Lidzbark

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Lidzbark

Ten artykuł dotyczy miasta Lidzbark. Zobacz też: Lidzbark Warmiński i Lidzbark-Nadleśnictwo.

Lidzbark

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac Hallera (2006)
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Gmina	Lidzbark
Data założenia	1301
Prawa miejskie	1325
Burmistrz	Andrzej Wojciech Piątkowski
Powierzchnia	5,68[1] km²
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	7300[2][1] 1285 os./km²
Strefa numeracyjna	23
Kod pocztowy	13-230
Tablice rejestracyjne	NDZ
Położenie na mapie gminy Lidzbark Lidzbark
Położenie na mapie Polski Lidzbark
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Lidzbark
Położenie na mapie powiatu działdowskiego Lidzbark
53°15′37″N 19°49′16″E/53,260278 19,821111
TERC (TERYT)	2803044
SIMC	0930644
Urząd miejski ul. Sądowa 21 13-230 Lidzbark
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Lidzbark (pot. Lidzbark Welski, niem. Lautenburg, prus. Welliskas Lēcbargs) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lidzbark.

Według danych GUS na dzień 1 stycznia 2023 r. Lidzbark liczył 7300 mieszkańców^[3]. Miasto posiada status miasta turystycznego, ma rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną. Od 1997 r. patronem miasta jest św. Wojciech.

Położenie

Miasto leży nad rzeką Wel oraz Jeziorem Lidzbarskim, na pograniczu Garbu Lubawskiego i Równiny Urszulewskiej. W pobliżu znajdują się dwa parki krajobrazowe: Górznieńsko-Lidzbarski i Welski.

Lidzbark leży na obszarze ziemi lubawskiej^[4], a także na dawnej ziemi Sasinów^[5].

Toponimia

Językoznawcy przyjmują, że nazwa miasta pochodzi od XIV-wiecznego komtura chełmińskiego Otto von Lutterberga, któremu Lidzbark zawdzięczać miał otrzymanie praw miejskich. Wyewoluowała z niej ostateczna forma niemiecka Lautenburg, zaś już w XVII w. notowane jest równolegle spolszczenie fonetyczne do postaci Lidzbark^[6].

Historia

Lidzbark założono na prawie niemieckim już w 1301 roku. Po nadaniu ziemi chełmińsko-michałowskiej Krzyżakom w 1303 roku zbudowano zamek i ufortyfikowane miasto. Krzyżacy po zajęciu Lidzbarka rozpoczęli na nowo i po swojemu budować miasto. Zakonowi zależało na szybkiej jego budowie ze względu na sąsiedztwo z Mazowszem. Budując go, nadano mu charakter obronny. W tym okresie wybudowano m.in. kościół pw. św. Wojciecha, zamek, młyn i ratusz. Prawa miejskie Lidzbark uzyskał na początku XIV wieku (ok. 1325), w latach 1405–1407 miasto otoczono murami obronnymi z dwiema bramami. W 1415 miało miejsce odnowienie praw miejskich^[7]. Mieszkańcy przystąpili do Związku Pruskiego w 1454 r. Po zawarciu II pokoju toruńskiego z Zakonem w 1466 roku miasto znalazło się w granicach Polski. Rozpoczął się wtedy szybki rozwój „grodu nad Welem”, który uzyskał liczne przywileje królewskie. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto znajdowało się w granicach Prus, z wyjątkiem lat 1807–1815, kiedy to stanowiło część Księstwa Warszawskiego. W 1887 r. przez miasto przeprowadzono trasę kolejową z Działdowa do Brodnicy.

