Jerzy Zelnik

Jerzy Zelnik

Jerzy Zelnik (2017)
Data i miejsce urodzenia	14 września 1945 Kraków
Zawód	aktor
Lata aktywności	od 1963
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Zelnik (ur. 14 września 1945 w Krakowie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, kojarzony głównie z rolą Ramzesa XIII w filmie Faraon (1965) Jerzego Kawalerowicza, scenarzysta małych form teatralnych (monodramów, etiud), reżyser teatralny, dyrektor artystyczny Teatru Nowego w Łodzi w latach 2005–2008. Odznaczony odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1997) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2007)^[1].

Życiorys

Pochodzi z rodziny o żydowskich korzeniach^[2]. Jest synem Haliny, tłumaczki z rosyjskiego i niemieckiego (zm. 15 października 2013) oraz Jana (ur. 20 lipca 1921, zm. 14 marca 2007 w Warszawie), reżysera dźwięku radiowego, autora sztuk scenicznych i słuchowisk, reżysera m.in. audycji Podwieczorek przy mikrofonie.

Ukończył VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1963)^[3]. Studiował na Wydziale Aktorskim tamtejszej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, którą ukończył w 1968. Na przedstawieniu dyplomowym zaprezentował się w pełnej temperamentu, o komediowym raczej zacięciu, scence w tragikomedii Trzy siostry (1901) Antoniego Czechowa jako Aleksander Wierszynin.

Jego debiutem scenicznym była rola Karola Kriebla w sztuce Václava Havla Puzuk, czyli uporczywa niemożność koncentracji (1968; pełnił także funkcję asystenta reżysera) na scenie krakowskiego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej, z którym był związany w latach 1968–1970, grając m.in. Lizandra w Szekspirowskiej komedii Sen nocy letniej (1970). Występował potem w teatrach warszawskich: Dramatycznym (1970–1973), gdzie wystąpił m.in. w sztuce Williama Szekspira Juliusz Cezar (1971) jako Oktawian i w dramacie Stanisława Wyspiańskiego Wyzwolenie (1972) w roli Maski, Powszechnym im. Zygmunta Hübnera (1979–1986, od 1992), Scena Prezentacje (1981, 1998), Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza (1986–1992), Muzycznym Roma (1994) i Ochoty (2002).

Zagrał także gościnnie w teatrach: Studio, Dramatycznym, Stołecznej Estrady w spektaklu Juliusza Słowackiego Złota Czaszka jako Peryt Ryszard (1974), im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie w przedstawieniu Słowackiego Mindowe w roli tytułowej (1975), Współczesnym w Szczecinie w sztuce Eugène Ionesco Macbett jako Banco (1976), Powszechnym w Łodzi w spektaklu Lwa Tołstoja Zmartwychwstanie jako Niechludow (1977), POSK w Londynie w komedii Juliana Tuwima Porwanie Sabinek jako Strzycki (1987), Scenie na Piętrze w Poznaniu (1999), im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy (2001), Dramatycznym im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku jako tytułowy Makbet (2002; debiut reżyserski), Wrocławskim Teatrze Pantomimy w dramacie Mickiewicza Dziady jako Guślarz (2002) i Nowym im. Kazimierza Dejmka w roli tytułowego Don Juana Moliera (2008). W 2006 otrzymał nagrodę sekcji krytyków teatralnych ZASP „za inicjatywę polegającą na zaangażowaniu absolwentów rocznika 2004/2005 PWSFTViT w Łodzi w projekcie Scena Młodych”.

Debiutował na ekranie kinowym w komedii Leonarda Buczkowskiego Smarkula (1963). Uznanie zdobył podwójną kreacją pragnącego przeprowadzić reformy następcy tronu, a następnie faraona, Ramzesa XIII, i rozszalałego Lykona w ekranizacji powieści Bolesława Prusa Faraon (1965) w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, za którą otrzymał swoją pierwszą wypłatę. Zagrał w trzech filmach Andrzeja Wajdy: Przekładaniec (1968) na podstawie utworów Stanisława Lema jako doktor Burton, Piłat i inni (Pilatus und andere – ein Film fur Karfreitag, 1971) na podstawie powieści Michaiła Bułhakowa w roli Judy z Kiriatu i adaptacji powieści Władysława Reymonta Ziemia obiecana (1974) jako Stein, pracownik kantoru w fabryce Grunspana.

