Ethel i Julius Rosenbergowie

Ethel Greenglass Rosenberg (ur. 28 września 1915, zm. 19 czerwca 1953, w więzieniu Sing-Sing w Stanach Zjednoczonych) i Julius Rosenberg (ur. 12 maja 1918, zm. 19 czerwca 1953 w Sing-Sing) – amerykańskie małżeństwo, związane z Partią Komunistyczną Stanów Zjednoczonych, oskarżone, osądzone i skazane na śmierć za szpiegostwo na rzecz Związku Radzieckiego i przekazywanie radzieckim agentom tajemnic dotyczących broni jądrowej.

Zarzuty zostały postawione Rosenbergom na podstawie materiałów zebranych przez projekt Venona, przede wszystkim – przez zespół kobiet pracujących w kontrwywiadzie amerykańskim pod kierownictwem Angeline Nanni^[1]. Rosenbergowie zostali aresztowani w 1950^[2] i skazani w 1951^[3]. Małżeństwo do końca utrzymywało o swojej niewinności^[3]. Ethel, której proponowano mniejszą karę w zamian za przyznanie się do winy, nie zgodziła się^[4]. Wyrok śmierci na krześle elektrycznym wykonano w więzieniu Sing-Sing^[5]. Oboje osierocili dwóch synów – Michaela i Roberta.

Kwestia skali winy małżonków

Proces małżeństwa Rosenbergów wywołał protesty lewicowej części światowej opinii publicznej (także w krajach niekomunistycznych), częściowo podsycane przez sowiecki wywiad^[6]; we Francji jednak niezależnie od strony politycznej czołowe gazety sprzeciwiały się wykonaniu wyroku^[7].

W 1995 roku CIA ujawniła meldunki sowieckiego wywiadu na temat roli Rosenbergów, a w 1997 roku dawny oficer tego wywiadu i rezydent radziecki w Waszyngtonie Aleksander Fieklisow przyznał, że Julius Rosenberg był jego agentem^[8]. Według Fieklisowa, Julius Rosenberg był jego najbardziej oddanym i cennym źródłem^[8], dostarczając mu tysięcy ściśle tajnych raportów z przedsiębiorstwa Emerson Electric Manufacturing Co (w owym przedsiębiorstwie jako mechanik pracował Dawid Greenglass, brat Ethel), w tym kompletny zapalnik zbliżeniowy (ang. proximity fuse). Taki zapalnik został użyty przez Związek Radziecki przy zestrzeleniu rakietą S-75 samolotu U-2 pilotowanego przez Francisa Gary’ego Powersa. Pod kierownictwem Fieklisowa, Julius Rosenberg zwerbował dla KGB kilku innych agentów, m.in. Joela Barra, Al Saranta, Williama Perla i Mortona Sobella^[8]. Także w swojej autobiografii Nikita Chruszczow potwierdził, że Rosenbergowie przyczynili się do przyśpieszenia prac nad sowieckim projektem atomowym^[9].

Feklisow podkreślał jednak, że małżeństwo Rosenbergów było tylko pośrednikami w przekazywaniu tajemnic dotyczących bomby atomowej^[8] – same dokumenty dotyczące bomby przekazywał im inny komunista, emigrant z Niemiec, fizyk Klaus Fuchs, który uczestniczył w pracach nad projektem „Manhattan” i został zdemaskowany przez brytyjski wywiad i skazany na 14 lat więzienia^[8].

Nie ma zgody wśród historyków co do skali winy Rosenbergów. Ponadto zachodni historycy są zgodni co do tego, że ich proces był skażony licznymi nieprawidłowościami sądowymi i prawnymi oraz że nie powinni oni być skazani na karę śmierci^[10][11].

W kulturze masowej

W kulturze masowej sprawa Rosenbergów została poruszona między innymi w powieści pod tytułem Szklany klosz Sylvii Plath, oraz w opowiadaniu pod tytułem Wielki strach Marka Hłaski. Postać Ethel pojawia się również w dramacie teatralnym Tony’ego Kushnera Anioły w Ameryce oraz w dramacie Leona Kruczkowskiego Juliusz i Ethel.

Przypisy

Bibliografia

• LoriL. Clune LoriL., Great Importance World-Wide: Presidential Decision-Making and the Executions of Julius and Ethel Rosenberg, „American Communist History”, 10 (3), 2011, s. 263–284, DOI: 10.1080/14743892.2011.631822 [dostęp 2022-06-09] .
• LizaL. Mundy LizaL., Code Name: Venona, „Smithsonian”, 49 (5), 2018, s. 30–39 .
• RonaldR. Radosh RonaldR., Socialist Heroes, „The New Republic”, 203 (17), 1990, s. 9–10 .

Linki zewnętrzne

• Bieg wydarzeń dotyczących procesu Rosenbergów. law.umkc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-08-01)]. (ang.).