Władysław Tarnowski

Władysław Tarnowski

Portret Władysława Tarnowskiego, autorstwa Luigiego Montabone, 1873.
Data i miejsce urodzenia	4 czerwca 1836 Wróblewice
Data i miejsce śmierci	19 kwietnia 1878 u wybrzeży San Francisco w Kalifornii
Zawód, zajęcie	Polski poeta i kompozytor.
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Władysław Tarnowski herbu Leliwa, ps. lit.: Ernest Buława, Student (ur. 4 czerwca 1836^[1] w majątku Wróblewice koło Drohobycza, zm. 19 kwietnia 1878 u wybrzeży San Francisco w Kalifornii^[2]) – polski hrabia, pianista, kompozytor, poeta, dramaturg i tłumacz.

Życiorys

Był synem hrabiego Waleriana i Ernestyny Tarnowskich.

Wcześnie rozwinął swoje liczne talenty i już jako kilkulatek przypuszczalnie został przedstawiony Fryderykowi Chopinowi.

Kształcił się najpierw we Lwowie i Krakowie w gimnazjum^[3] a następnie na wydziałach prawa i filozofii Uniwersytetu Lwowskiego^[4] oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego^[5] i u Daniela Aubera w konserwatorium paryskim, z przerwą na czas powstania styczniowego (1863–1864).

W powstaniu styczniowym brał czynny udział, pracując w organizacji zasilającej powstanie we Lwowie i jako tajny kurier kursujący między Galicją a Rządem Narodowym w Warszawie^[6]. Brał udział także osobiście w walkach zbrojnych^[7].

W owym czasie z właściwą sobie weną pisze i komponuje piosenkę „Jak to na wojence ładnie”, która jest popularna po dzień dzisiejszy, chociaż wykonują się ją obecnie już raczej w przeróbkach.

Pobierał także nauki i doskonalił swoje umiejętności u Ignaza Moschelesa w grze na fortepianie, u Ernsta Friedricha Richtera w kompozycji i u Ferenca Liszta, ceniącego jego technikę fortepianową, którą równał z techniką Antona Rubinsteina i Hansa von Bülowa, a swoje stosunki z nim określał w listach jako przyjacielskie.

W 1860 i 1875 koncertował we Wrocławiu (gdzie wykonywał także własne utwory), we Lwowie w 1875, w Wiedniu, Rzymie^[8], Wenecji i Florencji w 1872, następnie w Paryżu w 1873, a także w Grecji, Egipcie i Syrii (których kulturami się fascynował).

Podróżował także do Indii i Japonii.

Ferenc Liszt, koncertując w Rzymie, wykonywał m.in. utwory Władysława Tarnowskiego^[9].

Tarnowski zmarł w czasie podróży, w wyniku ataku serca, u wybrzeży San Francisco w Kalifornii, na parowcu Pacyfic płynącym z Japonii do USA.

Kompozycje

• Kameralne:
  • Kwartet smyczkowy D-dur Skany na Wikimedia Commons^[10]
  • Fantasia quasi una sonata (na skrzypce i fortepian) Skany na Wikimedia Commons
  • Souvenir d’un ange (na skrzypce i fortepian) (Wiedeń około 1876, Wyd. V. Kratochwilla) Skany na Wikimedia Commons
• Fortepianowe:
  • 3 mazurki (3 Mazurkas, Wiedeń około 1870, Wyd. Bösendorfera)
  • 2 pieces:
    • Chart sans paroles
    • Valse-poeme (oba Lipsk około 1870, Wyd. Ch. F Kahuta) Skany na Wikimedia Commons
  • Deux Morceaux:
    • Fantazie-Impromptu
    • Valse-poeme (oba Lipsk około 1870, Wyd. Ch. F Kahuta) Skany na Wikimedia Commons
  • Impromptu „L’adieu de l’artiste” (Wiedeń około 1870, Wyd. J. Gutmanna) Skany na Wikimedia Commons
  • Symfonia d’un drammo d’amore^[11]
  • Souvenir de la Canée, (fantazja koncertowa na fortepian)^[12]
  • Sonate à son ami Br. Zawadzki (Wiedeń około 1875, Wyd. V Kratochwilla) Skany na Wikimedia Commons

