Pietruszka zwyczajna

Pietruszka zwyczajna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

pietruszka

Gatunek

pietruszka zwyczajna

Nazwa systematyczna
Petroselinum crispum (Mill.) Fuss.
Fl. transsilv. 254. 1866
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Zobacz publikację
Uprawa pietruszki w Wikibooks
Pietruszka zwyczajna odm. korzeniowa
Kwiatostan pietruszki zwyczajnej
Liście pietruszki korzeniowej
Liście pietruszki naciowej

Pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych. Dziko rośnie na półwyspie Apenińskim i Bałkanach, w północno-zachodniej Afryce i na Wyspach Kanaryjskich. Zdziczała w całej Europie, Ameryce, Afryce, Nowej Zelandii, Australii i Japonii.

Morfologia

Pokrój
W pierwszym roku tworzy przyziemną rozetę liści i korzeń spichrzowy. W drugim roku wyrasta naga, rozgałęziona w górnej części łodyga o wysokości 50-90 cm.
Liście
Wszystkie liście połyskujące. Odziomkowe i rosnące na dole łodygi z ogonkiem, trójkątne, potrójnie lub podwójnie pierzaste. Odcinki ogonkowe mają ząbkowaną krawędź. Liście łodygowe górne są drobniejsze, pochwiaste.
Kwiaty
Drobne, w kolorze zielonożółtym, zebrane w baldach złożony o 10 do 20 szypułkach.
Owoc
Podługowato-jajowata rozłupnia, barwy zielonkawobrunatnej, średnicy 2,5-3 mm.
Korzeń
Palowy, o funkcji spichrzowej, najczęściej barwy białej, o zwartym, twardym miąższu. Skład olejku eterycznego z korzeni jest prawie identyczny jak w przypadku liści. Korzeń jest jedną z części użytkowych rośliny.

