Pinanga

Pinanga

Pinanga andamanensis
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	arekowce
Rodzina	arekowate
Rodzaj	pinanga
Nazwa systematyczna
Pinanga Blume Rumphia 2: 76 (1839)[3]
Typ nomenklatoryczny
P. coronata (Blume) Blume[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Pinanga (Pinanga Kunth) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych. Obejmuje 143^[3] gatunki. Zasięg rodzaju obejmuje Azję Południowo-Wschodnią – od Indii i Chin po Nową Gwineę^[3], przy czym najbardziej zróżnicowane są na Borneo^[5]. Rosną zwykle na mokradłach, w podszycie wilgotnych lasów równikowych i lasów mglistych w górach. Większość gatunków rośnie w miejscach zacienionych, ale niektóre znoszą stanowiska nasłonecznione^[6]. Niektóre gatunki na Borneo są reofitami (rosną w wodach płynących)^[7]. Niektóre gatunki rosną wysoko w górach sięgając ponad 2800 m n.p.m.^[5] Kwiaty zapylane są przez chrząszcze, przy czym u co najmniej dwóch gatunków najwyraźniej są samopylne – rozwijają się bowiem w zamkniętej pochwie (osłonięte podsadką)^[7].

Palmy bywają uprawiane jako ozdobne, cenione ze względu na gęsty pokrój, atrakcyjne zabarwienie i formę kłodziny, preferowane są zwłaszcza w miejscach cienistych i wilgotnych. Owoce bywają spożywane jako substytut owoców palmy betelowej. Są one też istotnym pożywieniem makaka sulaweskiego^[6]. Z drewna wykonywane są listewki, liście bywają używane do krycia chat^[5]. Młody rdzeń P. mannii spożywany jest jako serce palmy na Nikobarach i Anadamanach^[7].

Nazwa rodzaju pochodzi od malajskiego określenia pinang oznaczającego niewielką palmę^[6][8].

Morfologia

Pokrój

Palmy zwykle niewielkie, z pojedynczą lub (częściej^[8]) kępiasto rosnącą kłodziną, niektóre z kłodziną silnie zredukowaną. Rośliny pozbawione są kolców, pnie są prosto wzniesione i gładkie, z wyraźnymi bliznami po opadłych liściach, często z korzeniami przybyszowymi^[6] i łuskami zabarwionymi szaro lub czerwonobrązowo^[8]. W górnej części kłodziny wyraźna nibyłodyga tworzona przez stulone pochwy liści (crownshaft)^[6].

Liście

Skupione w liczbie 5–11 na szczycie pędu w pióropusz^[8], pierzastozłożone lub rzadziej pojedyncze^[6][8]. Pochwy liściowe zamknięte, tworzą w górze kłodziny wyraźną, zieloną lub żółtawą nibyłodygę, często pokrytą różnie zabarwionymi łuskami. Listki ułożone są w jednej płaszczyźnie i osadzone regularnie wzdłuż osi liścia, z jedną lub kilkoma żyłkami, zwykle równowąskie, ale o zmiennej szerokości (czasem nawet na tej samej roślinie). Na szczycie liścia listki są połączone nasadami, co wygląda jakby szczytowy listek był klapowany^[8].

Kwiaty

Jednopłciowe, ale kwiaty obu płci wyrastają na tych samych roślinach (palmy jednopienne) w obrębie tych samych kwiatostanów. Kwiatostany wyrastają zwykle z kłodziny poniżej pióropusza liści, rzadziej między liśćmi. Kwiatostany okryte są w pąku tylko jedną podsadką (spathą), po której opadnięciu zwykle zwisają, rzadziej są wzniesione lub rozpostarte. Rozgałęzienia kwiatostanu są nieliczne, tylko I rzędu lub ich brak. Osie kwiatostanu są gładkie, tylko u kilku gatunków są owłosione. Kwiaty wyrastają na osiach trójkami – z kwiatem żeńskim usytuowanym między parą kwiatów męskich. Zwykle trójki te rozwijają się w dwóch rzędach po obu stronach osi kwiatostanu, rzadziej ułożone są spiralnie w trzech lub sześciu rzędach^[8].

Kwiaty męskie są asymetryczne – z nierównymi listkami okwiatu, które są ułożone w dwóch okółkach po trzy, te wewnętrzne zwykle nieco mięsiste. Kwiaty są siedzące, rzadko na szypułce. Zawierają zwykle od 12 do 68 pręcików, rzadko jest ich tylko 6. Nitki pręcików są krótkie, pylniki równowąskie. Kwiaty żeńskie są mniejsze od męskich, kulistawe, symetryczne. Listki w obu okółkach po trzy, wolne, błoniaste. Zalążnia jednokomorowa, kulista, szyjka słupka krótka^[5].

Owoce

Niewielkie pestkowce kształtu kulistego, elipsoidalnego lub wrzecionowatego^[5], zmieniające zwykle kolor w czasie dojrzewania od zielonego do różowego, następnie czerwonego i w końcu czarnego^[8]. Także osie kwiatostanu w czasie owocowania często wyraźnie zabarwione – są żółte lub pomarańczowe. Egzokarp gładki, błyszczący lub matowy. Mezokarp dość cienki, mięsisty i słodki. Endokarp tworzą podłużne włókna przylegające do nasiona^[5].

Rodzaje podobne

Pinanga jest blisko spokrewniona i podobna do rodzajów Nenga i areka Areca. Wszystkie trzy wyróżniają się obecnością tylko jednej podsadki (spathy) – pochwiasto obejmującej kwiatostan (brak innych liści podkwiatostanowych na szypule kwiatostanu). Pinanga od Nenga i Areca różni się obecnością kwiatów męskich i żeńskich na całej długości kwiatostanów (u Nenga i Areca kwiaty męskie skupiają się na końcach kwiatostanów, co widać także w czasie owocowania – w postaci nagich, pozbawionych owoców zakończeń osi kwiatostanów). Poza tym łuski na pędach Pinanga bywają szare lub czerwonobrązowe, a u pozostałych dwóch rodzajów są one zielone^[8].

Systematyka

Rodzaj z rodziny arekowatych (Arecaceae) z rzędu arekowców (Arecales). W obrębie rodziny należy do podrodziny Arecoideae, plemienia Areceae i podplemienia Arecinae^[9]. Pinanga jest blisko spokrewniona z rodzajami Nenga i areka Areca^[8].

Wykaz gatunków^[3]

Przypisy