• • Grande polonaise quasi rapsodie symphonique (Wiedeń około 1875, Wyd. J. Gutmanna)
  • Extases au Bosphor, fantasie rapsodie sur les melodies orientales op. 10 (Lipsk około 1875 Wyd. Forberga) Skany na Wikimedia Commons
  • Polonez dla Teofila Lenartowicza (1872 r.)^[13]
  • Grande Polonaise composée et dediée à son ami T. Lenartowicz (Wiedeń 1874, wyd. J. Gutmanna) Skany na Wikimedia Commons

• • Marsz żałobny z osobnej całości symfonicznej poświęcony pamięci Augusta Bielowskiego (1876)^[14] Zobacz Marsz żałobny z osobnej całości symfonicznej poświęcony pamięci Augusta Bielowskiego na Wikiźródłach

• • Ave Maria dedykowane J. I. Kraszewskiemu (opublikowane przez niego w: „Album muzeum Narodowego w Raperswyllu”, z roku 1876, str. 577 i str. 578.); (wariacje na tej podstawie: Ave Maria (pieśń na chór i organy; oraz utwór instrumentalny na kwartet smyczkowy)^[15],

  • „Pensée funebre”^[16]
  • Andantino pensieroso (opublikowane pośmiertnie w piśmie „Echo Muzyczne”, cenz. 17 XII 1878)^[17]

• Nokturny i romanse:
  • Nocturne dédié à sa soeur Marie (Wiedeń, wydanie nie datowane)^[18] Skany na Wikimedia Commons
  • Nuit sombre^[19]
  • Nuit claire Skany na Wikimedia Commons^[19]
• Pieśni:
  • Solo: Marsz ułański, zwany też Pieśnią żołnierza, Marszem żołnierzy Langiewicza zaczynający się: „A kto chce rozkoszy użyć”, a dziś bardziej znany ze słów „Jak to na wojence ładnie” (pierwsze publikacje: „Kieszonkowy słowniczek polski z melodiami” Poznań 1889, Wyd. J. Leitgebera i „Piosenka wojenna” Lwów 1908, Wyd. B. Połonieckiego, odpowiednio).
  • Z akompaniamentem fortepianu:
    • Cypressen. Fünf characterische Gesänge – 5 pieśni z których 3 do wierszy Władysława Tarnowskiego, a 2 do wierszy Heinricha Heinego, cały zbiór pieśni inspirowany tomikiem Ludwiga Foglara Cypressen. Dichtungen.^[20] z muzyką Władysława Tarnowskiego (Wiedeń 1870, Wyd. Bösendorfera, zbiór zawierający następujące pieśni (skany wszystkich na Wikimedia Commons): Herangedämmert kam der Abend, Die Perle, Die Schwalben, Im Traum sah ich das Lieben, Ich sank verweint in sanften Schlummer^[21];,

    • Neig, o Schöne Knospe Skany na Wikimedia Commons

    • Kennst du die Rosen (oba Wiedeń około 1870, Wyd. J. Gutmanna) Skany na Wikimedia Commons

    • Zwei Gesänge mit Begleitung des Pianoforte: I. Du Buch mit sieben Siegeln, II. Ob du nun Ruhst – 2 pieśni do wierszy Ludwiga Foglara (obie Wiedeń około 1870, Wyd. V. Kratochwilla) Skany na Wikimedia Commons

• • • „Au soleil couchant“ do wiersza Wiktora Hugo („Słońce się kłoni”)^[22]
    • Still klingt das Glöcklein durch Felder (Wiedeń, 1874, wyd. J. Gutmanna)^[23], wersja polska: „Dźwięczy głos dzwonka przez pole”^[24].