Zastosowania

  • Roślina uprawna. Jest uprawiana jako warzywo (spożywany jest zarówno korzeń, jak i części zielone), a także dla olejku używanego w lecznictwie.
  • Sztuka kulinarna. Użytkowana jest najczęściej jako składnik zup, wchodzi w skład tzw. włoszczyzny. Nać pietruszki zawiera bardzo dużo prowitaminy A. Korzystne jest także równoczesne występowanie żelaza i witaminy C. Zawiera dużo chlorofilu. Dużo związków mineralnych występuje w korzeniach, a jeszcze więcej w nasionach. Silnie pachnące liście pietruszki służą do przyprawiania wielu potraw np. do nadzień.
  • Roślina lecznicza
    • Surowiec zielarski: Korzeń pietruszki korzeniowej – Radix Petroselini, owoc pietruszki – Fructus Petroselini, ziele pietruszki – Herba Petroselini. Przetwór: olejek pietruszkowy – Oleum Pertroselini z liści, który stanowi niewielki procent ich masy (0,01% u pietruszki korzeniowej, 0,04% u pietruszki naciowej) w większości zawiera: apiol, mirystycynę, limonen oraz 1,3,8-p-mentatrien (każdy w ilości 10-30%), pozostałe składniki to głównie mieszanina terpenów. Olejek pietruszki korzeniowej zawiera większy procent mirystycyny. Ponadto owoce zawierają flawonoidy takie jak: apiina, luteolino-apiozylglukozyd, do 22% oleju tłustego, śladowe ilości bergaptenu, fitosterol i sole mineralne[3]. Liście pietruszki zawierają aż 5,410 mg β-karotenu[4].
    • Działanie: Jest rośliną o wielkich wartościach leczniczych. Zarówno korzenie, jak owoce pietruszki i ich przetwory zwiększają przesączanie w kłębkach nerkowych, a jednocześnie zwalniają zwrotną resorpcję w cewkach, dzięki czemu zwiększają ilość wydalanego moczu. Mają także własności antyseptyczne oraz zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit i dróg moczowych (działanie wiatropędne). Ponadto pobudzają w niewielkim stopniu wydzielanie śliny i soku żołądkowego, co ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów.
Wartość odżywcza
Pietruszka, korzeń
(100 g)
Wartość energetyczna 203 kJ (48 kcal)
Białka 2,6 g
szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,7% 5,7% 5,7% 5,7%
M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6%
Węglowodany 10,5 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne 6,3 g
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,8% 4,8% 4,8% 4,8%
M 4,8% 4,8% 4,8% 4,8%
Jednocukry
Glukoza 0,4 g
Fruktoza 0,5 g
Dwucukry
Sacharoza 4,8 g
Laktoza 0 g
Skrobia 0,6 g
Błonnik 4,2 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 17% 17% 20% 20%
M 11% 11% 14% 14%
Tłuszcze 0,5 g
szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 0,06 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone 0,03 g
Wielonienasycone 0,27 g
omega-3 0,17 g
α-Linolenowy (ALA) 0,17 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 15% 15% 15% 15%
M 11% 11% 11% 11%
omega-6 0,1 g
Linolowy (LA) 0,1 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,8% 0,8% 0,9% 0,9%
M 0,6% 0,6% 0,7% 0,7%
Woda 85,3 g
szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2%
M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%
Witaminy
Witamina C 45,0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 60% 60% 60% 60%
M 50% 50% 50% 50%
Tiamina (B1) 0,1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 9,1% 9,1% 9,1% 9,1%
M 8,3% 8,3% 8,3% 8,3%
Ryboflawina (B2) 0,086 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 7,8% 7,8% 7,8% 7,8%
M 6,6% 6,6% 6,6% 6,6%
Niacyna (B3) 2,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 14% 14% 14% 14%
M 13% 13% 13% 13%
Witamina B6 0,23 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 18% 18% 15% 15%
M 18% 18% 14% 14%
Foliany 0,180 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 45% 45% 45% 45%
M 45% 45% 45% 45%
Kobalamina (B12) 0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina A 0,005 mg RAE
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7%
M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6%
Witamina D 0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina E 2,01 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 13% 13% 13% 13%
M 13% 13% 13% 13%
Makroelementy
Fosfor 77 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 11% 11% 11% 11%
M 11% 11% 11% 11%
Wapń 43 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,3% 4,3% 3,6% 3,6%
M 4,3% 4,3% 4,3% 3,6%
Magnez 27 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 8,7% 8,4% 8,4% 8,4%
M 6,8% 6,4% 6,4% 6,4%
Potas 399 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 8,5% 8,5% 8,5% 8,5%
M 8,5% 8,5% 8,5% 8,5%
Sód 49 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,3% 3,3% 3,8% 4,1%
M 3,3% 3,3% 3,8% 4,1%
Mikroelementy
Jod 0,003 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
Żelazo 1,1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,1% 6,1% 14% 14%
M 14% 14% 14% 14%
Miedź 0,14 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 16% 16% 16% 16%
M 16% 16% 16% 16%
Cynk 0,6 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 7,5% 7,5% 7,5% 7,5%
M 5,5% 5,5% 5,5% 5,5%
Mangan 0,58 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 32% 32% 32% 32%
M 25% 25% 25% 25%
Dane liczbowe na podstawie: [4]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[5]
Wartość odżywcza
Pietruszka, liście
(100 g)
Wartość energetyczna 205 kJ (49 kcal)
Białka 4,4 g
szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 9,6% 9,6% 9,6% 9,6%
M 7,9% 7,9% 7,9% 7,9%
Węglowodany 9,0 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne 4,8 g
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,7% 3,7% 3,7% 3,7%
M 3,7% 3,7% 3,7% 3,7%
Jednocukry
Glukoza 0,5 g
Fruktoza 0,3 g
Dwucukry
Sacharoza 0,1 g
Laktoza 0,0 g
Skrobia 0,5 g
Błonnik 4,2 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 17% 17% 20% 20%
M 11% 11% 14% 14%
Tłuszcze 0,4 g
szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 0,04 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone 0,01 g
Wielonienasycone 0,19 g
omega-3 0,12 g
α-Linolenowy (ALA) 0,12 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 11% 11% 11% 11%
M 7,5% 7,5% 7,5% 7,5%
omega-6 0,07 g
Linolowy (LA) 0,07 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6%
M 0,4% 0,4% 0,5% 0,5%
Woda 84,5 g
szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1%
M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%
Witaminy
Witamina C 177,7 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 237% 237% 237% 237%
M 197% 197% 197% 197%
Tiamina (B1) 0,11 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 10% 10% 10% 10%
M 9,2% 9,2% 9,2% 9,2%
Ryboflawina (B2) 0,28 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 25% 25% 25% 25%
M 22% 22% 22% 22%
Niacyna (B3) 1,4 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 10% 10% 10% 10%
M 8,8% 8,8% 8,8% 8,8%
Witamina B6 0,16 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 12% 12% 11% 11%
M 12% 12% 9,4% 9,4%
Foliany 0,170 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 43% 43% 43% 43%
M 43% 43% 43% 43%
Kobalamina (B12) 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina A 0,902 mg RAE
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 129% 129% 129% 129%
M 100% 100% 100% 100%
Witamina D 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina E 3,16 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 21% 21% 21% 21%
M 21% 21% 21% 21%
Makroelementy
Fosfor 84 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 12% 12% 12% 12%
M 12% 12% 12% 12%
Wapń 193 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 19% 19% 16% 16%
M 19% 19% 19% 16%
Magnez 69 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 22% 22% 22% 22%
M 17% 16% 16% 16%
Potas 695 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 15% 15% 15% 15%
M 15% 15% 15% 15%
Sód 39 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,6% 2,6% 3,0% 3,3%
M 2,6% 2,6% 3,0% 3,3%
Mikroelementy
Jod 0,0034 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%
M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%
Żelazo 5,3 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 29% 29% 66% 66%
M 66% 66% 66% 66%
Miedź 0,61 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 68% 68% 68% 68%
M 68% 68% 68% 68%
Cynk 0,98 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 12% 12% 12% 12%
M 8,9% 8,9% 8,9% 8,9%
Mangan 0,42 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 23% 23% 23% 23%
M 18% 18% 18% 18%
Dane liczbowe na podstawie: [4]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[5]