Od 5 listopada 1906 r. do 10 czerwca 1907 r. w miejscowej szkole elementarnej odbył się strajk dzieci przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Z uczestników strajku znane są nazwiska następujących dzieci: A. Bartkowska, M. Czajkowska, S. Dąbrowski, J. Dembiński, J. Garzyńska, F. Gutkowska, J. Gumiński, Z. Herman, A. Karczewski, A. J. M. Kamińscy, F. Karpiński, L. H. Kirstein, K. Krukowski, F. Kradziecki, W. Nadolski, M. Perowicz, W. Rogowski, S. Rogozińska, F. Rostek, W. Szostakowska, K. Tuszyńska, W. Weitz. Strajk był elementem znacznie większej akcji biernego oporu wobec pruskich władz szkolnych, która na przełomie 1906 i 1907 r. objęła część szkół w prowincji Prusy Zachodnie, czyli przedrozbiorowe Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię lubawską oraz część Krajny. Inspiracją dla strajków pomorskich były wcześniejsze działania dzieci w prowincji wielkopolskiej, ze słynnym strajkiem we Wrześni (1901) na czele^[8].

Do Polski miasto powróciło dopiero 18 stycznia 1920 roku, a 14 sierpnia 1920 na krótko zostało zajęte przez Rosjan. W 1932 roku miasto wyłączono z powiatu brodnickiego i włączono do działdowskiego, a w 1939 wraz z tym drugim przeniesiono z województwa pomorskiego do województwa warszawskiego. Po wojnie Lidzbark obudowano ze zniszceń wojennych^[9][10][11], powstały wówczas tartak, garbarnia, cegielnia, mleczarnia oraz Zakład Prefabrykatów Elementów Budowlanych^[12].

W latach 1954–1972 miasto nie należało a było siedzibą władz gromady Lidzbark. Lidzbark w latach 1975–1998 leżał na terenie ówczesnego województwa ciechanowskiego i podlegał pod Urząd Rejonowy w Działdowie.

Jeśli chodzi o prawa miejskie, to Lidzbark mógł je otrzymać nie wcześniej niż w XIV wieku. Świadczyć mogłyby o tym pierwsze przywileje miejskie pochodzące z 1410 i 1414 roku. Wiele współczesnych nazw ulic wskazuje na to, że pochodzą one z dość odległych czasów. Takie ulice jak: Zamkowa, Podzamcze, Kościelna, Piaski, Stare Miasto, Sądowa czy też Słomiany Rynek mają pochodzenie historyczne.

Herb miasta

Z braku wiarygodnych dokumentów trudno jest ustalić, czy herb miasta pochodzi z okresu rządów krzyżackich, czy też został ustanowiony dopiero po pokoju toruńskim, czyli po 1466 roku. Najstarszy dokument, który przetrwał z herbem Lidzbarka pochodzi dopiero z 1571 roku. Była nim wtedy głowa jednorożca, czyli głowa konia z rogiem na czole. Taki herb znajduje się na pieczęci miejskiej. Należy podkreślić, że pierwszym historykiem niemieckim, który stwierdzał, że herbem miasta Lidzbark jest głowa jednorożca, był F.A. Wossberg. W XVII wieku sporządzono nową pieczęć miasta również z głową jednorożca w tarczy z napisem „Sigillum Civitatis Lautenburgensis”. Pieczęć ta przetrwała blisko 200 lat, aż do czasów rozbiorowych.

W okresie rządów pruskich miasto miało herb przedstawiający orła pruskiego. W 1886 roku mieszkańcy postanowili przywrócić miastu dawny herb i zwrócili się w tej sprawie do Archiwum w Berlinie, z prośbą o potwierdzenie jego autentyczności. Na podstawie orzeczenia archiwum wydało orzeczenie, że herbem Lidzbarka jest głowa jednorożca z rogiem na czole. Władze Lidzbarka kazały jednak sprawić miastu pieczęć z całą figurą jednorożca. Stało się to dlatego, że Beckherrn w swojej monografii o herbach miast pruskich mylnie twierdził, że Lidzbark ma herb przedstawiający całego jednorożca. Wykorzystując opinie Beckherrna, władze miasta nie zezwoliły na używanie dawnego herbu.

