Grzegorz Oświeciciel

Święty
Grzegorz Oświeciciel
Գրիգոր Լուսավորիչ
apostoł Armenii
biskup
męczennik
Ilustracja
Grzegorz Oświeciciel na mozaice z kościoła Teotokos Pammakaristos w Stambule, Turcja
Data i miejsce urodzenia

ok. 239–257
Armenia

Data śmierci

ok. 326–331

Czczony przez

Kościół katolicki,
Cerkiew prawosławna,
Apostolski Kościół Ormiański

Wspomnienie

30 września (kat.),
30 września/13 października (praw.)

Patron

Kościoła ormiańskiego

Szczególne miejsca kultu

Armenia

Multimedia w Wikimedia Commons
Sukcesja apostolska
Konsekrator

Leoncjusz z Cezarei Kapadockiej

Konsekrowani biskupi
Arystalses ?
Wertanes 327
Chrzest króla Armenii Tyrydatesa III

Grzegorz Oświeciciel (Lusaworicz) (orm. Գրիգոր Լուսավորիչ, Grigor Lusaworicz, ros. Священномученик Григорий, просветитель Армении; ur. 239–257[1], zm. 326–331[1]) – założyciel i patron Kościoła ormiańskiego, męczennik chrześcijański, apostoł Armenii[2], święty Kościoła katolickiego i prawosławnego.

Życie

Życiorys Grzegorza Oświeciciela, powstały w V wieku, przepełniony jest legendami[2]. Na temat jego pochodzenia funkcjonują w literaturze źródłowej dwie rozbieżne wersje.

Tradycja ormiańska

Według ormiańskiej wersji Agathangelosa, Grzegorz urodził się ok. 257 jako syn partyjskiego dostojnika Anaka(inne języki), brata ormiańskiego króla Chosroesa I. W trakcie walk o władzę nad Armenią, Anak zamordował Choroesa wraz z całą rodziną oprócz syna, młodego księcia Tirydatesa i córki Chosrowiducht. W wyniku tego Anak sam wraz z rodziną też został zamordowany, z wyjątkiem dwóch synów, z których dwuletni Grzegorz w porę został wysłany do Cezarei Kapadockiej, natomiast drugiego wywieziono do Persji.

Tradycja syryjska

Według syryjskiej wersji Grzegorz był Grekiem z Kapadocji. Według obu przekazów Grzegorz wychował się, odebrał wykształcenie i ożenił się w Cezarei Kapadockiej[3].

W Cezarei Grzegorz został ochrzczony i wychowany jako chrześcijanin. Później wstąpił na służbę do króla Tirydatesa, ukrywszy przed nim swoje pochodzenie, pragnąc odkupić winy swojego ojca. Gdy okazało się, że Grzegorz jest chrześcijaninem, odmawiając złożenia ofiary pogańskim bogom, został wtrącony do lochu (Chor Wirap). Później król odkrył prawdziwą tożsamość Grzegorza i trzymał go w lochu przez 15 lat, poddając okrutnym torturom. W międzyczasie Tirydates dostał obłędu wkrótce po tym, gdy zamordował świętą dziewicę Rypsymę, która nie chciała mu ulec. Siostra króla nakazała wówczas wypuścić św. Grzegorza, który przywrócił królowi zmysły. Po cudownym ozdrowieniu Tirydates wraz z całym dworem przyjął chrzest i w 301 uczynił chrześcijaństwo religią państwową. W 302 Grzegorz został patriarchą Armenii. Pod koniec swego życia wycofał się z działalności publicznej i został pustelnikiem.

Grzegorzowi Oświecicielowi przypisuje się autorstwo listów i homilii co nie znajduje potwierdzenia w badaniach historyków[2].

Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 30 września[2].

Kościół prawosławny wspomina męczennika 30 września/13 października[a].

W ikonografii święty przedstawiany jest w biskupich szatach. Ma jasnokasztanową, przyprószoną siwizną brodę. Zazwyczaj w lewej ręce trzyma Ewangelię, prawą błogosławi.

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

  1. ↑ a b Saint Gregory the Illuminator - World History Encyclopedia [online], ancient.eu [dostęp 2021-04-11]  (ang.).
  2. ↑ a b c d Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 2: D-G. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 1997, s. 525–526. ISBN 83-7097-374-4.
  3. ↑ K. Stopka: Armenia christiana. Unionistyczna polityka Konstantynopola i Rzymu a tożsamość chrześcijaństwa ormiańskiego (IV-XV w.). Kraków: PAU, 2002. ISBN 83-88857-34-7.