Zasłynął jako tytułowy szlachetny prawnik Franciszek Murek w serialu Doktor Murek (1979) na podstawie powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. Zagrał postać Zygmunta Augusta w serialu Królowa Bona (1980), za którą zdobył nagrodę zespołową I stopnia Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za osiągnięcia aktorskie, a w szczególności za przybliżenie postaci historycznych, i w dramacie historycznym Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1982) z Anną Dymną. Zebrał pochlebne recenzje za rolę hrabiego Henryka w spektaklu Teatru Telewizji Nie-Boska komedia (1982) Zygmunta Krasińskiego w reżyserii Zygmunta Hübnera. W telewizyjnej adaptacji opowiadań Jarosława Iwaszkiewicza Trzy młyny (1984) pojawił się jako homoseksualny koneser sztuki zakochany w młodym Julianie (Jan Jankowski). W telenoweli TVP1 Klan (1997-1999, 2006, 2007) wystąpił w roli Krzysztofa Malickiego, pierwszej wielkiej miłości Elżbiety Chojnickiej (Barbara Bursztynowicz).

Wziął udział w projekcie Verba Sacra. W 2006, podczas XI Festiwalu Gwiazd w Gdańsku, odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd powstałej na wyspie Ołowiance.

Brał udział w IV edycji programu Jak oni śpiewają. Odpadł w 5. odcinku, zajmując 12. miejsce.

W 2010 wszedł w skład komitetu poparcia Jarosława Kaczyńskiego w wyborach prezydenckich^[4]. W 2015 roku zaangażował się w kampanię prezydencką kandydata PiS Andrzeja Dudy^[5].

W marcu 2016 media ujawniły, że w IPN odnaleziono dokumenty świadczące o jego współpracy z SB. Według dokumentów podpisał on zobowiązanie do współpracy 16 stycznia 1964 i został zarejestrowany jako TW „Jaracz”. Współpraca trwała do sierpnia 1966. Miał on przekazywać informacje na temat Jerzego Kowadło-Kowalika. Początkowo Zelnik tłumaczył, że nie pamięta współpracy z SB i że: wyparowało mu to z pamięci^[6]. Ostatecznie przyznał, że był współpracownikiem SB i w oświadczeniu na stronie internetowej „Telewizji Republika” wyznał: Ze swej strony zapewniam, że stanę w tej sprawie w prawdzie. Już teraz proszę o wybaczenie osoby, które mogłem skrzywdzić^[7].

Życie prywatne

W październiku 1969 r. poślubił Urszulę (z domu Warszada). Przedtem, 30 sierpnia 1969, po namowach przyszłej żony, Zelnik przyjął chrzest^[8]. Wcześniej był niewierzący^[9].

W 2011 roku jego żona przeszła rozległy wylew krwi do mózgu^[10]. Zmarła 27 kwietnia 2014^[11]. Jedynym ich wspólnym dzieckiem jest syn Mateusz (ur. 1981). Jerzy Zelnik ma troje wnucząt.

Filmografia

Filmy kinowe/wideo

• 2004: Osiemnaście jako „Traktors”
• 2002: Chopin. Pragnienie miłości jako Mikołaj Chopin, ojciec Fryderyka
• 1996: Krystalbarnet
• 1995
  • Deborah jako Kuba Burstein
  • Awantura o Basię jako Gaston Dumauriac, kolega Adama Bzowskiego
• 1994: Psy 2. Ostatnia krew jako Sarzyński, były minister spraw wewnętrznych
• 1993: Ewangelia według Harry’ego (The Gospel According to Harry) jako Jameson
• 1992: Zwolnieni z życia jako senator, kolega Jana Wysockiego
• 1991
  • Przeklęta Ameryka jako Ryszard
  • Szuler (Cheat) jako hrabia Victor Moritz
• 1990: Powrót wilczycy jako Kamil Orzelski
• 1989: Ostatni prom jako Andrzej
• 1988: I skrzypce przestały grać (And the Violins Stopped Playing) jako Danko Muler, kuzyn Dymitra, uciekinier z warszawskiego getta
• 1985
  • Výjimečná situace jako Marencik
  • Medium jako Andrzej Gaszewski
• 1984: Pismak jako pisarz
• 1983: Synteza jako Mailer
• 1982: Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny jako Zygmunt II August
• 1981: Z dalekiego kraju (From a Far Country)
• 1979: Kobieta i kobieta jako Wojciech Mielnik, architekt miasta Grodniki
• 1977
  • Żołnierze wolności (Sołdaty swobody/Солдаты cвободы) jako górnik w Belgii
  • Tańczący Jastrząb jako Zatorski
  • Gniazdo wdów (Nido de viudas) jako Carlos
• 1976: Smuga cienia jako Rowley, sekretarz kapitanatu
• 1975
  • Znikąd donikąd jako nauczyciel Stefan, przyjaciel „Groźnego”
  • Dzieje grzechu jako Łukasz Niepołomski, miłość Ewy
• 1974
  • Ziemia obiecana jako Stein
  • Oczekujące (Várakozók) jako Pavel
• 1972: Skorpion, Panna i Łucznik jako Jan „Kapucyn”
• 1971: Bolesław Śmiały jako rycerz ze świty królewskiej, morderca biskupa
• 1970
  • Pogoń za Adamem jako aktor grający w filmie Zawady „Adama”
  • Krajobraz po bitwie jako komendant amerykański
• 1968: Ruchome piaski jako chłopak Anki
• 1967: Kiedy miłość była zbrodnią (Rassenschande) jako Roman, student podający się za cukiernika
• 1965: Faraon jako Faraon Ramzes XIII/Lykon
• 1963: Smarkula jako Alfred, uczestnik prywatki