W okresie międzywojennym, jak również zaraz po II wojnie światowej, używano herbu przedstawiającego całą figurę jednorożca. Mieszkańcy po powrocie do macierzy w 1920 roku, na skutek dawnej propagandy pruskiej, byli skłonni wierzyć w słuszność takiego herbu.

Od czego natomiast pochodzi herb miasta, nie daje się w ogóle ustalić, po prostu z braku jakichkolwiek przesłanek. Jeśli chodzi o pierwotny kolor tarczy i głowy jednorożca to przypuszcza się, że tarcza była błękitnego, zaś głowa żółtego. Taki właśnie herb dla Lidzbarka zatwierdziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej.

Samorząd

Mieszkańcy miasta i gminy Lidzbark wybierają w powszechnych wyborach samorządowych burmistrza oraz 15 radnych, spośród których wybierany jest 1 przewodniczący i 2 wiceprzewodniczących.

Kadencja 2024-2029

Burmistrz
PIĄTKOWSKI Andrzej Wojciech
Okręg	Nazwisko i imię radnego/radnej
1	KALISZ Agnieszka
2	ŁUKASZEWSKI Janusz Adam
3	WACŁAWSKA Dorota Maria
4	BRAUN Karol
5	DZIMIRA Michał Paweł
6	WIŚNICKI Jarosław
7	PLUTA Adam Grzegorz
8	NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
9	WERĘGOWSKI Karol
10	CYBULSKI Wojciech
11	KORDALSKI Bartłomiej
12	KWIATKOWSKI Michał Łukasz
13	GRASZEK Agnieszka
14	SAWULSKI Łukasz
15	PAWELSKI Bartosz

Kadencja 2018-2024

Burmistrz
SITAREK Maciej Krzysztof
Okręg	Nazwisko i imię radnego/radnej
1	MARSZAK Tomasz
2	KALISZ Agnieszka
3	WACŁAWSKA Dorota Maria
4	OSTROWSKI Marek Witold
5	DZIMIRA Michał Paweł
6	WIŚNICKI Jarosław
7	IWANKOWSKI Waldemar Adam
8	NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
9	CIESIELSKI Paweł
10	KREZYMON Hanna Maria
11	CHMIELEWSKI Leon
12	KWIATKOWSKI Michał Łukasz
13	SKUZA Waldemar Antoni
14	TRZCIŃSKI Mirosław
15	GUTOWSKI Zbigniew Piotr

Kadencja 2014-2018

Burmistrz
SITAREK Maciej Krzysztof
Okręg	Nazwisko i imię radnego/radnej
1	DUDANIEC Tomasz Maciej
2	ZAKRZEWSKA Grażyna Barbara
3	GOSZKA Andrzej
4	MROCZKOWSKI Piotr
5	DZIMIRA Michał Paweł
6	FRYZA Radosław Wojciech
7	IWANKOWSKI Waldemar Adam
8	NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
9	CIESIELSKI Paweł
10	KOSMAN Tadeusz
11	CHMIELEWSKI Leon
12	KWIATKOWSKI Michał Łukasz
13	SKUZA Waldemar Antoni
14	TRZCIŃSKI Mirosław
15	GUTOWSKI Zbigniew Piotr

Kadencja 2010-2014

Burmistrz
ROGOWSKI Jan
Okręg	Nazwisko i imię radnego/radnej
1	DUDANIEC Tomasz Maciej
	ZAKRZEWSKA Grażyna Barbara
2	KOZŁOWSKI Grzegorz Wojciech
	GOSZKA Andrzej
3	DZIMIRA Michał Paweł
	MODZELEWSKI Tadeusz
4	RZESZUTKO Ewa Maria
5	NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
6	CIESIELSKI Paweł
7	KOSMAN Tadeusz
8	KORDALSKI Ryszard
9	GUTOWSKI Zbigniew Piotr
10	TRZCIŃSKI Mirosław
11	MOSTOWICZ Paweł
12	OGRODOWSKI Henryk

