Kozibród

Ten artykuł dotyczy rodzaja roślin. Zobacz też: rzekę Kozi Bród.
Kozibród
Ilustracja
Morfologia (kozibród łąkowy)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

kozibród

Nazwa systematyczna
Tragopogon L.
Sp. Pl. 789. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

T. porrifolius Linnaeus[4]

Synonimy
  • Chromatopogon F.W.Schmidt[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kozibród porolistny

Kozibród (Tragopogon L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 124 gatunki[3]. Występują one w regionie Morza Środziemnego oraz w pozostałej części Europy i Azji w strefie umiarkowanej, rosnące w formacjach trawiastych. Są to rośliny zielne o trawiastych (długich i wąskich) liściach i kwiatach skupionych w koszyczek na szczycie pędu, otwierający się tylko rano[5][6].

Znaczenie użytkowe ma kozibród porolistny, zwany też salsefią, którego spichrzowy korzeń palowy oraz młode pędy spożywane są jako warzywo. Dawniej jadano także korzenie innych gatunków z tego rodzaju, w tym kozibrodu łąkowego[5].

Naukowa nazwa rodzajowa (i polska nazwa zwyczajowa będąca jej tłumaczeniem) pochodzi z greckich słów tragos, znaczącego „koza” oraz pogon oznaczającego „brodę”, i została utworzona z nich prawdopodobnie w nawiązaniu do wyglądu owoców[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Kozibród wielki
Kozibród wschodni

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez Islandii), północną Afrykę oraz zachodnią i środkową Azję[3]. Najbardziej zróżnicowane gatunkowo są południowo-wschodnia Europa i zachodnia Azja[8]. Jako introdukowane rośliny z tego rodzaju obecne są w Ameryce Północnej, w Etiopii i Południowej Afryce, na Dalekim Wschodzie oraz w Australii[3].

Gatunki flory Polski[9]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[9], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[3]

  • kozibród pajęczynowaty Tragopogon floccosus Waldst. & Kit.
  • kozibród wielki Tragopogon dubius Scop.
  • kozibród wschodni Tragopogon orientalis L.
  • kozibród łąkowy Tragopogon pratensis L.
  • kozibród porolistny Tragopogon porrifolius L. – efemerofit
  • kozibród pośredni Tragopogon hybridus L. ≡ Geropogon hybridus (L.) Sch.Bip. – efemerofit

Morfologia

Pokrój
Rośliny dwuletnie, rzadziej zimujące rośliny jednoroczne i byliny. Pędy są prosto wzniesione, mają pojedynczą, rzadziej kilka łodyg i korzeń palowy (wrzecionowaty); osiągają zazwyczaj wysokość od 0,5 do 1,5 m[7]. Rośliny wieloletnie mają korzeń rozgałęziony i tęgą szyję korzeniową otoczoną nasadami obumarłych liści[8][10]. Pędy są nagie lub owłosione, często przynajmniej u nasady liści i pod koszyczkiem, z wiekiem rośliny te zwykle łysieją. Łodygi zwykle nierozgałęziają się lub są rzadko rozgałęzione[10].
Liście
Odziomkowe i łodygowe, o nasadach obejmujących łodygę i blaszkach długich, wąskich i całobrzegich lub falistych[7][10]. Użyłkowanie równoległe[8].
Kwiaty
Języczkowe, skupione w pojedynczych koszyczkach na długich i często dętych (zgrubiałych pod kwiatostanem) szypułach na szczytach pędów. Okrywa jest dzwonkowata do walcowatej (w pąku stożkowata[8]), o średnicy od 10 do ponad 20 mm. Listki okrywy wyrastają w liczbie od kilku do kilkunastu w jednym rzędzie, są równowąskie do trójkątnielancetowatych. Na szczycie listki te są zaostrzone, na brzegu białawe. Dno kwiatostanowe jest wypukłe, gładkie, bez plewinek. Wszystkie kwiaty w koszyczku są języczkowe, żółte, pomarańczowe, purpurowe lub fioletowe (czasem wewnątrz fioletowe, na zewnątrz żółte)[7][10].
Owoce
Niełupki walcowate lub wrzecionowate, ciemno lub jasnobrązowe do białawych, z 5 lub 10 żebrami i zwykle z dzióbkiem (czasem bardzo długim[8]). Puch kielichowy trwały, w dole zrośnięty, w górze z rozpostartymi, pierzastymi, białawymi lub żółtawymi włoskami[7][10].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Scorzonerinae, plemienia Cichorieae z podrodziny Cichorioideae z rodziny astrowatych Asteraceae[11].

