Galasówkowate

Galasówkowate

Cynipidae[1]
Okres istnienia: apt–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 121.4/0 121.4/0
samiec korzenicy dębicy (Biorrhiza pallida)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	błonkoskrzydłe
Podrząd	stylikowce
Infrarząd	owadziarki
Nadrodzina	galasówki
Rodzina	galasówkowate
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Galasówkowate (Cynipidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny galasówek. Należy tu od 3 do 6 tysięcy gatunków. Współcześnie kosmopolityczne, ale większość zasiedla strefę umiarkowaną półkuli północnej. Dorosłe osiągają od 1 do 8 mm długości. Larwy roślinożerne, rozwijają się w wyroślach zwanych galasami. Większość gatunków rozwija się w galasach, których powstanie same indukowały. Przedstawiciele jednego plemienia rozwijają się inkwilinistycznie w galasach wywołanych przez inne gatunki. Wśród galasówkowatych spotyka się przemianę pokoleń, jak i partenogenezę obligatoryjną.

Taksonomia i ewolucja

Do 1998 roku opisano około 1360 gatunków z tej rodziny, ale ich faktyczną liczbę szacuje się na od 3 do 6 tysięcy^[2]. W obrębie nadrodziny galasówek zalicza się je do Microcynipoida^[3]. Tworzą takson o prawie pewnym monofiletyzmie^[2], stanowiący grupę siostrzaną dla Figitidae. Linie ewolucyjne tych dwóch rodzin rozdzieliły się nie później niż przed kredą późną, prawdopodobnie jeszcze przed aptem^[3]. Mapowanie cech rozmieszczenia metodą największej parsymonii wskazuje, że ojczyzną galasówkowatych są tereny zachodniej Palearktyki, a prawdopodobnie rejon śródziemnomorski lub czarnomorski^[2].

Galasówkowate dzieli się na dwie podrodziny: nominatywną Cynipinae i wymarłą Hodiernocynipinae. Do tej nominatywnej tradycyjnie zalicza się 6 plemion: Aylacini, Diplolepidini, Eschatocerini, Pediaspidini, Cynipini i Synergini^[3]. Pierwsze z nich stanowi takson parafiletyczny, obejmujący różne linie bazalne. Dobrze wsparty monofiletyzm cechuje plemiona Cynipini i Synergini. Ponadto grupę monofiletyczną tworzą plemiona Diplolepidini, Eschatocerini, Pediaspidini i Cynipini^[2][3].

Opis

Drobne owadziarki^[4], o ciele długości od 1 do 8 mm. Głowa nie szersza od tułowia, silnie urzeźbiona, zwykle z listewką na tylno-brzusznej krawędzi policzka^[5]. W czułkach samców tylko trzeci człon może być zmodyfikowany^[6] (wygięty^[5]). Przedplecze pozbawione bocznych żeberek i o powierzchni grzbietowej ukrytej pod mesoscutum lub całkiem zanikłej^[2]. Mesoscutum szersze niż dłuższe^[5]. Tarczka śródplecza z rozszerzonym grzbietowo lśniącym paskiem. Dorsellum pośrodku wyraźnie przewężone^[2]. Po dwie ostrogi występują na szczytach goleni drugiej i trzeciej pary odnóży^[6][5]. Na pazurkach nóg często występuje przedwierzchołkowy ząbek^[5]. W użyłkowaniu skrzydeł pierwszej pary rozpoznano kilka autapomorfii: skierowany skośnie w bok drugi sektor (abcissa) żyłki R₁, ustawione pod wyraźnym kątem względem siebie żyłki R+Sc i R₁+Sc, stosunkowo szeroka i krótka komórka marginalna z długim ostatnim sektorem żyłki Rs i krótką 2r^[2]. Samica zwykle ma kolec na hypopygium^[5] i często wysuwalne, zagięte do góry pokładełko^[4].

Biologia

Galasówkowate są fitofagami, rozwijającymi się w galasach^[3]. Większość, z wyjątkiem plemienia Synergini^[2][3], potrafi wywoływać tworzenie się na roślinach wyrośli, w których żerują larwy. Samica składa pokładełkiem jaja do tkanki roślinnej i wskutek wstrzyknięcia przez nią jadu lub działalności larwy następuje rozbudowa komórek kalusowych. Galas jest czterowarstwowy, a wewnętrzna warstwa zawiera białka, tłuszcze, później też cukry, które służą odżywianiu larwy. Wyrośla te powstają najczęściej na liściach, ale mogą także na pączkach, pędach i korzeniach^[4]. Plemię Aylacini żeruje na roślinach zielnych, natomiast Diplolepidini, Eschatocerini, Pediaspidini i Cynipini wyspecjalizowane są w drzewiastych przedstawicielach astrowych. Synergini natomiast nie indukują powstawania galasów, lecz inkwilinistycznie żerują w wyroślach wywołanych przez inne gatunki^[2][3].

Rozwój galasówkowatych jest skomplikowany. Występować mogą naprzemienne pokolenia: obupłciowe i dzieworodne, które mogą różnić się budową ciała, kształtem galasów, a także atakowanym organem rośliny. Znane są również gatunki wyłącznie dzieworodne^[7].

Rozprzestrzenienie

Współcześnie rodzina kosmopolityczna, ale żaden z gatunków nie jest rodzimy dla Australii. Większość występuje w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Po dwa rodzaje występują endemicznie w Ameryce Południowej i Afryce Południowej. Kilka gatunków odnotowano w Ameryce Centralnej^[2]. Do 2000 roku w Europie stwierdzono około 250 gatunków, z czego w Polsce 104^[8] (zobacz: galasówkowate Polski).

Przypisy