Kadencja 2006-2010

Burmistrz
ROGOWSKI Jan
Okręg	Nazwisko i imię radnego/radnej
1	WIŚNIEWSKI Andrzej Janusz
	DUDANIEC Tomasz Maciej
2	KOZŁOWSKI Grzegorz Wojciech
	GOSZKA Andrzej
3	DZIMIRA Michał Paweł
	MODZELEWSKI Tadeusz
4	RZESZUTKO Ewa Maria
5	ROMULEWICZ Irena
6	WITKOWSKI Taduesz
7	MACHUJSKI Tadeusz
8	KORDALSKI Ryszard
9	WRZOSEK Stefan Kazimierz
10	TRZCIŃSKI Mirosław
11	KACPRZAK Tadeusz Edward
12	JÓZWOWSKI Tadeusz

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Lidzbarka w 2014 roku^[13].

Architektura

Zabytki

• Kościół św. Wojciecha^[14]
• Resztki gotyckiej baszty zamkowej z XIV wieku^[15]
• Kościół ewangelicko-augsburski z 1829 r. razem z domem kancelaryjnym
• Założenie urbanistyczne Starego Miasta z lat 1320–1331
• Budynki: Szkoły Podstawowej, Urzędu Miasta, byłej garbarni, rzeźni, gazowni, dworca kolejowego i kamieniczki secesyjne z przełomu XIX i XX w.
• Figurka św. Jana Nepomucena nad rzeką Wel z 1802 r.
• Spichlerz Zbożowy z końca XIX w.
• Dwie wieże wodociągowe z 1909 r.

• Wybrane zabytki Lidzbarka
• 
  Kościół św. Wojciecha
• 
  Figurka św. Jana Nepomucena na moście
• 
  Zabytkowa kamienica przy ul. Ogrodowej
• 
  Urząd Miasta

Gospodarka

Przemysł

Główne zakłady przemysłowe: producent karniszy i rolet KARWEL, fabryka mebli Classic Soffa, fabryka mebli „Wolność”, fabryka betonu komórkowego „H+H Polska”, fabryka tkanin „SE-DA”, przetwórstwo skór „Skórpol” i drewna „Poldrew”, „Dąb-Wel”^[16].

Transport

Drogi

Lidzbark położony jest przy drogach:

• droga wojewódzka nr 541 Lubawa – Lidzbark – Żuromin – Sierpc – Dobrzyń nad Wisłą
• droga wojewódzka nr 544 Brodnica – Lidzbark – Działdowo – Mława – Przasnysz – Ostrołęka

Drogi wojewódzkie na terenie miasta:

• Główny Dworzec
• Działdowska
• Nowy Rynek
• Zieluńska
• Chopina

Kolej

Przez Lidzbark przebiega linia kolejowa nr 208 Działdowo – Chojnice. Na terenie miasta przy linii kolejowej usytuowane są dwie stacje kolejowe (Lidzbark i Lidzbark Miasto). 1 lutego 2007 roku ruch pociągów osobowych został wstrzymany z powodu braku dofinansowania ze strony Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie. Ostateczne zawieszenie ruchu osobowego nastąpiło 1 września 2009 roku w związku z zawieszeniem kursowania pociągu pospiesznego „Warmia” relacji Grudziądz-Kraków Płaszów, który był wtedy ostatnim kursującym przez Lidzbark pociągiem pasażerskim. Obecnie przez Lidzbark jeżdżą tylko pociągi towarowe.

Turystyka

Położenie miasta, bliskość jezior i dużego kompleksu leśnego i zabytkowy układ urbanistyczny, estetyka i kameralność, stwarzają dobre warunki do rekreacji i wypoczynku. Okolice miasta, jak i Gmina Lidzbark charakteryzują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Stanowią wymarzone miejsce wypoczynku i rekreacji dla miłośników wędkarstwa, kajakarstwa, grzybobrania, wycieczek pieszych, rowerowych, a także konnych.