Wykaz gatunków[3]
  • Tragopogon acanthocarpus Boiss.
  • Tragopogon alaicus S.A.Nikitin
  • Tragopogon albinervis Freyn & Sint.
  • Tragopogon albomarginatus Kitam.
  • Tragopogon altaicus S.A.Nikitin & Schischk.
  • Tragopogon ameniacus Kuth.
  • Tragopogon anatolicus A.Duran, B.Doğan & Coșkunç.
  • Tragopogon angustifolius Bellardi ex Willd.
  • Tragopogon artvinensis Makbul, Gültepe & Coșkunç.
  • Tragopogon aureus Boiss.
  • Tragopogon badachschanicus Boriss.
  • Tragopogon bakhtiaricus Rech.f.
  • Tragopogon balcanicus Velen.
  • Tragopogon bjelorussicus Artemczuk
  • Tragopogon bombycinus Gredilla
  • Tragopogon bornmuelleri Ownbey & Rech.f.
  • Tragopogon borysthenicus Artemczuk
  • Tragopogon brevirostris DC.
  • Tragopogon buphthalmoides (DC.) Boiss.
  • Tragopogon capitatus S.A.Nikitin
  • Tragopogon caricifolius Boiss.
  • Tragopogon castellanus Levier
  • Tragopogon cazorlanus C.Díaz & Blanca
  • Tragopogon charadzae Kuth.
  • Tragopogon coelesyriacus Boiss.
  • Tragopogon colchicus Albov ex Grossh.
  • Tragopogon collinus DC.
  • Tragopogon coloratus C.A.Mey.
  • Tragopogon conduplicatus S.A.Nikitin
  • Tragopogon × crantzii Dichtl
  • Tragopogon cretaceus S.A.Nikitin
  • Tragopogon crocifolius L.
  • Tragopogon dasyrhynchus Artemczuk
  • Tragopogon dubius Scop. – kozibród wielki
  • Tragopogon elatior Steven
  • Tragopogon elongatus S.A.Nikitin
  • Tragopogon erostris Boiss. & Hausskn.
  • Tragopogon fibrosus Freyn & Sint.
  • Tragopogon filifolius Rehmann ex Boiss.
  • Tragopogon floccosus Waldst. & Kit. – kozibród pajęczynowaty
  • Tragopogon gaudanicus Boriss.
  • Tragopogon gongylorrhizus Rech.f.
  • Tragopogon gorskianus Rchb.f.
  • Tragopogon gracilis D.Don
  • Tragopogon graminifolius DC.
  • Tragopogon heteropappus C.H.An
  • Tragopogon heterospermus Schweigg.
  • Tragopogon idae Kuth.
  • Tragopogon jesdianus Boiss. & Buhse
  • Tragopogon karelinii S.A.Nikitin
  • Tragopogon karjaginii Kuth.
  • Tragopogon kasahstanicus S.A.Nikitin
  • Tragopogon kashmirianus G.Singh
  • Tragopogon kemulariae Kuth.
  • Tragopogon ketzkhovelii Kuth.
  • Tragopogon kindingeri Adamović
  • Tragopogon kopetdaghensis Boriss.
  • Tragopogon kotschyi Boiss.
  • Tragopogon kultiassovii Popov
  • Tragopogon kurdistanicus Chrtek & Hadač
  • Tragopogon lainzii Suár.-Sant., P.S.Soltis, Soltis, C.Díaz & Blanca
  • Tragopogon lamottei Rouy
  • Tragopogon lassithicus Rech.f.
  • Tragopogon latifolius Boiss.
  • Tragopogon leonidae S.Kutateladze
  • Tragopogon leucanthus Rech.f.
  • Tragopogon longifolius Heldr. & Sartori ex Boiss.
  • Tragopogon macropogon C.A.Mey.
  • Tragopogon makaschwilii Kuth.
  • Tragopogon malikus S.A.Nikitin
  • Tragopogon marginatus Boiss. & Buhse
  • Tragopogon marginifolius Pavlov
  • Tragopogon maroofii Mahmoodi & Safavi
  • Tragopogon maturatus Boriss.
  • Tragopogon meskheticus Kuth.
  • Tragopogon minor Mill.
  • Tragopogon × mirabilis Rouy
  • Tragopogon × mirus Ownbey
  • Tragopogon × miscellus Ownbey
  • Tragopogon montanus S.A.Nikitin
  • Tragopogon oligolepis Hartvig & Strid
  • Tragopogon olympicus Boiss.
  • Tragopogon orientalis L. – kozibród wschodni
  • Tragopogon otschiaurii S.Kutateladze
  • Tragopogon paradoxus S.A.Nikitin
  • Tragopogon pichleri Boiss.
  • Tragopogon podolicus (DC.) Nikitina
  • Tragopogon porphyrocephalus Rech.f.
  • Tragopogon porrifolius L. – kozibród porolistny
  • Tragopogon pratensis L. – kozibród łąkowy
  • Tragopogon pseudocastellanus Blanca & C.Díaz
  • Tragopogon pseudomajor S.A.Nikitin
  • Tragopogon pterocarpus DC.
  • Tragopogon pterodes Pančić
  • Tragopogon pusillus M.Bieb.
  • Tragopogon rechingeri Ownbey
  • Tragopogon reticulatus Boiss. & A.Huet
  • Tragopogon rezaiyensis Rech.f.
  • Tragopogon ruber S.G.Gmel.
  • Tragopogon ruthenicus Krasch. & S.A.Nikitin
  • Tragopogon sabulosus
  • Tragopogon samaritani Heldr. & Sartori
  • Tragopogon scoparius S.A.Nikitin
  • Tragopogon segetum Kuth.
  • Tragopogon serawschanicus S.A.Nikitin
  • Tragopogon serotinus Sosn.
  • Tragopogon sibiricus Ganesh.
  • Tragopogon soltisiorum Mavrodiev
  • Tragopogon songoricus S.A.Nikitin
  • Tragopogon sosnowskyi Kuth.
  • Tragopogon stribrnyi Hayek
  • Tragopogon stroterocarpus Rech.f.
  • Tragopogon subacaulis O.Schwarz
  • Tragopogon subalpinus S.A.Nikitin
  • Tragopogon tanaiticus Artemczuk
  • Tragopogon tasch-kala Kuth.
  • Tragopogon tomentosulus Boriss.
  • Tragopogon tommasinii Sch.Bip.
  • Tragopogon trachycarpus S.A.Nikitin
  • Tragopogon tuberosus K.Koch
  • Tragopogon turcicus Coșkunç., Gültepe & Makbul
  • Tragopogon turkestanicus S.A.Nikitin
  • Tragopogon ucrainicus Artemczuk
  • Tragopogon undulatus Jacq.
  • Tragopogon vaginatus Ownbey & Rech.f.
  • Tragopogon vanensis Gültepe, Coșkunç. & Makbul
  • Tragopogon verrucosobracteatus C.H.An
  • Tragopogon vvedenskyi Popov