    • Zwei Gresänhe:
      • Klänge Und Schmerzen
      • Nächtliche Regung (Lipsk około 1870, Wyd. Ch. E. Kahnta)
    • Strofa dello Strozzi e la risposttadi Michalangelo (Wyd. Carisch)^[25]
    • Alpuhara w tłumaczeniu niemieckim wiersza Adama Mickiewicza^[26][27].
    • Mein kahn, pieśń do wiersza Johanna von Paümanna ps. Hans Max.
• Sceniczne:
  • Achmed oder der Pilger der Liebe (Achmed, czyli pielgrzym miłości, do własnego libretta. Opublikowano wyciąg fortepianowy, Lipsk około 1875, Wyd. R. Forberga, którego skany w zbiorach cyfrowych Österreichische Nationalbibliothek)^[28]
  • Karlińscy (muzyka do własnej sztuki teatralnej, Lwów 1874, Wyd. Gubrynowicz i Schmidt)
  • Joanna Grey (muzyka do własnej sztuki teatralnej, Wiedeń 1875, Wyd V. Kratochwilla)^[29]

• Opracowanie etiudy op. 25, nr 7 F. Chopina na wiolonczelę i fortepian (Lipsk 1874, Wyd. B&H)

Utwory literackie

• Poezje:
  • Poezye studenta (tomy 1-4, z lat 1863-65):
    • Poezye Studenta – Tom 1. (Lipsk 1863 wyd. F.A. Brockhaus), Zobacz Poezye Studenta, Tom 1 na Wikiźródłach
    • Poezye Studenta – Tom 3. (Lipsk 1865 wyd. F.A. Brockhaus), Zobacz Poezye Studenta, Tom 2 na Wikiźródłach
    • Poezye Studenta – Tom 4. (Lipsk 1865 wyd. F.A. Brockhaus), Zobacz Poezye Studenta, Tom 3 na Wikiźródłach
  • Krople czary (Lipsk 1865, wyd. Paweł Rhode)^[30],
  • Szkice helweckie i Talia (Lipsk 1868 wyd. Paweł Rhode), zawierający: Szkice helweckie Zobacz Szkice helweckie na Wikiźródłach, Talia Zobacz Talia na Wikiźródłach, Krople czary, część III – silva rerum i Różne wiersze.
  • Piołuny (Drezno 1869 druk J.I. Kraszewski), Zobacz Piołuny na Wikiźródłach
  • Nowe Poezye (1872 wyd. Księgarnia Seyferta i Czajkowskiego), Zobacz Nowe poezye na Wikiźródłach
  • Kochankowie ojczyzny (poemat) 1872,
  • Praxytel i Fryne. „Ruch Literacki”. 30, s. 53–54, 22 lipca 1876.  Zobacz Praxytel i Fryne na Wikiźródłach
  • Pomnik Bielowskiego (1876)^[31] Zobacz Pomnik Bielowskiego na Wikiźródłach
• Dramaty:
  • Izaak (Lwów 1871), Zobacz Izaak na Wikiźródłach
  • W serii: Ernesta Buławy Utwory Dramatyczne:
    • Tom I – Karlinscy, Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta, 1874 .brak strony (książka) (Do dramatu była dołączona wymieniona uwertura Władysława Tarnowskiego) Zobacz Karlinscy na Wikiźródłach,
    • Tom II – Joanna Grey, Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta, 1874 .brak strony (książka) (Wyd. Lwów, wedle bibliografii podawany jest też rok 1875, z dramatem związana była uwertura Władysława Tarnowskiego, która jednak była dołączana doń później) Zobacz Joanna Grey na Wikiźródłach,
    • Tom III – Ostatnie sądy kapturowe i Finita la comedia (wzmiankowane w tomie II, zapewne wydane także we Lwowie przez Gubrynowicza i Schmidta),
  • Achmed, pielgrzym miłości (libretto w j. niemieckim Achmed oder die Pilger der Liebe.),
• Przekłady:
  • Pieśni Osjana, oraz na ich temat: Z dziejów „Ossjana” w Polsce, (wydanie pośmiertne) wyd. M. Arct, Warszawa, 1927.
  • Fr. Brendela:
    • Grundzüge der Geschichte der Musik, z dodatkami m.in. o muzyce polskiej, znana z tłumaczonego tytułu: „Zarysy historyi muzyki” (5 tomów, Lipsk 1866) Zobacz Zarysy historyi muzyki na Wikiźródłach^[32],