Bibliografia

  • Grzegorz Oświeciciel (Luzarovicz), apostoł Armenii.. DEON.pl z inicjatywy SJ i Wydawnictwa WAM. [dostęp 2012-09-22].
  • Antonio Borrelli: San Gregorio Illuminatore. Enciclopedia dei Santi. [dostęp 2012-09-22]. (wł.).
  • Jarosław Charkiewicz: męcz. Grzegorz Oświeciciel wielkiej Armenii. Serwis Cerkiew.pl. [dostęp 2012-09-22].
  • p
  • d
  • e
Pierwsza era Sis, 267–301
  • Grzegorz I Oświeciciel (267–301)
Era Sivas, 1058–1062, era Tavbloor, 1062–1066
  • Chachig II (1058–1065)
Era Dzamendav (Zamidia), 1066–1116
  • Grzegorz II (1066–1105)
  • Bazyl (1105–1113)
Era Dzovk, 1116–1149, era Qal'at ar-Rum, 1149–1293
  • Grzegorz III (1113–1166)
  • Nerses IV (1166–1172 lub 1173)
  • Grzegorz IV (1172 lub 1173–1193)
  • Grzegorz V (1193–1194)
  • Grzegorz VI (1194–1203)
  • Jan VI (1203–1221)
  • Konstantyn I (1221–1267)
  • Jakub I (1268–1286)
  • Konstantyn II (1286–1289)
  • Stefan IV (1290–1293)
Druga era Sis, 1293–1930
  • Grzegorz VII (1293–1307)
  • Konstantyn III (1307–1322)
  • Konstantyn IV (1323–1326)
  • Jakub II (1327–1341)
  • Mechitar (1341–1355)
  • Jakub II (1355–1359)
  • Mesrob (1359–1372)
  • Konstantyn V (1372–1374)
  • Paweł I (1374–1382)
  • Teodor II (1382–1392)
  • Garabed (1393–1404)
  • Jakub III (1404–1411)
  • Grzegorz VIII (1411–1418)
  • Paweł II (1418–1430)
  • Konstantyn VI (1430–1439)
  • Grzegorz IX (1439–1446)
  • Garabed (1446–1477)
  • Stepanos (1475–1483)
  • Howanes I (1483–1488)
  • Howanes II (1489–1525)
  • Howanes III (1525–1539)
  • Symeon I (1539–1545)
  • Gazar (1545–1547)
  • Toros I (1548–1553)
  • Chachadour I (1553–1558)
  • Chachadour II (1560–1584)
  • Azaria I (1584–1601)
  • Howanes IV (1601–1621)
  • Min (1621–1632)
  • Symeon II (1633–1648)
  • Nerses (1648–1654)
  • Toros II (1654–1657)
  • Chachadour III (1657–1674)
  • Sahak I (1674–1683)
  • Azaria II (1683–1686)
  • Grigor II (1686–1693)
  • Asdwadzadour (1693–1694)
  • Madteos (1694–1705)
  • Howanes V (1705–1721)
  • Grigor III (1721/2–1729)
  • Howanes VI (1729/30–1731)
  • Gougas (1731–1737)
  • Michał I (1737–1758)
  • Gabriel (1758–1770)
  • Yeprem I (1770–1784)
  • Toros III (1784–1796)
  • Giragos I (1797–1822)
  • Yeprem II (1822–1833)
  • Michał II (1833–1855)
  • Giragos II (1855–1866)
  • Mecerdich (1871–1894)
Era Antelias, Liban od 1930
  • Sahag II (1902–1939)
  • Bedros IV (1940)
  • Karekin I Howsepian (1943–1952)
  • Zareh I (1956–1963)
  • Choren I (1963–1983)
  • Karekin II (1977–1995)
  • Aram I Kesziszjan (od 1995)
  • p
  • d
  • e
Era Apostolska
  • Juda Tadeusz Apostoł (43–66)
  • Bartłomiej Apostoł (60–68)
  • Św. Zachariasz (68–72)
  • Św. Zementus (72–76)
  • Św. Atrnerseh (77–92)
  • Św. Mushe (93–123)
  • Św. Shahen (124–150)
  • Św. Shavarsh (151–171)
  • Św. Leontius (172–190)
Era Sophene
  • Św. Merozanes (240–270)
  • Grzegorz Oświeciciel (288–325)
Pierwsza era
Eczmiadzyn
Arcasydzi
  • Grzegorz Oświeciciel (301–325)
  • Św. Aristaces I (325–333)
  • Św. Wertanes (333–341)
  • Św. Husik (341–347)
Dynastia Syryjska
  • Daniel I (347)
Asziszattowie
  • Pharen I (348–352)
Arcasydzi
Albaniosidzi
  • Izaak I (373–377)
  • Zawen (377–381)
  • Aspuraces I (381–386)
Arcasydzi
Dynastia Syryjska