Filmy TV

• 1992: Sprawa kobiet (Le Violeur Impuni) jako gwałciciel Gilbert Billaud
• 1986: Głód serca jako Janusz Boreczny
• 1979: Tangere néző callak jako Rumeliotis
• 1979: Orrosvagyok
• 1978: Tengerre nézö cellák
• 1978: Okupienie
• 1976: Noc w wielkim mieście
• 1975: Jej powrót jako Edward, mąż Emmy
• 1972: Hipoteza jako narrator – profesor N.
• 1972: Droga w świetle księżyca jako Julian, syn Starzeńskiego
• 1971: Piłat i inni (Pilatus und andere – ein Film fur Karfreitag) jako Juda z Kiriatu
• 1971: Kamizelka jako Filip, mąż Anny
• 1968: Przekładaniec jako doktor Burton
• 1967: Pavoncello jako kolejny kochanek Zinaidy

Seriale TV

• 2023: Korona królów. Jagiellonowie jako kardynał Branda de Castiglione
• 2022: Leśniczówka jako Kazimierz Zawadzki, nefrolog i znajomy Czesławy
• 2011: Rezydencja jako Jan Podhorecki
• 2011: Usta usta jako Marian Dawidzki, ojciec Adama
• 2008: Teraz albo nigdy! jako Waldemar Jasnyk, ojciec Basi
• 2006: Mrok jako Karol Neumann
• 2006: Magda M. jako Aron Melzner, właściciel galerii
• 2003: Psie serce jako Tomasz Majewski
• 2001: Na dobre i na złe jako ksiądz Wojciech
• 2001: Miasteczko jako Szymon Rzeszut-Rubin, ojciec Tomka
• 2000: Na dobre i na złe jako ksiądz Wojciech
• 1998–2000: Klan jako Krzysztof Malicki
• 1998: Siedlisko jako Witek Jaszczuk, biznesmen
• 1996: Hors limites jako major Rylski
• 1996: Awantura o Basię jako Gaston Dumauriac, kolega Adama Bzowskiego
• 1994–1995: Fitness Club jako rehabilitant Leszek Stachurski zastępujący masażystę Rysia w fitness clubie
• 1993–1994: Bank nie z tej ziemi jako Joe, agent „Dołu”
• 1993: Outsider (Autrement) jako Józef Magneto
• 1990: Napoleon jako Mikołaj Chopin, ojciec Fryderyka
• 1988: Chichot Pana Boga jako lekarz
• 1987: Komediantka jako mecenas Aleksander
• 1984: Trzy młyny jako Karol
• 1980: Królowa Bona jako Zygmunt II August
• 1979: Doktor Murek jako Franciszek Murek
• 1978: Życie na gorąco jako Lantiago Libero, asystent profesora Vireau
• 1975: Ziemia obiecana jako Stein, pracownik kantoru w fabryce Grunspana

Polski dubbing

• 2003: Księga dżungli 2 (The Jungle Book 2) jako Bagheera
• 1990–1992: Muminki (Moomin, Tanoshii Moomin ikka) jako narrator
• 1981: Smerfy – Lektor, czytający tekst czołówki, oraz napisy końcowe (stary dubbing serii 1 i 2)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Jerzy Zelnik w bazie IMDb (ang.)
• Jerzy Zelnik w bazie Filmweb
• Jerzy Zelnik w bazie filmpolski.pl
• Jerzy Zelnik, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09] .
• Jerzy Zelnik w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)
• Jerzy Zelnik na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”