    • Liszt jako symfonik, skreślił dr. Brendel, z dodatniem artykułu krytyczno-muzykalnego Ludwika Leona Gozlana spolszczył W.T. (Lwów 1870)^[33], Skany na Wikimedia Commons.
  • L. Foglar Męczennicy fantazji. Nowela, w piśmie „Świt”, 1872, nr 6-14. Skany na Wikimedia Commons
  • Cyd, według romancero hiszpańskiego z przekładu Herdera. Cyd pod Ferdynandem Wielkim część 1, „Świt”, 1872, nr 17-26. Skany na Wikimedia Commons
  • Angelo de Gubernatis. Maja. „Ruch Literacki”. 2, 1875. brak numeru strony Zobacz Maja na Wikiźródłach (także: Angelo de Gubernatis’a Maja, Lwów 1876, Wyd. Gubrynowicz i Schmidt), wydanie osobne (Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1876) z dodatkiem poematu Piękność Władysława Tarnowskiego Skany na Wikimedia Commons
  • Hectora Berlioza:
    • Hektor Berlioz. Nowela przeszłości. 1555. Pierwsza opera.. „Ruch Literacki”. 2, 1876. brak numeru strony (utwór jest pierwszym z Les Soirées de l’orchestre, tj. Wieczorów Orkiestry Hektora Berlioza (lwowski Ruch Literacki, tom z 1 połowy roku 1876, s. 81-84.) Zobacz Nowela przeszłości. 1555. Pierwsza opera. na Wikiźródłach
    • Grand traité d’instrumentation et d’orchestration modernes^[34] pod tłumaczonym tytułem: „O instrumentacji”^[35].
  • Bohaterowie Grecji Eugeniusza Yeménis (lwowski Ruch Literacki, w tomie z 2 połowy 1876 r., s. 57-58, 72-73, 90-91, 105-108, 119-120, 135-136, 153-154, 169-170, 184-185, 200-201, 216-217, 233, 246-247, 264-266, 280-281, 295-296), Zobacz Bohaterowie Grecji na Wikiźródłach
  • Poza wymienionymi, tłumaczył także m.in. Maximiliana Berna, Petera Corneliusa, H. Heinego, W. Irwinga i P. Shelleya.
• Wydawca i redaktor dokumentów z Archiwum Wróblewieckiego^[36]:
  • Archiwum Wróblewieckie – Zeszyt I (pierwodruk: Poznań 1869, wyd. autora, dla Komisu Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, drukarnia J.I. Kraszewskiego w Dreźnie) zawierający: Urszula z UstrzyckichU.U. Tarnowska Urszula z UstrzyckichU.U., Wspomnienia damy polskiéj z XVIII. wieku .brak strony (książka) Zobacz Wspomnienia damy polskiéj z XVIII. wieku na Wikiźródłach, KazimierzK. Ustrzycki KazimierzK., Hymn na stuletnią obronę Wiednia .brak strony (książka) Zobacz Hymn na stuletnią obronę Wiednia na Wikiźródłach, Jan HenrykJ.H. Dąbrowski Jan HenrykJ.H., Proklamacya Generała Dąbrowskiego .brak strony (książka) Zobacz Proklamacya Generała Dąbrowskiego na Wikiźródłach, StanisławS. Górski StanisławS., Tomicyanów ustęp, r. 1536–1537. brak strony (książka)^[37] Zobacz Tomicyanów ustęp, r. 1536–1537. na Wikiźródłach;
  • Archiwum Wróblewieckie – Zeszyt II (Lwów 1876 druk K. Piller) zawierający: „Pamiętnik damy polskiej” Urszuli z Ustrzyckich Tarnowskiej^[38];
  • Archiwum Wróblewieckie – Zeszyt III (Lwów 1878 wyd. Karol Wild) zawierający: Historję Królów Elekcyjnych Ignacego Potockiego, Manifest Generalności Barskiej, Listy: Ignacego Potockiego, Katarzyny z Potockich Kossakowskiej, Juliana Ursyna Niemcewicza;
  • Urszula z Ustrzyckich Tarnowska. Król Hieronim w Warszawie w 1812 roku. „Ruch Literacki”. 30, s. 54–55, 22 lipca 1876.  (jako niepublikowane uzupełnienie Archiwum Wróblewieckiego). Zobacz Król Hieronim w Warszawie w 1812 roku na Wikiźródłach

