Gródek (powiat białostocki)

Gródek
wieś
Ilustracja
Ulica Białostocka w Gródku
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

białostocki

Gmina

Gródek

Wysokość

140–150 m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

2599[2][3]

Strefa numeracyjna

85

Kod pocztowy

16-040[4]

Tablice rejestracyjne

BIA

SIMC

0029015[5]

Położenie na mapie gminy Gródek
Mapa konturowa gminy Gródek, w centrum znajduje się punkt z opisem „Gródek”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Gródek”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Gródek”
Położenie na mapie powiatu białostockiego
Mapa konturowa powiatu białostockiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Gródek”
Ziemia53°05′43″N 23°40′08″E/53,095278 23,668889[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Ten artykuł dotyczy miejscowości w województwie podlaskim, w powiecie białostockim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Gródek (białorus. Гарадок) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Gródek[5][6]. Siedziba władz gminy Gródek. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1563 rokiem, zdegradowany w 1897 roku[7].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gródek. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa białostockiego.

Miejscowość jest siedzibą dwu sołectw Gródek I i Gródek II oraz parafii: prawosławnej Narodzenia Najświętszej Marii Panny, znajdującej się w dekanacie Gródek, diecezji białostocko-gdańskiej oraz rzymskokatolickiej Najświętszego Serca Pana Jezusa, należącej do metropolii białostockiej, archidiecezji białostockiej, dekanatu Białystok-Dojlidy.

Przez miejscowość przepływa rzeka Supraśl, dopływ Narwi.

Na uroczysku Boryk organizowany jest od 1990 roku festiwalu białoruskiej muzyki rockowej – Basowiszcza.

Historia

Historia miejscowości związana jest z rodem Chodkiewiczów[8]. W XV wieku na górce na łąkach stał zamek. W 1498 Aleksander Chodkiewicz ufundował tu klasztor prawosławny, przeniesiony kilka lat później do Supraśla[9]. W połowie XVI w. miejscowość otrzymała prawa miejskie. W okresie XVII i XVIII w. Gródek przechodził kolejno w ręce Paców, Sapiehów i Radziwiłłów. W końcu XVIII wieku było to miasto magnackie hrabstwa zabłudowskiego w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[10]. W 1897 Gródek utracił prawa miejskie[11].

Dzieje społeczności żydowskiej w Gródku
Drewniane domy przy ul. Białostockiej
Cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gródku
Plac u zbiegu ulic Białostockiej, Michałowskiej i Chodkiewiczów

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tam 2081 osób, wśród których 45 było wyznania rzymskokatolickiego, 512 prawosławnego, 2 ewangelickiego a 1508 mojżeszowego. 15 mieszkańców określono jako bezwyznaniowców. Jednocześnie 227 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 437 białoruską, 1 niemiecką a 1416 żydowską. W Gródku znajdowało się 350 budynków mieszkalnych[12].

W okresie międzywojennym w miejscowości działało kilka zakładów włókienniczych, stolarnie, kaflarnia i cegielnia[13].

Przed II wojną światową ponad połowę mieszkańców Gródka stanowili Żydzi. W miejscowości znajdowało się kilka drewnianych synagog. W sierpniu 1941 Niemcy utworzyli tam getto dla ludności żydowskiej[14]. Zajmowało ono obszar w rejonie ulic: Zarzeczańskiej, Cmentarnej i Fabrycznej[14]. Do getta trafiło ok. 2,5 tys. Żydów, którzy pracowali m.in. przy budowie dróg oraz wyładunku i załadunku wagonów na pobliskiej stacji kolejowej w Waliłach[15]. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942, a jego mieszkańcy wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku. Podczas likwidacji getta zamordowano 40 osób[16]. Z Białegostoku gródeckich Żydów wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Treblince[17].

Zabytki

Niezachowane obiekty

Osoby związane z Gródkiem

  • Mikołaj Demidow (1888–1967) – białoruski wojskowy; działacz narodowy, oświatowy i społeczno-kulturalny; urodzony w Gródku
  • Bazyli Doroszkiewicz (1914-1998) - prawosławny metropolita warszawski i całej Polski pochodzenia białoruskiego; proboszcz parafii gródeckiej w latach 1946-1960 i inicjator budowy obecnej cerkwi parafialnej. W Gródku znajduje się ulica jego mienia.

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39334
  2. ↑ [ Portal polskawliczbach.pl] [dostęp 2020-11-10]
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 342 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34-35.
  8. ↑ Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 14–20. ISBN 978-83-933473-0-8.
  9. ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 47. ISBN 978-83-7431-127-4.
  10. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 97.
  11. ↑ Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 47. ISBN 978-83-933473-0-8.
  12. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 12 .
  13. ↑ Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 60. ISBN 978-83-933473-0-8.
  14. ↑ a b Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193. ISBN 83-01-00065-1.
  15. ↑ Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193–194. ISBN 83-01-00065-1.
  16. ↑ Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 194. ISBN 83-01-00065-1.
  17. ↑ Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
  18. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 .

