Klitoria

Klitoria

Kwiat klitorii ternateńskiej
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	klitoria
Nazwa systematyczna
Clitoria Linnaeus Sp. Pl. 753. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
C. ternatea L.[3]
Synonimy
Martiusia Schult. Nauchea Descourt. Ternatea Tourn. ex P. Miller Vexillaria A. Eaton[3][4]
Multimedia w Wikimedia Commons

Klitoria (Clitoria L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Obejmuje co najmniej 66 gatunków^[5], występujących dziko w strefie tropikalnej i subtropikalnej^[6], z kilkoma gatunkami sięgającymi do strefy klimatu umiarkowanego^[7]. Nazwa naukowa nadana została z powodu podobieństwa kwiatów do łechtaczki (clitoris). Z tych samych powodów rośliny wykorzystywane były w medycynie tradycyjnej jako afrodyzjak i w leczeniu chorób wenerycznych.

Morfologia

Pokrój

Pnącza wieloletnie, często o pędach drewniejących^[6].

Liście

Złożone, z trzema, pięcioma lub siedmioma listkami i trwałymi przylistkami^[6].

Kwiaty

Motylkowe, odwrócone, okazałe, wyrastają z kątów liści pojedynczo lub po dwa. Przysadki w parach, podobne do przylistków, poza tym u nasady kielicha podobne podkwiatki, u niektórych gatunków okazałe, czasem liściokształtne. Kielich błoniasty, lejkowaty, 5-działkowy. Ząbki działek lancetowate lub trójkątne, równej długości lub krótsze od rurki kielicha. Płatki korony, także w liczbie 5, dłuższe od kielicha. Górny płatek to okazały żagielek, z powodu skręcenia kwiatów skierowany jest w dół, jest płasko rozpostarty lub kapturkowaty, na końcach nieco owłosiony. Boczne płatki i płatek dolny tworzą znacznie krótsze skrzydełka i łódeczkę. Wewnątrz łódeczki znajduje się 10 pręcików i słupek. Pręciki zrosłe są w rurkę i tylko jeden, najwyższy, jest zwykle wolny. Zalążnia jest górna, powstaje z jednego owocolistka i zawiera wiele zalążków rozwijających się w nasiona. Szyjka słupka jest długa i wygięta^[6].

Owoce

Strąki cylindryczne lub spłaszczone, równowąskie lub owalne, mięsiste. Zawierają nasiona owalne lub kulistawe^[6].

Nomenklatura

Charakterystyczny wygląd kwiatów, podobnych do kobiecych zewnętrznych narządów płciowych, był powodem nadania rodzajowi nazwy naukowej od łacińskiej nazwy łechtaczki (clitoris). Wiele nazw ludowych tych kwiatów w różnych językach ma podobne odniesienia. Pierwsza nazwa naukowa została opublikowana przez gdańskiego przyrodnika Johanna Philippa Breyna w 1678 (Flos clitoridis ternatensibus). Nazwa Clitoria ustalona została przez Karola Linneusza w 1753^[4]. Z powodów obyczajowych kilkakrotnie proponowano zmianę tej nazwy (na Vexillaria Eaton 1817 i Nauchea Descourtilz 1826), jednak zmiany te nie zostały zaakceptowane^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.^[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Phaseoleae i podplemienia Clitoriinae^[8].

Wykaz gatunków^[5]

Zastosowanie

Większe znaczenie ekonomiczne ma tylko szerzej rozpowszechniona klitoria ternateńska, pozostałe gatunki znane są tylko lokalnie. Najwyraźniej z powodu specyficznego wyglądu kwiatów i tzw. nauki o sygnaturach, z której wynikać miało, że na każdą chorobę istnieje ziele rozpoznawane przez odpowiedni kształt lub barwę, rośliny z tego rodzaju wykorzystywano w celu poprawy płodności, regulacji cyklu miesiączkowego i w leczeniu rzeżączki^[7]. Sproszkowany korzeń klitorii ternateńskiej stosowany jest w medycynie ajurwedyjskiej^[9]. Kwiaty tego gatunku wykorzystywane są też jako błękitny barwnik spożywczy^[10].

Przypisy