Jego wiersze i teksty utworów muzycznych, artykuły, recenzje utworów literackich i kompozycji muzycznych ukazywały się w licznych pismach (m.in. w Ruchu literackim i Tygodniku ilustrowanym, Gazecie Narodowej, Dzienniku Literackim, Dzienniku Poznańskim, Gazecie Polskiej ukazującej się w Chicago, Mrówce, Świcie, Tygodniu Politycznym, Naukowym , Literackim i Artystycznym ukazującym się w Dreźnie pod red. J.I. Kraszewskiego) oraz Kłosach.

Władysław był mecenasem sztuki i kolekcjonerem, we Wróblewicach stworzył muzeum^[39], oraz wybudował szkołę i finansował naukę w niej dzieci z Wróblewic^[40].

Wywód przodków^[42][43]

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia muzyczna, PWM 2009
• Encyklopedia muzyki PWN 2001
• Encyklopedia literatury PWN 2007
• Wielka Encyklopedia Polski, tom 2, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, 2004.
• Sir George Grove (red. Stanley Sadie) „The New Grove Dictionary of Music and Musicians” (II wydanie), Tom 25 (Taiwan to Twelwe Apostles), 2001, s. 103-104.
• Z częścią dorobku można się zapoznac dzięki e-bUW (e-bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego)
• Genealogia Tarnowskich. rodtarnowski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-15)].
• Władysław hr. Tarnowski [w:] Tygodnik Ilustrowany" 1878, nr 132 s. 1.
• Ewa Róża Janion „Legends of Suli in Poland: some remarks on Władysław Tarnowski” („Legendy o Suli w Polsce: nieco spostrzeżeń na temat Władysława Tarnowskiego”), str. 46-49 w rozprawie doktorskiej: Ewa Róża Janion „Imaging Suli : Interactions between Philhellenic Ideas and Greek Identity Discourse” („Wyobrażenie Suli : Interakcje między ideami filhellenistycznymi a grecką dyskusją o tożsamości”), Peter Lang Publishing, Berlin, 2015.
• Kinga Fink „Lwowskie koncerty pianisty i kompozytora Władysława Tarnowskiego” w: „Musica Galiciana”, Tom 15, 2016, str. 42-52.
• „Polski Słownik Biograficzny”, Tom LII/4, Zeszyt 215 (Tarnowski Jan - Taube Jerzy), Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa-Kraków, 2019, str. 541-544.
• „Pieśni niemieckie Władysława Tarnowskiego”, M.T., OSDW AZYMUT Sp. z o.o., Warszawa-Łódź, 2017.
• „Utwory instrumentalne Władysława Tarnowskiego”, M.T., OSDW AZYMUT Sp. z o.o., Warszawa-Łódź, 2018.
• Władysław Tarnowski „Artysta i cierpienie”, Część I, M.T., OSDW AZYMUT Sp. z o.o., Warszawa-Łódź, 2020.