Systematyka i zmienność

Odmiany botaniczne[6]
  • Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. crispum (syn. Apium crispum Mill.)
  • Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. neapolitanum Danert
  • Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. tuberosum (Bernh.) Mart. Crov.
Odmiany uprawne
  • pietruszka korzeniowa: ‘Cukrowa’, ‘Lenka’, ‘Berlińska’, ‘Vistula’, ‘Fakir’, ‘Eagle’.
  • pietruszka naciowa: w pierwszym roku uprawy tworzy niejadalny korzeń i rozetę jadalnych liści. Korzeń spichrzowy w górnej części cylindryczny, gładki, niżej silnie się rozgałęzia; jest łykowaty. Liście są gładkie lub fryzowane, błyszczące, ciemnozielone, trójdzielne. Rozeta dobrze wyrośniętej rośliny składa się z 40-100 liści. Blaszki liściowe mogą być gładkie – wtedy liście są szerokie na krótkich ogonkach, liście mogą być też kędzierzawe (fo. crispum Fiori et Paol.) – szczególnie cenione przy dekorowaniu potraw. Formy o barwnych liściach są roślinami ozdobnymi. Kształt liści pietruszki naciowej nie jest cechą całkowicie ustaloną; przy rozmnażaniu z siewu mogą wystąpić dość znaczne różnice w kształcie liści. W uprawie spotykane są kultywary: ‘Non Plus Ultra’, ‘Perfection’, ‘Paramount’.
Synonimy[6]
Apium petroselinum L., Carum petroselinum (L.) Benth. & Hook. f., Petroselinum hortense auct., Petroselinum sativum Hoffm., nom. nud., Petroselinum vulgare Lag.

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01]  (ang.).
  3. ↑ AleksanderA. Ożarowski AleksanderA., WacławW. Jaroniewski WacławW., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 292, ISBN 83-202-0472-0, OCLC 835868578 .
  4. ↑ a b c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 504-505. ISBN 978-83-200-5311-1.
  5. ↑ a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  6. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
Kontrola autorytatywna (takson):
  • LCCN: sh85098313
  • BnF: 12373226c
  • BNCF: 44210
  • NKC: ph268208
  • J9U: 987007565500105171
Encyklopedia internetowa:
  • Britannica: plant/parsley
  • Universalis: persil
  • SNL: persille
  • Catalana: 0118367
  • DSDE: persille
Identyfikatory zewnętrzne:
  • BioLib: 40283
  • EoL: 581421
  • EUNIS: 151095
  • Flora of China: 200015713
  • Flora of North America: 200015713
  • GBIF: 7828157
  • identyfikator iNaturalist: 78465
  • IPNI: 60442790-2
  • ITIS: 29817
  • NCBI: 4043
  • Plant Finder: 276060
  • identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2898243
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:60442790-2
  • Tela Botanica: 48428
  • identyfikator Tropicos: 50323572
  • USDA PLANTS: PECR2