Naleźliny
 Andreaea rupestris | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Nadgromada | |||
| Gromada | mchy | ||
| Klasa | naleźliny | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Andreaeopsida J. H. Schaffn.[2] | |||
| |||
| |||
Naleźliny (Andreaeopsida) – klasa mchów. Zalicza się do niej zwykle jeden rodzaj – naleźlina Andreaea z ok. 100 gatunkami[3][4]. Są to rośliny o zasięgu obejmującym wszystkie kontynenty, spotykane jednak głównie w klimacie okołobiegunowym, umiarkowanym chłodnym i oceanicznym[5]. W Europie występuje 10 gatunków przedstawicieli tego rodzaju, z czego 6 w Polsce[6]. Rosną zwykle na skałach kwaśnych, granitowych[5].
Nazwa naukowa rodzaju i utworzonych z niej nazw taksonów wyższych rang upamiętnia niemieckiego przyrodnika i aptekarza Johanna Gerharda Reinharda Andreaea (1724–1793)[5].
Morfologia
- Splątek
- Początkowo nitkowaty i silnie rozgałęziony, wyrasta z wielokomórkowego zarodnika. Następnie plechowaty, o wstęgowatym kształcie[3]. Wyróżnia się tym wśród mchów, że tworzą ją dwie lub trzy warstwy komórek, a nie pojedyncza[7].
- Gametofit
- Rośliny tworzące zbite darnie lub poduszeczki barwy czarnej lub brunatnej, czasem fioletowo nabiegłe[8][5]. Łodyżka cienka i okrągła, zwykle rozgałęziona[8], bez wiązki centralnej[5]. Ulistniona jest gęsto i skrętolegle. Listki zwykle z szydlastym kończykiem, z żebrem lub bez[8]. Mają prostą budowę anatomiczną – brak elementów przewodzących i żeberka[8]. Kształt blaszki jest jajowaty, wąskolancetowaty, czasem lirowaty, liście są proste lub wygięte, na końcu zaostrzone lub zaokrąglone, całobrzegie i piłkowane[5]. Na szczycie roślin rozwijają się walcowate plemnie i buteleczkowate rodnie. Rośliny są jedno- lub dwupienne[8].
- Sporofit
- Wyrasta na pseudopodium (brak sety podobnie jak u torfowców). Puszka zarodni oddzielona jest od stopy tylko krótkim przewężeniem. Sama zarodnia jest okryta drobnym czepkiem i otwiera się czterema (rzadko 8[5]) podłużnymi szczelinami[3], powstającymi wzdłuż szeregów słabszych komórek[7]. Wewnątrz zarodni znajduje się kolumienka okryta woreczkiem zarodnikowym, przylegającym też do ścian zarodni (brak przestworów powietrznych)[5].
Ekologia
Naleźliny występują na skałach bezwapiennych, w miejscach wilgotnych[8]. Zwykle w górach[9]. W Polsce rośliny te spotykane są górach i bardzo rzadko na głazach narzutowych w północnej części kraju[3]. Zarodnie otwierają się tylko podczas niskiej wilgotności, kiedy zarodniki mogą być daleko rozprzestrzeniane przez ruchy powietrza. Gdy jest wilgotno – zarodnie pozostają zamknięte[7].
Systematyka
Na ogół wyróżnia się tu jeden rodzaj – naleźlinę Andreaea Hedw. klasyfikowany do rodziny naleźlinowatych Andreaeaceae Dumort. i rzędu naleźlinowców Andreaeales Limpr.[2][3]. W niektórych ujęciach włączane są tu rośliny z rodzaju Andreaeobryum (w randze odrębnego rzędu Andreaeobryales B.M.Murray), a z rodzaju Andreaea wyłącza się jeden lub dwa inne rodzaje[10].
- Pozycja systematyczna naleźlin na drzewie filogenetycznym mchów[11]
| mchy |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Andreaea acuminata Mitt.
- Andreaea acutifolia Hook. f. & Wilson
- Andreaea alpina Hedw.
- Andreaea amblyophylla Müll. Hal. ex Broth.
- Andreaea angustata S.O. Lindberg ex Limpr. (syn. A. crassifolia Luisier) – naleźlina grubożebrowa
- Andreaea angustifolia Broth.
- Andreaea apiculata R. Br. bis
- Andreaea appendiculata Schimp.
- Andreaea arachnoidea Müll. Hal.
- Andreaea aterrima Müll. Hal.
- Andreaea atlantica Dixon
- Andreaea australis F. Muell. ex Mitt.
- Andreaea barbuloides Broth.
- Andreaea bistratosa Magill
- Andreaea blyttii Schimp. – naleźlina Blytta
- Andreaea borbonica Besch.
- Andreaea brevifolia Dusén
- Andreaea brevipes Spruce
- Andreaea camerunensis P.W. Richards
- Andreaea clavata Broth.
- Andreaea cockaynei R. Br.
- Andreaea cucullata Dixon
- Andreaea densifolia Mitt.
- Andreaea depressinervis Cardot
- Andreaea dissitifolia Broth.
- Andreaea erythrodictyon Herzog
- Andreaea eximia Müll. Hal.
- Andreaea filiformis Müll. Hal.
- Andreaea firma Müll. Hal.
- Andreaea flabellata Müll. Hal.
- Andreaea flexuosa R. Br.
- Andreaea fragilis Müll. Hal.
- Andreaea frigida Huebener – naleźlina zimna
- Andreaea fuegiana (Cardot) S.W. Greene
- Andreaea gainii Cardot
- Andreaea gibbosa R. Br.