Bibliografia

  • S. Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL

Linki zewnętrzne

  • Historia Żydów w Gródku na portalu Wirtualny Sztetl
  • Gródek 1.), pow. białostocki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 817 .
  • p
  • d
  • e
Gmina Gródek
  • Siedziba gminy: Gródek
Wsie
Kolonie
Osady
Osady leśne
  • Józefowo (leśniczówka)
  • Kozi Las
  • Skroblaki (leśniczówka)
  • Turowo

Gmina Gródek

  • p
  • d
  • e
Powiat białostocki (do 1940 i 1945–75)
Przynależność wojewódzka
  • Prusy: departament białostocki (1795–1807)
  • Rosja: obwód białostocki (1807–42)
  • gubernia grodzieńska (1842–1915)
  • II RP: woj. białostockie (1919–39)
  • ZSRR: obwód białostocki (1939–40)
  • PRL: woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie
(1919–75)
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1919–54 i 1973–75)
  • Bacieczki (1945–54)
  • Barszczewo (1945–54)
  • Białostoczek (do 1939)
  • Choroszcz (do 1939 i od 1973)
  • Czarna Wieś (do 1954)
  • Czarna Białostocka (od 1973)
  • Dobrzyniewo Kościelne (od 1973)
  • Dojlidy (do 1954)
  • Dolistowo (do 1939)
  • Goniądz (do 1954 →)
  • Gródek
  • Jaświły (1945–54 →)
  • Juchnowiec (Dolny)
  • Kalinówka (do 1954 →)
  • Krypno (do 1954 →)
  • Michałowo
  • Obrubniki (do 1954)
  • Supraśl (od 1973)
  • Suraż (1919–23)
  • Szymki (od 1973)
  • Trzcianne (do 1954 →)
  • Tykocin (od 1973)
  • Wasilków (od 1973)
  • Zabłudów
  • Zaścianki (od 1973)
  • Zawyki (do 1954)
Gromady
(1954–72)
  • Barszczewo (1954–72)
  • Biele (1954–59)
  • Bobrowniki (1954–59)
  • Bogdanki (1959–72)
  • Czarna Wieś (1954–55)
  • Czarna Wieś Kościelna (1954–72)
  • Dobrzyniewo Duże (1954–59)
  • Dobrzyniewo Kościelne (1959–72)
  • Dobrzyniówka (1954–59)
  • Dojlidy Górne (1959–71)
  • Dorożki (1954–59)
  • Fasty (1954–68)
  • Folwarki Tylwickie (1954–71)
  • Gnieciuki (1954–59)
  • Grabówka (1954–71)
  • Gródek (1954–72)
  • Horodniany (1954 → i ← 1956–72)
  • Jałówka (1954–71)
  • Jeżewo (← 1958–72)
  • Juchnowiec Dolny (1954–72)
  • Jurowce (1954–61)
  • Juszkowy Gród (1954–72)
  • Kamionka (1954–59)
  • Konowały (1954–72)
  • Kozińce (1954–72)
  • Koźliki (1954–59)
  • Królowy Most (1954–72)
  • Kuriany (1954–59)
  • Lewickie (1954–59)
  • Łopuchowo (← 1958–59)
  • Michałowo (1954–72)
  • Mostowlany (1954–59)
  • Nowa Wola (1954–59)
  • Nowe Aleksandrowo (1954–59)
  • Ogrodniczki (1954–71)
  • Olmonty (1954–59)
  • Pogorzałki (1954–61)
  • Rafałówka (1959–72)
  • Rogowo (1954–59)
  • Rudnia (1954–57)
  • Rynki (1954 →)
  • Rzędziany (← 1958–61)
  • Saniki (← 1958–59)
  • Simuny (1954–59)
  • Studzianki (1954–61)
  • Szymki (1954–72)
  • Topolany (1954–59)
  • Trypucie (1954 →)
  • Turośl Dolna (1954 →)
  • Turośl Kościelna (1954 →)
  • Tykocin (← 1958–72)
  • Uhowo (1954 →)
  • Waliły-Stacja (1954–68)
  • Wasilków (1961–72)
  • Wiejki (1954–59)
  • Zabłudów (1959–72)
  • Załuki (1954–59)
  • Zaścianki (1972)
  • Zawady (1954 →)
  • Zawyki (1954 →)
  • Złotoria (← 1958–72)
  • Zubki (1954–72)
  • Zwierki (1954–59)
  • Żuki (1954–59)