  • Brkisho (428–432)
  • Samuel (432–437)
Bezdynastyczny
  • Św. Howsep I (437–452)
Era Dwin
  • Melitus (452–456)
  • Mojżesz I (456–461)
  • Św. Kyud (461–478)
  • Św. Jan I (478–490)
  • Papken I (490–516)
  • Samuel I (516–526)
  • Mushe I (526–534)
  • Sahak II (534–539)
  • Krzysztof I (539–545)
  • Ghevond (545–548)
  • Nerses II (548–557)
  • Jan II (557–574)
  • Mojżesz II (574–604)
  • wakat 604–607, Verthanes Qerthol jako administrator
  • Abraham I (607–615)
  • Gomidas (615–628)
  • Krzysztof II (628–630)
  • Ezra (630–641)
  • Nerses III (641–661)
  • Anastasius (661–667)
  • Israel (667–677)
  • Sahak III (677–703)
  • Eliasz (703–717)
  • Św. Jan III Filozof (717–728)
  • Dawid I (728–741)
  • Dertad I (741–764)
  • Dertad II (764–767)
  • Sion (767–775)
  • Izajasz (775–788)
  • Stefan I (788–790)
  • Joab (790–791)
  • Solomon (791–792)
  • Jerzy I (792–795)
  • Józef I (795–806)
  • Dawid II (806–833)
  • Jan IV (833–855)
  • Zachariasz I (855–876)
  • Jerzy II (877–897)
  • Św. Mashdotz (897–898)
Era Aghtamar
  • Jan V Historyk (898–929)
  • Stefan II (929–930)
  • Teodor I (930–941)
  • Yeghishe (941–946)
Era Arghina
  • Ananiasz (949–968)
  • Vahan (968–969)
  • Stefan III (969–972)
  • Khachig I (973–992)
Era Ani
Druga era
Eczmiadzyn
  • Giragos (1441–1443)
  • Jerzy X (1443–1465)
  • Aristaces II (1465–1469) koadiutor
  • Sarkis II (1469–1474)
  • Jan VII (1474–1484)
  • Sarkis III (1484–1515)
  • Zachariasz II (1515–1520)
  • Sarkis IV (1520–1536)
  • Grzegorz XI (1536–1545)
  • Stefan V (1545–1567)
  • Michał (1567–1576)
  • Grzegorz XII (1576–1590)
  • Dawid IV (1590–1629)
  • Mojżesz III (1629–1632)
  • Filip (1633–1655)
  • Jakub IV (1655–1680)
  • Eliazar (1681–1691)
  • Nahabed (1691–1705)
  • Aleksander I (1706–1714)
  • Asdvadzadur (1715–1725)
  • Garabed II (1725–1729)
  • Abraham II (1730–1734)
  • Abraham III (1734–1737)
  • Lazar (1737–1751)
  • Minas (1751–1753)
  • Aleksander II (1753–1755)
  • Sahak V (niewyświęcony, 1755)
  • wakat (1755–1759)
  • Jakub V (1759–1763)
  • Symeon (1763–1780)
  • Łukasz (1780–1799)
  • Józef II(niewyświęcony, 1800)
  • Dawid V (1801–1807)
  • Daniel II (1802–1808, rywal)
  • Yeprem (1809–1830)
  • Jan VIII (1831–1842)
  • Nerses V (1843–1857)
  • Madteos I (1858–1865)
  • Jerzy IV (1866–1882)
  • wakat (1882–1885)
  • Magar (1885–1891)
  • Mkrticz Chrimian (1892–1907)
  • Madteos II (1908–1910)
  • Jerzy V (1911–1930)
  • wakat (1930–1932)
  • Choren (1932–1938)
  • wakat (1938–1945)
  • Jerzy VI (1945–1954)
  • Wasken I (1955–1994)
  • Karekin I (1995–1999)
  • Karekin II (od 1999)
Kontrola autorytatywna (osoba):
  • ISNI: 0000000117981835
  • VIAF: 100182856
  • LCCN: n50081659
  • GND: 118936557
  • LIBRIS: zw9cgxlh5rgs1bg
  • BnF: 159918806
  • SUDOC: 133823962
  • SBN: CUBV079030
  • Open Library: OL72565A
  • PLWABN: 9810533631205606
  • NUKAT: n2010090139
  • J9U: 987007279067305171
  • ΕΒΕ: 45124
  • WorldCat: viaf-100182856
Encyklopedia internetowa:
  • Britannica: biography/Saint-Gregory-the-Illuminator
  • Universalis: gregoire-l-illuminateur
  • БРЭ: 2379366
  • NE.se: gregorios-upplysaren
  • SNL: Gregor_Lysbringeren
  • Catalana: 0031087
  • DSDE: Gregor_Lysbringeren