Pstrąg tęczowy

Oncorhynchus mykiss^[1]

(Walbaum, 1792)

Systematyka

Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

promieniopłetwe

Rząd

łososiokształtne

Rodzina

łososiowate

Rodzaj

Oncorhynchus

Gatunek

pstrąg tęczowy

Synonimy

Fario gairdneri (Richardson, 1836)
Onchorynchus mykiss (Walbaum, 1792)
Onchorynchus mykiss (Walbaum, 1792)
Oncorhynchus kamloops Jordan, 1892
Oncorhynchus mykiss nelsoni Evermann, 1908
Oncorhynchus myskis (Walbaum, 1792)
Parasalmo mykiss (Walbaum, 1792)
Parasalmo penshinensis (Pallas, 1814)
Salmo aquilarum Snyder, 1917
Salmo gairdneri Richardson, 1836
Salmo gairdneri beardsleei Jordan & Seale, 1896
Salmo gairdneri irideus Gibbons, 1855
Salmo gairdneri shasta Jordan, 1894
Salmo gairdnerii Richardson, 1836
Salmo gairdnerii gairdnerii Richardson, 1836
Salmo gairdneri gilberti Jordan, 1894
Salmo gairdnerii irideus Gibbons, 1855
Salmo gairdneri stonei Jordan, 1894
Salmo gibbsii Suckley, 1859
Salmo gilberti Jordan, 1894
Salmo iridea Gibbons, 1855
Salmo irideus Gibbons, 1855
Salmo irideus argentatus Bajkov, 1927
Salmo kamloops (Jordan, 1892)
Salmo kamloops whitehousei Dymond, 1931
Salmo masoni Suckley, 1860
Salmo mykiss Walbaum, 1792
Salmo nelsoni Evermann, 1908
Salmo newberrii Girard, 1859
Salmo penshinensis Pallas, 1814
Salmo purpuratus Pallas, 1814
Salmo regalis Snyder, 1912
Salmo rivularis Ayres, 1855
Salmo smaragdus Snyder, 1917
Salmo truncatus Suckley, 1859
Salmo whitei Evermann, 1906
Trutta iridea (Gibbons, 1855)

Zasięg występowania

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Pstrąg tęczowy^[2], tęczak kalifornijski^[3], pstrąg kalifornijski^[4], pstrąg łososiowy^[5]^[6] (Oncorhynchus mykiss), pot. tęczak – gatunek ryby z rodziny łososiowatych (Salmonidae) zaliczany do łososi pacyficznych.

Taksonomia i polskie nazewnictwo zwyczajowe

W literaturze polskiej pstrąg tęczowy opisywany był pod naukową nazwą Salmo irideus^[2]. Jego osiadła forma występująca na wybrzeżu azjatyckim (rzeki Kamczatki) opisywana była jako odrębny gatunek mikiża^[2] (Salmo mykiss). Salmo irideus został zaliczony do rodzaju Oncorhynchus, a następnie tę nazwę uznano za synonimiczną dla Oncorhynchus mykiss^[7]. W polskim piśmiennictwie przyjęła się nazwa zwyczajowa pstrąg tęczowy^[8]^[9]^[10].

Występowanie

Naturalnie występuje w Ameryce Północnej. Sztucznie rozpowszechniona niemal do wszystkich krajów świata. Do Polski sprowadzona w XIX wieku (1881–1889^[11]). Istnieją dwie odmiany: wędrowna, tzw. steelhead (spływająca do morza) i osiadła (shasta). Gatunek po raz pierwszy został opisany na Kamczatce przez Walbauma w 1836 r. jako Salmo mykiss.

W Polsce w niedużych ilościach spotkać go można w każdej niemal rzece oraz w wielu stawach i jeziorach. W Polsce nie zaobserwowano dotychczas stabilnej samorozradzającej się populacji. Ryby pochodzą z zarybień lub uciekają z hodowli.

