Wyka

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: Wyka – ujednoznacznienie.

Wyka

Morfologia gatunku typowego – wyki siewnej

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

wyka

Nazwa systematyczna

Vicia L.
Sp. Pl. 734. 1753^[3]

Typ nomenklatoryczny

Vicia sativa L.^[3]

Synonimy

Bona Medik.
Ervilia Link
Ervum L.
Faba Mill.
Vicilla Schur
Vicioides Moench^[4]^[5]

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Wyka (Vicia L.) – rodzaj roślin zielnych należący do rodziny bobowatych. Obejmuje ok. 250 gatunków (tyle uznanych zostało za zaakceptowane w bazie taksonomicznej Plants of the World Online^[6], w niektórych źródłach, zwłaszcza dawniejszych, podawana jest znacznie mniejsza ogólna liczba gatunków, np. 160^[5], 200^[7]). W większości występują one na półkuli północnej, w strefie klimatu umiarkowanego. Zasiedlają zazwyczaj suche, trawiaste łąki i murawy, zarośla, wydmy piaszczyste i żwirowe^[8].

Wiele gatunków to rośliny uprawne, w tym jadalne i pastewne, nieliczne uprawiane są jako rośliny ozdobne. Do gatunków o największym znaczeniu należy wyka bób uprawiany już w neolicie na Bliskim Wschodzie^[8].

Rozmieszczenie

Przedstawiciele rodzaju rozprzestrzenieni są szeroko na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego, zwłaszcza w Eurazji. Największe zróżnicowanie jest w rejonie Turcji, w której rośnie 59 gatunków – tyle samo co w całej Europie. Kilkadziesiąt gatunków występuje na kontynentach amerykańskich, w tym wzdłuż Andów sięgając daleko na południe^[8] (w Chile stwierdzono ok. 30 gatunków^[9]). Nieliczne gatunki spotykane są także we wschodniej Afryce oraz na Hawajach^[5].

Gatunki flory Polski^[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[6]

wyka bengalska Vicia benghalensis L. – efemerofit
wyka ciemnoplamka Vicia melanops Sm. – efemerofit
wyka czteronasienna Vicia tetrasperma (L.) Schreb. – antropofit zadomowiony
wyka delikatna Vicia tenuissima (M.Bieb.) Schinz & Thell. – efemerofit
wyka długożagielkowa Vicia tenuifolia Roth
wyka drobnokwiatowa Vicia hirsuta (L.) Gray – antropofit zadomowiony
wyka grochowata Vicia pisiformis L.
wyka jednokwiatowa Vicia articulata Hornem. – efemerofit
wyka kaszubska Vicia cassubica L.
wyka kosmata Vicia villosa Roth – antropofit zadomowiony
wyka leśna Vicia sylvatica L.
wyka lędźwianowata Vicia lathyroides L.
wyka narbońska Vicia narbonensis L. – efemerofit
wyka pannońska Vicia pannonica Crantz – antropofit zadomowiony
wyka płotowa Vicia sepium L.
wyka pstra Vicia dasycarpa Ten. ≡ Vicia villosa subsp. varia (Host) Corb. – antropofit zadomowiony
wyka ptasia Vicia cracca L.
wyka siewna Vicia sativa L. – antropofit zadomowiony
wyka soczewicowata Vicia ervilia (L.) Willd. – efemerofit
wyka turecka, w. bityńska Vicia bithynica (L.) L. – efemerofit
wyka wąskolistna Vicia angustifolia L. ≡ Vicia sativa subsp. nigra Ehrh.
wyka wielkokwiatowa Vicia grandiflora Scop. – antropofit zadomowiony
wyka zaroślowa Vicia dumetorum L.
wyka żółta Vicia lutea L. – efemerofit

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne, zarówno byliny, jak i rośliny jednoroczne. Zwykle pnące, osiągające do 2 m wysokości lub więcej^[8], czasem prosto wznoszące się^[5].
Łodyga: Zwykle nie oskrzydlona^[8], cienka i rozgałęziona^[5].
Liście: Parzystopierzaste, z dwoma lub częściej licznymi, całobrzegimi listkami. Oś liścia na końcu zwykle wykształcona jako wąs czepny (wyjątkiem jest np. bób z osadką zakończoną szczecinką)^[11]. U nasady liścia para przylistków całobrzegich lub ząbkowanych^[5]. U niektórych gatunków na przylistkach znajdują się miodniki^[12].
Kwiaty: Motylkowe, wąskootwarte i zebrane po kilka do 40^[8] w kłosy lub grona wyrastające z kątów liści^[11]. Działki kielicha w liczbie 5 równej długości, zrosłe, u niektórych gatunków tworzą dwie wargi. Płatki korony żółte, białe, czerwone lub różowe. Mają różną budowę. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną zalążnią zawierającą od 2 do 8 zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny.
Owoce: Zwykle spłaszczone, rzadziej cylindryczne strąki zawierające od 2 do 8 owalnych lub kulistych nasion^[5]^[8].

