Szczaw rozpierzchły

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

rdestowate

Rodzaj

szczaw

Gatunek

szczaw rozpierzchły

Nazwa systematyczna

Rumex thyrsiflorus Fingerh.
Linnaea 4: 380 1829^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Szczaw rozpierzchły (Rumex thyrsiflorus Fingerh.) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Pochodzi z Europy Środkowej i Wschodniej oraz Syberii, z zasięgiem naturalnym przedstawianym jako sięgającym na zachodzie do Danii i Holandii^[4], ale status w Polsce jest określany jako niepewny, przynajmniej w części obszaru^[5]. Gatunek bardzo ekspansywny^[6], rozprzestrzeniający się inwazyjnie w Europie Zachodniej^[7]. Zawleczony też został do Ameryki Północnej^[8]. W Polsce pospolity z wyjątkiem obszarów górskich, łódzkiego i krańców północno-wschodnich, gdzie jest rzadszy^[9]. Często rośnie na siedliskach zaburzonych – na trawnikach, przydrożach i innych terenach ruderalnych^[6].

Gatunek wykorzystywany jest jako roślina jadalna i lecznicza^[10].

Morfologia

Pokrój: Roślina wieloletnia, osiąga 30–100 (rzadko do 120) cm wysokości. Wykształca tęgi i długi korzeń palowy z rozgałęziającą się szyją korzeniową wydającą do kilku łodyg kwiatonośnych. Łodygi wzniesione, niemal pełne, obłe i wyraźnie żeberkowane^[6].
Liście: Szaro- lub sinozielone. Odziomkowe na długich ogonkach, lancetowate, u nasady strzałkowate, z ostrymi klapami^[6]. Są 3–4 razy tak długie jak szerokie^[7]. Liście łodygowe w liczbie 4–6, ku górze coraz mniejsze i węższe, z coraz krótszym ogonkiem (najwyższe siedzące). Ich klapy u nasady są długie i wąskie, obcęgowato obejmują łodygę, często odgięte są prostopadle do blaszki. Ta w najwyższych liściach równowąska i tylko u nasady rozszerzona (liście są do 14 razy dłuższe niż szerokie^[7])^[6]. Blaszka liści jest sztywna, często nieco kędzierzawa na brzegu, od spodu naga do gęsto brodawkowanej^[6]. Przylistki zrośnięte są w postrzępioną gatkę^[5].
Kwiaty: Roślina dwupienna. Kwiaty małe, jednopłciowe, skupione po kilka (zwykle 4–8^[8]) w pęczkach, a te w wiechach obficie rozgałęzionych, przy czym przynajmniej gałązki w dolnej i środkowej części kwiatostanu są rozgałęzione powtórnie. Kwiaty wyrastają na szypułkach zbliżonych długością do okwiatu, członowanych poniżej połowy. Okwiat składa się z 6 listków w dwóch okółkach. Działki okółka zewnętrznego odgięte są do tyłu. Błoniasty okwiat okółka wewnętrznego osiąga w czasie owocowania do 3, rzadziej 3,5 mm średnicy, ma kształt okrągławoeliptyczny o nasadzie szerokosercowatej, kolor żółtobrązowy, w różnym stopniu zaczerwieniony, z ciemniejszymi żyłkami przewodzącymi przy krawędziach listków^[6]. Kwiaty męskie mają 6 pręcików, kwiaty żeńskie pojedynczy słupek z trójgraniastą zalążnią i trzema szyjkami^[5].
Owoce: Trójgraniaste niełupki o długości 2 mm, ciemnobrązowe, o wąskich, wystających kantach^[6].
Gatunki podobne: Szczaw ogrodowy i szczaw zwyczajny – oba mają liście trawiastozielone i co najwyżej 4 razy tak długie jak szerokie. Szczaw zwyczajny rzadko, tylko u większych okazów i tylko na 1–3 gałązkach w obrębie kwiatostanu ma wtórne rozgałęzienia w dolnej ich części. Szczaw ogrodowy ma odgałęzienia kwiatostanu często wtórnie rozgałęzione, ale ma grubą, pustą w środku łodygę, silnie żebrowaną do kanciastej^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia^[11], 2 do 6 tygodni po szczawiu zwyczajnym^[7]. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Rośnie w miejscach suchych^[11]^[7]. Na murawach i łąkach, zwykle w miejscach zburzonych antropogenicznie – na siedliskach ruderalnych: przydrożach, nasypach, trawnikach^[11]^[6], terenach kolejowych^[5].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla klasy zespołów (Ass.) Arrhenatheretum elatioris (łąka rajgrasowa) i zespołu Echio-Melilotetum^[12].

Liczba chromosomów 2n = 14 (rośliny żeńskie) i 2n = 15 (rośliny męskie)^[11]^[6].

Zmienność

Tworzy mieszańce ze szczawiem zwyczajnym^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-19] (ang.).
↑ Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-10-19].
↑ Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2020-10-19].
↑ ^a ^b ^c ^d Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 157. ISBN 978-83-7073-514-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe.T. III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1992, s. 112-113. ISBN 83-85444-06-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 85.
↑ ^a ^b Rumex thyrsiflorus Fingerhuth. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-19].
↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 484. ISBN 83-915161-1-3.
↑ Katarzyna Dziedzic, Agnieszka Szopa, Piotr Waligórski, Halina Ekiert, Halina Ślesak. Sex-related differences in the dioecious species Rumex thyrsiflorus Fingerh. – analysis of the content of phenolic constituents in leaf extracts. „Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica”. 62/1, s. 43–50, 2020. DOI: 10.24425/abcsb.2020.131663.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 114. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14439-4.