Linki zewnętrzne

• Utwory Władysława Tarnowskiego w serwisie Wolne Lektury
• Nuty w zbiorach Österreichischen Nationalbibliothek (Austriackiej Biblioteki Narodowej w Wiedniu). aleph.onb.ac.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-20)].
• Władysława Tarnowskiego dostępne w Google Books, obecnie w wolnym dostępie są: Krople czary i Archiwum Wróblewieckie – Zeszyt 1
• „Kochankowie Ojczyzny”, poemat zamieszczony w: „Album Muzeum Narodowego w Raperswilu w stulecie 1772 r.” z r. 1872, strony oryginału 232-278 (w skanie udostępnionym przez Dolnośląską Bibliotekę Cyfrową strony 256-302).
• Portret pędzla Maurycego Gottlieba z r. 1877, obecnie w zbiorach Muzeum Śląskiego w Katowicach. – Reprodukcja on-line w Galerii Malarstwa Polskiego
• Jak to na wojence ładnie Wersja wykonywana przez artystów Kabaretu Loch Camelot na stronie Cyfrowej Biblioteki Polskiej Piosenki
• Kwartet smyczkowy D-dur – nuty dostępne w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Agaton Giller. O Władysławie Tarnowskim. „Ruch Literacki”. 1, 1878. brak numeru strony, str. 331-332;348-349; 362-363; 380-381; 395-396.
• Marsz żałobny : z osobnej całości symfonicznej : poświęcony pamięci Augusta Bielowskiego oraz Andantino pensieroso udostęnione przez Cyfrową Bibliotekę Narodową – Polona
• Utwory Władysława Tarnowskiego w Ogrodzie Petenery.
• Fotografie nagrobków Władysława Tarnowskiego i członków jego rodziny we Wróblewicach w Bazie fotografii zabytków polskich na Ukrainie Uniwersytetu Jagiellońskiego.. medea.hist.uj.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-10)].
• „Neue Zeitschrift für Music.“, czasopismo muzyczne ukazujące się w Lipsku – recenzje i wzmianki o utworach Władysława Tarnowskiego w języku niemieckim:
  • Tom 68, nr 42 z 11 października 1872, str. 414, („Cypressen“ – notatka);
  • Tom 69, nr 4 z 17 stycznia 1873, str. 32 („Drei Mazurkas“ – notatka);
  • Tom 70, nr 9 z 27 lutego 1874, str. 89a-89b (Ouverture d’un drame, Gesänge – Mirza Schaffy: „Kenst du die Rosen“, „Steig o Schöne Knospe“; und Ludwig Foglar: „Du buch mit sieben Siegeln“, „Ob du nun ruhst“), No 33, den 14 August 1874, S. 328-329 (Streichquartett für zwei Violinen, Viola und Violoncell, Fantasie quasi Sonate pour Piano e Violon, Sonate pour Piano, Nocturne pour Piano, Polonaise (Wien, Gutman), Etude VII par Chopin, transcrite pour Violoncello Uebertragung, Lied – „Still klingt das Glöcklein durch Felder”) – recenzje muzyczne;
  • Tom 71 (Styczeń do Grudnia 1875), nr 40, z 1 października 1875, str. 386-388 („Werte für Orchester. Ladislaus Tarnowski, Joanna Gray. Symphonisches Tongemälde zu des Autors gleichnamiger Tragödie.“ – recenzja muzyczna uwertury do tragedii Joanna Grey; również wzmianka na ten temat we wcześniejszym nr 39, z 24 września 1875, w artykule (na str. 377-379) poświęconym bieżącym wydarzeniom muzycznym.
• Dzieła Władysława Tarnowskiego w bibliotece Polona