Szczeciogon szantowaty

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

szczeciogon

Gatunek

szczeciogon szantowaty

Nazwa systematyczna

Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb.
Fl. Germ. Excurs. 1: 317 1831^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Szczeciogon szantowaty (Chaiturus marrubiastrum L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Reprezentuje monotypowy rodzaj szczeciogon (Chaiturus Willdenow, Fl. Berol. Prodr. 200. 1787^[4]). Zasięg występowania obejmuje Europę bez jej północnej części oraz zachodnią i środkową Azję (od Azji Mniejszej i Kaukazu, poprzez Kazachstan i południową Rosję, po północno-zachodnie Chiny (Sinciang))^[5]^[6]. W Polsce ma bardzo rozproszone stanowiska, głównie w dolinach większych rzek, częściej spotykany jedynie nad dolną Odrą i Wisłą^[7].

Morfologia

Pokrój: Pęd szarozielony, wzniesiony, do 30–60 cm wysokości^[8], rozgałęziający się w dolnej części^[5]. Łodyga czterokanciasta, pokryta w różnym stopniu krótkimi włoskami skierowanymi w dół^[8], wyrasta ze skośnego, nieco drewniejącego kłącza^[5].
Liście: Ogonkowe (ogonek ma 1,5 do 2 cm długości)^[5], z wierzchu ciemnozielone i nagie, od spodu sinawe i krótko owłosione. Osiągają do 5 cm długości i 3 cm szerokości^[8]. Odziomkowe liście są okrągławe^[5], dolne mają kształt jajowaty do trapezowatego i są podobnie jak odziomkowe grubo ząbkowane. Liście w górze pędu są łopatkowate do lancetowatych i mają klinowatą nasadę^[8]. Szczyt blaszki jest zaostrzony^[5].
Kwiaty: Zebrane w gęste nibyokółki w kątach liści w górze pędu, zagęszczające się ku szczytowi i w najwyższej części pędu tworzące gęsty nibykłos. Kwiaty wsparte są przez szydlaste przysadki podobnej długości jak kielich. Ten do 7 mm długi, dzwonkowaty, słabo owłosiony, zwieńczony szydlastymi działkami. Korona podobnej długości lub nieco dłuższa od kielicha, różowa, od zewnątrz owłosiona, wewnątrz (w gardzieli) naga^[8]^[5]. Dolna warga trójłatkowa, większa od górnej^[5]. Pręciki nieco tylko wystające z rurki korony, z nagimi nitkami i rozchylonymi pylnikami^[8]. Zalążnia czarnobrązowa, omszona na szczycie^[5].
Owoce: Rozłupki trójgraniaste, na szczycie ucięte, brązowe, do 1,5 mm długości^[8], omszone^[5].

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, rzadziej jednoroczna^[8]. Hemikryptofit lub terofit^[9]. Kwitnie od lipca do sierpnia^[9]^[8] (według części źródeł w czerwcu i lipcu^[5]). Owocuje w końcu lata^[5]. Zasiedla pastwiska, odłogi i brzegi wód, zwykle w dolinach rzek, poza tym rośnie na przydrożach, na siedliskach ruderalnych w obrębie miejscowości, na skrajach lasów^[5]^[8]. Zasiedla tereny nizinne^[8], w Azji Środkowej rośnie do 900 m n.p.m.^[5]

Systematyka i taksonomia

Gatunek reprezentuje monotypowy rodzaj, ale też często bywa włączany do rodzaju serdecznik Leonurus (jako Leonurus marrubiastrum). Należy w każdym razie wraz z nim do plemienia Leonureae w podrodzinie Lamioideae w rodzinie jasnotowatych Lamiaceae^[10].

Synonimy taksonomiczne

Cardiaca leonuroides Willd.
Cardiaca marrubiastrum (L.) Schreb.
Chaiturus leonuroides Willd.
Chaiturus marrubiastrum (L.) Spenn.
Chaiturus marrubifolius St.-Lag.
Leonurus marrubiastrum L.
Leonurus marrubifolius St.-Lag.
Leonurus parviflorus Salisb.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-11-04] (ang.).
↑ Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-11-04].
↑ Chaiturus Willdenow. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-11-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Chaiturus marrubiastrum (Linnaeus) Spenner. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-11-04].
↑ Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-04].
↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: Dodatek. Kraków: Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019, s. 50. ISBN 978-83-956282-0-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Kazimierz Zarzycki: Chaiturus Willd., Szczeciogon. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 236-237.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 393. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Genus: Chaiturus Willd.. [w:] GRIN-Global. U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, U.S. National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-11-04].