- Andreaea grimmioides Dusén
- Andreaea grimsulana Bruch
- Andreaea hamulata Herzog
- Andreaea hartmanii Thed.
- Andreaea heinemannii Hampe & Müll. Hal.
- Andreaea huttonii R. Br.
- Andreaea indica Mitt.
- Andreaea javanica J. Froehl.
- Andreaea karsteniana Müll. Hal.
- Andreaea kilimandscharica Paris
- Andreaea kinabaluensis Dixon
- Andreaea laticuspis Broth.
- Andreaea latinervis E.B. Bartram
- Andreaea laxifolia Hook. f. & Wilson
- Andreaea leiophylla Cardot ex G. Roth
- Andreaea lorentziana Müll. Hal.
- Andreaea marginata Hook. f. & Wilson
- Andreaea megistospora B.M. Murray
- Andreaea microphylla Müll. Hal.
- Andreaea microvaginata Müll. Hal.
- Andreaea mildbraedii Broth.
- Andreaea mitchellii Broth. & Dixon
- Andreaea morrisonensis Nog.
- Andreaea mutabilis Hook. f. & Wilson
- Andreaea nana Müll. Hal.
- Andreaea naumannii Müll. Hal.
- Andreaea nitida Hook. f. & Wilson
- Andreaea nivalis Hook. – naleźlina śnieżna
- Andreaea novae-zealandiae R. Br.
- Andreaea novoguinensis E.B. Bartram
- Andreaea obovata Thed.2
- Andreaea obtusissima Müll. Hal.
- Andreaea opaca Cardot ex G. Roth
- Andreaea pachyphylla (Müll. Hal.) Broth.
- Andreaea parallela Müll. Hal.
- Andreaea patagonica Dusén
- Andreaea peruviana Broth.
- Andreaea pilifera Herzog ex Thér.
- Andreaea planinervia Lindb. ex G. Roth
- Andreaea pseudomutabilis Dusén
- Andreaea purpurascens (Dusén) G. Roth
- Andreaea regularis Müll. Hal.
- Andreaea remotifolia Dusén
- Andreaea rigida Wilson
- Andreaea robusta Broth.
- Andreaea rothii F. Weber & D. Mohr – naleźlina Rotha
- Andreaea rupestris Hedw.10 – naleźlina skalna
- Andreaea schofieldiana B.M. Murray
- Andreaea semisquarrosa Müll. Hal.
- Andreaea seriata G. Roth
- Andreaea sinuosa B.M. Murray
- Andreaea sparsifolia J.E. Zetterst.
- Andreaea spurioalpina Müll. Hal.
- Andreaea squamata Müll. Hal.
- Andreaea squarrifolia Dixon
- Andreaea squarrosa Mitt.
- Andreaea squarrosofiliform is Müll. Hal.
- Andreaea striata Mitt.
- Andreaea subappendiculata Müll. Hal.
- Andreaea subremotifolia Dixon
- Andreaea subulata Harv.
- Andreaea taiwanensis T.Y. Chiang
- Andreaea tsaratananae Thér.
- Andreaea tunariensis Broth.
- Andreaea turgescens Schimp. ex Müll. Hal.
- Andreaea urophylla H. Rob.
- Andreaea vaginalis Herzog
- Andreaea vilocensis Broth.
- Andreaea viridis Müll. Hal.
- Andreaea vulcanica Lorentz
- Andreaea wangiana P.C. Chen
- Andreaea willii Müll. Hal.
- Andreaea wilsonii Hook. f.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-16] (ang.).
- ↑ a b c B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-03-16] (ang.).
- ↑ a b c d e Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b Andreaea. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2021-02-03].
- ↑ a b c d e f g h A.J.E. Smith: The Moss Flora of Britain and Ireland. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 2004, s. 103. ISBN 978-0-521-54672-0.
- ↑ Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census catalogue of Polish mossees. Kraków: Institute of Botany of the Polish Academy of Sciences, 2003, s. 16, seria: Biodiversity of Poland. ISBN 83-85444-84-X.
- ↑ a b c Peter H.P.H. Raven Peter H.P.H., Susan E.S.E. Eichhorn Susan E.S.E., Ray F.R.F. Evert Ray F.R.F., Biologia roślin, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2023, s. 396-397, ISBN 978-83-01-22896-5 .
- ↑ a b c d e f Jadwiga Mickiewicz, Dygna Sobotka: Zarys briologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 132-133.
- ↑ Edward Pojnar i in.: Botanika. Teoria i ćwiczenia. Cz. II. Systematyka roślin. Kraków: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Krakowie, 1999, s. 97. ISBN 83-86524-35-9.
- ↑ Wolfgang Frey, Eberhard Fischer, Michael Stech: Bryophytes and seedless Vascular Plants. W: Wolfgang Frey (red.): Syllabus of Plant Families - A. Engler's Syllabus der Pflanzenfamilien. 13. wydanie, T. 3, Borntraeger, Berlin/Stuttgart 2009, ISBN 978-3-443-01063-8
- ↑ YangY. Liu YangY. i inni, Resolution of the ordinal phylogeny of mosses using targeted exons from organellar and nuclear genomes, „Nature Communications”, 10 (1), 2019, s. 1485, DOI: 10.1038/s41467-019-09454-w, PMID: 30940807, PMCID: PMC6445109 [dostęp 2021-04-01] (ang.).
- ↑ Nazwy zwyczajowe według: Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census Catalogue of Polish Mosses. Kraków: Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, 2003, s. 19. ISBN 83-85444-84-X.