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15]  (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Tragopogon L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-14] .
  4. ↑ Tragopogon Linnaeus, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-14] .
  5. ↑ a b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 931, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
  6. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 338. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b c d e Pamela S.P.S. Soltis Pamela S.P.S., Tragopogon Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-04-14] .
  8. ↑ a b c d e IrenaI. Kucowa IrenaI., Tragopogon L., Kozibród, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XIII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 188-189 .
  9. ↑ a b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193-194, ISBN 978-83-62975-45-7 .
  10. ↑ a b c d e ZhuZ. Shi ZhuZ., Alexander P.A.P. Sukhorukov Alexander P.A.P., Evgeny V.E.V. Mavrodiev Evgeny V.E.V., Tragopogon Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-04-14] .
  11. ↑ Genus Tragopogon L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-14].
Encyklopedia internetowa (takson):
  • БРЭ: 2078739
  • SNL: geitskjegg
  • DSDE: gedeskæg
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 49126
  • Flora of China: 133279
  • Flora of North America: 133279
  • GBIF: 3092408
  • identyfikator iNaturalist: 54142
  • IPNI: 30102386-2
  • ITIS: 38563
  • NCBI: 13730
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30102386-2
  • Tela Botanica: 87337
  • identyfikator Tropicos: 40016322
  • USDA PLANTS: TRAGO