Opis

Ubarwienie jest zależne od wieku i miejsca przebywania. Najczęściej srebrne boki, niebieskoszary lub zielonoszary grzbiet, różowa wstęga wzdłuż linii bocznej (której zawdzięcza swoją nazwę) oraz zawsze czarne plamki na bokach i płetwach.

Długość: Do 145 cm, zazwyczaj 40–60 cm.
Masa ciała: Do 23 kg, zwykle 4–5.
Dojrzałość płciowa: W 2 roku życia.
Ikra: 500 do 3000 sztuk stosunkowo dużej ikry.
Długość życia: W środowisku naturalnym najwyżej 7 lat.

Odżywianie

Pstrągi tęczowe są drapieżnikami. Podstawę ich jadłospisu stanowią owady i ich larwy. Wiosną żywią się jętkami i ważkami, jesienią owadami zaniesionymi pod wodę przez wiatr. Pstrągi zjadają też małe ryby, żaby, kijanki oraz robaki.

Rozród

Dojrzewa płciowo w 2 lub 3 roku życia. Tarło pstrąga tęczowego odbywa się od grudnia do maja. Ryby wyszukują żwirowate ujścia rzek. Samica wykopuje w odpowiednim miejscu dołek, szybko machając płetwą. Składa do niego ikrę, którą samiec zapładnia. Samiczka ostrożnie zakrywa ikrę drobnymi kamyczkami i piaskiem. Młode pstrągi wykluwają się w różnym czasie, zależnie od temperatury wody. Te, które wylęgną się szybko, mają zawieszony woreczek żółtkowy, z którego czerpią pożywienie w pierwszych dniach życia. Dopóki nie spożytkują całego żółtka, pozostają w pobliżu jamki. W tym okresie nazywają się narybkiem. Tylko niewielka część dożywa dorosłości, większość pada ofiarą większych ryb. Rośnie bardzo szybko, w dobrych warunkach już w 3 roku życia waży około 1 kg.

Znaczenie gospodarcze

Pstrąg tęczowy jest cenioną rybą hodowlaną. Jego hodowla w Polsce rozwinęła się szczególnie na terenie Pomorza Gdańskiego, gdzie jest alternatywą dla gospodarki rybackiej Bałtyku. W efekcie 100-letniej tradycji tej hodowli wyhodowano dwa szczepy dostosowane do warunków mikroklimatycznych północnej Polski – obydwa uznawane za populacje lokalne^[10].

Wartość odżywcza

Pstrąg tęczowy świeży

(100 g)

Wartość energetyczna

671 kJ (160 kcal)

Białka

18,6 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	40%	40%	40%	40%
M	33%	33%	33%	33%

Węglowodany

0,0 g

Tłuszcze

9,6 g

szczegółowe informacje

Kwasy tł. nasycone

2,11 g

Kwasy tł. nienasycone

Jednonienasycone

2,76 g

Wielonienasycone

3,15 g

omega-3

2,67 g

α-Linolenowy (ALA)

0,15 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	14%	14%	14%	14%
M	9,4%	9,4%	9,4%	9,4%

omega-6

0,48 g

Linolowy (LA)

0,41 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,4%	3,4%	3,7%	3,7%
M	2,4%	2,4%	2,9%	2,9%

Woda

70,6 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,6%	2,6%	2,6%	2,6%
M	1,9%	1,9%	1,9%	1,9%

Witaminy

Witamina C

0 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Tiamina (B1)

0,2 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	18%	18%	18%	18%
M	17%	17%	17%	17%

Ryboflawina (B2)

0,11 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	10%	10%	10%	10%
M	8,5%	8,5%	8,5%	8,5%

Niacyna (B3)

6 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	43%	43%	43%	43%
M	38%	38%	38%	38%

Witamina B6

0,69 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	53%	53%	46%	46%
M	53%	53%	41%	41%

Foliany

0,009 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%
M	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%

Kobalamina (B12)

0,005 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	208%	208%	208%	208%
M	208%	208%	208%	208%

Witamina A

0,03 mg RAE

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,3%	4,3%	4,3%	4,3%
M	3,3%	3,3%	3,3%	3,3%

