Onomatopeja

Zobacz hasło onomatopeja w Wikisłowniku

Onomatopeja (gr. ὀνοματοποιία onomatopoiía – „tworzenie nazw”)^[1], wyraz dźwiękonaśladowczy – figura retoryczna, używana w poezji jako środek stylistyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów albo glosolalii), aby naśladowały one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywany przedmiot^[2][3].

Dobrym przykładem jest Lokomotywa Juliana Tuwima:

(…)

Buch – jak gorąco! Uch – jak gorąco!

(…)

Onomatopei nie zabrakło w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza^[4]:

Już trzykroć wrzasnął derkacz, pierwszy skrzypak łąki,

Już mu z dala wtórują z bagien basem bąki,

Już bekasy do góry porwawszy się wiją

I bekając raz po raz jak w bębenki biją.

Onomatopeja to wyraz naśladujący dźwięki i odgłosy naturalne, w tym dźwięki wydawane przez zwierzęta. W języku polskim (i nie tylko) onomatopeja jest rdzeniem wielu wyrazów, również czasowników i rzeczowników (np. buczeć, buczenie, szumieć, szum).

Przykład

Szczekania psa w różnych językach:

• afrykanerski → blaf-blaf; woef-woef; keff-keff (małe psy)
• albański → ham-ham
• angielski → woof-woof; ruff-ruff; arf-arf; bow-wow; yap-yap (małe psy); yip-yip (bardzo małe psy)
• arabski → hau-hau; how-how
• ormiański → haf-haf
• balijski → kong-kong
• baskijski → au-au (wszystkie psy); txau-txau (małe psy); zaunk-zaunk (duże psy); jau-jau (stare psy)
• bengalski → gheu-gheu; bhao-bhao
• birmański → woke-woke
• bułgarski → бау-бау; джаф-джаф
• chiński-kantoński → wo-wo; wow-wow; wong-wong
• chiński-mandaryński → wang-wang
• chorwacki → vau-vau
• czeski → haff-haff
• duński → vov-vov; vuf-vuf
• holenderski → blaf-blaf; woef-woef; waf-waf (małe psy); kef-kef (bardzo małe psy)
• esperanto → boj-boj
• estoński → auh-auh; auch-auch
• fiński → hau-hau; vuh-vuh; rauf-rauf
• francuski → wouaff-wouaff; ouah-ouah; whou-whou; vaf-vaf; jappe-jappe (małe psy)
• grecki → ghav-ghav
• hebrajski → hav-hav; haw-haw-how-how
• hindi → bow-bow
• hiszpański → guau-guau; gua-gua; jau-jau
• indonezyjski → guk-guk; gonggong
• irlandzki → amh-amh
• islandzki → voff-voff
• japoński → wan-wan
• kataloński → bau-bau; bub-bub
• koreański → mung-mung; wang-wang
• kurdyjski → hau-hau
• akc.libański → haw-haw
• litewski → au-au
• łotewski → vau-vau
• macedoński → av-av
• malajski → gonggong; kung-kung
• marathi → bhu-bhu; bho-bho
• niemiecki → wuff-wuff; vow-vow
• norweski → voff-voff; boff-boff; vov-vov
• perski → vogh-vogh; cut-cut; bad-bad
• polski → hau-hau
• portugalski → au-au
• rumuński → ham-ham; hau-hau
• rosyjski → гав-гав; тяв-тяв (małe psy)
• serbski → av-av
• słowacki → haf-haf; hau-hau
• słoweński → hov-hov
• syngaleski → buh-buh
• szwedzki → voff-voff; vov-vov
• tagalski → ow-ow; baw-baw
• tamilski → wal-wal, bow-bow, lol-lol
• tajski → hong-hong
• turecki → hev-hev; hav-hav
• ukraiński → гав-гав; дзяв, дзяв
• walijski → wff-wff
• węgierski → vow-vow
• wietnamski → gau-gau; wau-wau; ang-ang
• włoski → bau-bau; arf-arf^[5]

Onomatopeje a przekład

Przedmiotem badań naukowych jest też problem tłumaczenia na język niemiecki onomatopei występujących w polskiej poezji. Kilka przykładów na ekwiwalenty niemieckie (tłumacz: Karl Dedecius):

• I limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) – niem. wehendes Zirbelgeräusch, Flüstern in Föhrenhainen^[6]
• Zaszumiał i odszumiał (Konstanty Ildefons Gałczyński) – niem. rauschte und verrauschte^[7] 
• Ze skrzydeł trzepotu (Anna Kamieńska) – niem. Geflatter der Flügel^[8]
• Gwiżdże pierwsza gwiazda (Adam Zagajewski) – niem. pfeift der erste Stern^[9] 

Zobacz też

• aluzja brzmieniowa
• aliteracja

Przypisy