Gmina spełnia warunki dla rozwoju turystyki i agroturystyki. Posiada ciekawe tereny, które przyciągają widokami, bazę noclegową i gastronomiczną, a także bazę agroturystyczną. Na terenie gminy zlokalizowane są ośrodki wczasowe na około 2000 miejsc. Charakterystyczną cechą regionu jest różnorodność cech środowiska przyrodniczego, co uwidacznia się w bogactwie flory i fauny, a także w zróżnicowaniu krajobrazu. Ważnym elementem przyrodniczym regionu są jeziora. Są to jeziora polodowcowe, głównie typu rynnowego. Najczęściej są długie, wąskie o stromych brzegach, znacznych głębokościach i nie wyrównanym dnie. Układają się w ciągi połączone ciekami. Większość jezior leży w ciągu rzeki Wel. Jeziora w zdecydowanej większości należą do zbiorników eutroficznych, czyli bogatych w substancje odżywcze. Największy ruch turystyczny obserwuje się nad jeziorami: Lidzbarskim, Piaseczno i Kiełpińskim, wokół których zlokalizowano ośrodki wczasowe.

Na obszarze parków krajobrazowych, w poszczególnych nadleśnictwach wyznaczone zostały również dydaktyczne ścieżki przyrodnicze.

Miasto zdobyło w roku 2012 w plebiscycie organizowanym przez „Gazetę Olsztyńską” tytuł „Letniej stolicy Warmii i Mazur^[17]”.

Media

• Tygodnik Działdowski – mutacja Tygodnika Ciechanowskiego
• Gazeta Działdowska – dodatek do Gazety Olsztyńskiej

Edukacja

• Przedszkole Miejskie
• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Szarych Szeregów
• Zespół Szkół im. Króla Władysława Jagiełły
  • Technikum
  • Branżowa Szkoła I Stopnia
  • Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• Prywatna Zaoczna Szkoła Policealna Zespołu Edukacji „Wiedza”
• Centrum Kształcenia Ustawicznego

Kultura

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza dla Dzieci i Młodzieży „Mario”
• Dom Senior+

Muzea

• Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa
• Muzeum Przyrody przy Welskim Parku Krajobrazowym
• Muzeum Etnograficzne im. Edwarda Klemensa w Jeleniu

Organizacje

• Towarzystwo Miłośników Lidzbarka Welskiego
• Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
• Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Dzieciom „Mario”
• Stowarzyszenie Edukacji Ekologicznej „Ekoświt”
• Polski Związek Wędkarski
• Polski Związek Niewidomych
• Kurkowe Bractwo Strzeleckie
• Związek Harcerstwa Polskiego
• Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
• Stowarzyszenie „Wrota Mazur”
• Ochotnicza Straż Pożarna
• Młodzieżowa Orkiestra Dęta OSP Lidzbark
• Klub Honorowych Dawców Krwi
• Towarzystwo Przyjaciół Pojazdów Zabytkowych „Jednorożec”
• Chrześcijańskie Stowarzyszenie Charytatywne „Samarytanin”
• Klub Abstynenta

Kościoły i wspólnoty wyznaniowe

 Osobny artykuł: Dekanat Lidzbark Welski.

W Lidzbarku znajdują się dwie parafie Kościoła Rzymskokatolickiego: parafia św. Wojciecha i parafia Wniebowzięcia NMP, dwa zbory protestanckie. Jeden z nich należy do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, drugi jest częścią Kościoła Chrystusowego oraz Świadkowie Jehowy: zbór Lidzbark^[18].

Sport

W mieście działa klub sportowy Wel Lidzbark prowadzący sekcje piłkarską i piłki siatkowej. Funkcjonuje także klub sportowy Wel-Bis, który prowadzi sekcję kajakarską. W Lidzbarku prężnie rozwija się sekcja lekkoatletyczna i tenisa stołowego.

Miasta partnerskie

• Oebisfelde^[19]
• Guttau^{[potrzebny przypis]}

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Lidzbark

• Lidzbark, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 218 .