Witamina D

0,0136 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	91%	91%	91%	68%
M	91%	91%	91%	68%

Witamina E

1,71 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	11%	11%	11%	11%
M	11%	11%	11%	11%

Makroelementy

Fosfor

245 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	35%	35%	35%	35%
M	35%	35%	35%	35%

Wapń

18 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	1,8%	1,8%	1,5%	1,5%
M	1,8%	1,8%	1,8%	1,5%

Magnez

25 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	8,1%	7,8%	7,8%	7,8%
M	6,3%	6,0%	6,0%	6,0%

Potas

420 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	8,9%	8,9%	8,9%	8,9%
M	8,9%	8,9%	8,9%	8,9%

Sód

52 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,5%	3,5%	4,0%	4,3%
M	3,5%	3,5%	4,0%	4,3%

Mikroelementy

Jod

0,013 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	8,7%	8,7%	8,7%	8,7%
M	8,7%	8,7%	8,7%	8,7%

Żelazo

0,4 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,2%	2,2%	5,0%	5,0%
M	5,0%	5,0%	5,0%	5,0%

Miedź

0,05 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	5,6%	5,6%	5,6%	5,6%
M	5,6%	5,6%	5,6%	5,6%

Cynk

0,48 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	6,0%	6,0%	6,0%	6,0%
M	4,4%	4,4%	4,4%	4,4%

Mangan

0,02 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	1,1%	1,1%	1,1%	1,1%
M	0,9%	0,9%	0,9%	0,9%

Dane liczbowe na podstawie: ^[12]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[13]

Podgatunki

Wyróżniono kilka podgatunków pstrąga tęczowego^[1]:

Oncorhynchus mykiss aguabonita
Oncorhynchus mykiss gairdnerii – pstrąg stalowogłowy (anadromiczny)
Oncorhynchus mykiss gilberti
Oncorhynchus mykiss irideus
Oncorhynchus mykiss mykiss
Oncorhynchus mykiss nelsoni
Oncorhynchus mykiss stonei
Oncorhynchus mykiss whitei

Zobacz też

ryby Polski

Przypisy

↑ ^a ^b Oncorhynchus mykiss, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
↑ Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-2103-7.
↑ Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.
↑ Pstrąg łososiowy — korzyści zdrowotne i przepisy [online], fierseafood.com [dostęp 2024-04-17] (pol.).
↑ Pstrąg łososiowy, Pstrąg tęczowy - Opis w Atlasie Ryb online [online], Pstrąg łososiowy, Pstrąg tęczowy - Atlas Ryb online [dostęp 2024-04-17] (pol.).
↑ RonR. Fricke RonR., William NeilW.N. Eschmeyer William NeilW.N., RichardR. Van der Laan RichardR. (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer's Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 10 czerwca 2013 [dostęp 2013-06-30] (ang.).
↑ Ryby : encyklopedia zwierząt. Henryk Garbarczyk, Małgorzata Garbarczyk i Leszek Myszkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
↑ Andrzej Witkowski: Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792). [w:] Gatunki obce w faunie Polski [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody. [dostęp 2020-02-26]. (pol.).
↑ ^a ^b Maciej Ligaszewski. Zasady i planowana ochrona zasobów genetycznych polskich, rodzimych linii karpia (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758) i szczepów pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792). „Wiadomości Zootechniczne”. 4, s. 49-55, 2006.
↑ A. Witkowski, J. Grabowska. The non-indigenous freshwater fishes of Poland: Threats for native ichthyofauna and consequence for fishery: A review. „Acta Ichthyologica et Piscatoria”. 42 (2), s. 77–87, 2012. DOI: 10.3750/AIP2011.42.2.01. (ang.).
↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 260. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

Bibliografia

Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976. (jako Salmo gairdneri irideus)
Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb : słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7. (jako Salmo gairdneri)
Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7. (jako Salmo gairdneri)
Oncorhynchus mykiss. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 13 września 2009]
Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 260. ISBN 978-83-200-5311-1.(jako Salmo gairdneri)