Tęczyńscy herbu Topór

Tęczyńscy – polski ród magnacki herbu Topór. Od końca XIII w. do 1637 r. Tęczyńscy nieprzerwanie utrzymywali się na szczytach elity możnowładczej i niezależnie od okresu należeli do kilku najbardziej wpływowych rodzin w Polsce^[1].

Początki rodu

Być może wywodził się od palatyna Sieciecha, a ich domniemani przodkowie („poronieni książęta”, według Wincentego Kadłubka^[2]) mieli być właścicielami Tyńca, który skonfiskował im Kazimierz I Odnowiciel^[1]. Protoplastą rodu był prawdopodobnie rycerz Sułek z Morawicy wzmiankowany w 1273 roku i posiadający prawo patronatu nad kolegiatą św. Andrzeja w Krakowie. Siedzibą rodu był zamek Tenczyn w Rudnie, którego budowę rozpoczął na początku XIV wieku syn Sułka – kasztelan krakowski Nawój z Morawicy, będący twórcą potęgi Tęczyńskich.

Okres świetności Tęczyńskich

Budowę zamku kontynuował syn Nawoja, Andrzej, i od tego czasu członkowie rodu przyjęli nazwisko po przeniesieniu się tam z zamku w Morawicy. Tęczyńscy działali najpierw na rzecz zjednoczenia kraju po okresie rozbicia dzielnicowego, a następnie potem na rzecz unii z Litwą. Synem Andrzeja był Jan, będący jednym z najważniejszych współpracowników królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły. Za zasługi Władysław Jagiełło nadał mu Nową Górę z wsiami oraz z kopalniami ołowiu. Jan Tęczyński posiadał również zamek Wrocimowice.

Za panowania ostatnich Piastów oraz Jagiellonów Tęczyńscy byli najpotężniejszą rodziną w Małopolsce. Wielu z nich pełniło ważne funkcje kasztelanów krakowskich i wojewodów krakowskich. W 1408 roku najstarszy z synów Jana, Andrzej, ożenił się z Anną z Goraja, córką słynnego Dymitra z Goraja herbu Korczak, dzięki czemu Tęczyńscy uzyskali Kraśnik i klucz brzeziński. Po kryzysie w znaczeniu rodu w czasach Nawoja z Tęczyna, który zadłużył majątki, znaczenie rodu przywrócił Jan z Tęczyna, który został przywódcą najpotężniejszego w pierwszej połowie XV wieku stronnictwa możnowładczego, zwanego „oligarchami małopolskimi”^[1]. Andrzej Tęczyński, zmarły tragicznie w 1461 r., zamordowany przez tłum mieszczan krakowskich, zapoczątkował boczną linię rodziny znaną pod nazwiskiem Rabsztyńskich^[1]. Jej własnością stało się miasto Książ Wielki wraz z 14 wsiami oraz zastaw na tenucie rabsztyńskiej (zamek Rabsztyn, miasto Olkusz i 10 wsi). Własnością Tęczyńskich był także dom w Krakowie przy ul. św. Andrzeja, dom na Wawelu zwany Rabsztynem, miasto Łęczna, zamek Kryłów, zamek Terebiń, miasto Luboml, miasto Bóbrka i przylegające do nich wsie. Na latyfundium Tęczyńskich w 1470 r. składały się: cztery zamki, sześć miast, 90 wsi oraz dwa domy w Krakowie^[1].

Śmierć Jana Tęczyńskiego w 1470 r. stanowiła punkt zwrotny w dziejach rodziny, ponieważ jego synowie nie mogli liczyć na przychylność Kazimierza Jagiellończyka, pamiętającego o opozycyjnej polityce ich ojca^[1]. Dopiero za panowania króla Jana Olbrachta kilku Tęczyńskich objęło wysokie urzędy senatorskie^[1]. Wojewoda Andrzej Tęczyński w 1527 otrzymał od cesarza dla rodu dziedziczny tytuł hrabiego. W 1562 roku założył Końskowolę.

Koniec rodu

Ostatnim męskim przedstawicielem głównej linii rodu był wojewoda krakowski Jan Magnus Tęczyński, który zmarł w 1637 roku. Spadkobierczynią całego majątku została jego córka Izabela, która poślubiła w 1639 r. starostę pobiedziskiego, Łukasza Opalińskiego^[1].

Najbardziej znani Tęczyńscy

Nawój z Morawicy (zm. 1331) – kasztelan krakowski
Andrzej Tęczyński (zm. 1369) – syn Nawoja, wojewoda krakowski
Jan Tęczyński (zm. 1405) – syn Andrzeja (zm. 1369), kasztelan i starosta krakowski, bliski doradca Władysława Jagiełły
Andrzej Tęczyński (zm. 1461) – brat Jana (zm. 1470), zabity przez mieszczan krakowskich, jego potomkowie przyjęli nazwisko Rabsztyńskich
Jan Tęczyński (zm. 1470) – wnuk Jana (zm. 1405), wojewoda krakowski i lubelski, kasztelan krakowski
Sędziwój Tęczyński (zm. 1479) – syn Jana (zm. 1470), rektor Akademii Krakowskiej
Zbigniew Tęczyński (zm. 1498) – syn Jana (zm. 1470), doradca Kazimierza Jagiellończyka
Andrzej Tęczyński (zm. 1536) – wnuk Jana (zm. 1470), wojewoda lubelski, sandomierski i krakowski, kasztelan krakowski, w 1527 otrzymał dziedziczny tytuł hrabiowski
Andrzej Tęczyński (zm. 1561) – wnuk Jana (zm. 1470), wojewoda lubelski i kasztelan krakowski

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Zbigniew Anusik, Latyfundia panów na Tęczynie, Kilka refleksji w związku z książką Janusza Kurtyki, Przegląd Nauk Historycznych 2003. R. II. nr 2(4).
↑ łac. principes abortiui (Internetowy Polski słownik biograficzny, hasło: Sieciech).