Systematyka

Rodzaj dzielony jest na dwa podrodzaje Vicia i Vicilla, a następnie każdy z nich odpowiednio na 9 i 17 sekcji^[4]. Rodzaj Vicia jest tradycyjnie wyodrębniany w plemieniu obejmującym poza tym rodzaje: soczewica (Lens), groch (Pisum), groszek (Lathyrus) i Vavilovia. Z analiz molekularnych wynika, że tradycyjny podział taksonomiczny w obrębie tego plemienia nie odzwierciedla powiązań filogenetycznych, a rodzaj Vicia w tradycyjnym ujęciu ma charakter parafiletyczny. W obrębie tego rodzaju zagnieżdżony jest klad obejmujący rodzaj soczewica (Lens). Tu też powinien być włączany gatunek Lathyrus saxatilis (Vent.) Vis. (tradycyjnie zaliczany rodzaju groszek), który klasyfikowany powinien być jako Vicia saxatilis (Vent.) Tropea^[13].

Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.^[2]. W obrębie podrodziny należy do plemienia Fabeae^[4].

Pozycja systematyczna rodzaju według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), podrodzina Vicioideae Burnett, plemię Vicioideae Burnett, podplemię Viciinae Bronn., rodzaj wyka (Vicia L.)^[14].

Wykaz gatunków^[6]^[15]

Vicia abbreviata Fisch. ex Spreng.
Vicia acutifolia Elliott
Vicia afghanica Chrtková
Vicia aintabensis Boiss. & Hausskn.
Vicia aktoensis Y.H.Wu
Vicia alpestris Steven
Vicia altissima Desf.
Vicia americana Muhl. ex Willd.
Vicia amoena Fisch. ex Ser. – wyka piękna
Vicia amurensis Oett. – wyka amurska
Vicia anatolica Turrill
Vicia andicola Kunth
Vicia andina Phil.
Vicia anguste-pinnata Nakai
Vicia aphylla C.Sm. ex Link
Vicia araucana Phil.
Vicia argaea (P.H.Davis) Greuter
Vicia argentea Lapeyr.
Vicia armena Boiss.
Vicia articulata Hornem. – wyka jednokwiatowa
Vicia assyriaca Boiss.
Vicia aucheri Jaub. & Spach
Vicia bakeri Ali
Vicia balansae Boiss.
Vicia basaltica Plitmann
Vicia benghalensis L. – wyka bengalska
Vicia benthamiana Ali
Vicia berteroana Phil.
Vicia biebersteinii Besser ex M.Bieb.
Vicia biennis L.
Vicia bifolia Nakai
Vicia bifoliolata J.J.Rodr.
Vicia bijuga Gillies ex Hook. & Arn.
Vicia bithynica (L.) L. – wyka turecka, w. bityńska
Vicia brulloi Sciandr., Giusso, Salmeri & Miniss.
Vicia bungei Ohwi
Vicia caesarea Boiss. & Balansa
Vicia canescens Labill.
Vicia cappadocica Boiss.
Vicia capreolata Lowe
Vicia caroliniana Walter
Vicia cassia Boiss.
Vicia cassubica L. – wyka kaszubska
Vicia caucasica Ekutim.
Vicia cedretorum Font Quer
Vicia chaetocalyx Webb & Berthel.
Vicia chianschanensis (P.Y.Fu & Y.A.Chen) Z.D.Xia
Vicia chinensis Franch.
Vicia chosenensis Ohwi
Vicia ciceroidea Boiss.
Vicia ciliatula Lipsky
Vicia coquimbensis Martic.
Vicia costae A.Hansen
Vicia costata Ledeb.
Vicia cracca L. – wyka ptasia
Vicia cretica Boiss. & Heldr.
Vicia crocea (Desf.) B.Fedtsch.
Vicia cusnae Foggi & Ricceri
Vicia cuspidata Boiss.
Vicia cypria Kotschy
Vicia dadianorum Sommier & Levier
Vicia dalmatica A.Kern.
Vicia davisii Greuter
Vicia dennesiana H.C.Watson
Vicia dichroantha Diels
Vicia dionysiensis Mouterde
Vicia disperma DC.
Vicia dumetorum L. – wyka zaroślowa
Vicia epetiolaris Burkart
Vicia eriocarpa (Hausskn.) Halácsy
Vicia eristalioides Maxted
Vicia ervilia (L.) Willd. – wyka soczewicowata
Vicia erzurumica N.Demirkuș & S.Erik
Vicia esdraelonensis Warb. & Eig
Vicia faba L. – wyka bób, bób, bób zwyczajny
Vicia fairchildiana Maire
Vicia fauriei Franch.
Vicia fedtschenkoana V.A.Nikitin
Vicia ferreirensis Goyder
Vicia filicaulis Webb & Berthel.
Vicia floridana S.Watson
Vicia freyniana Bornm.
Vicia fulgens Batt.
Vicia galeata Boiss.
Vicia galilaea Plitmann & Zohary
Vicia garinensis Dehshiri
Vicia geminiflora Trautv.
Vicia giacominiana Segelb.
Vicia glareosa P.H.Davis
Vicia glauca C.Presl
Vicia gracilior (Popov) Popov
Vicia graminea Sm.
Vicia grandiflora Scop. – wyka wielkokwiatowa
Vicia × guyotii Beauverd
Vicia hassei S.Watson
Vicia hatschbachii Burkart ex Vanni & D.B.Kurtz
Vicia hirsuta (L.) Gray – wyka drobnokwiatowa
Vicia hololasia Woronow
Vicia hulensis Plitmann
Vicia humilis Kunth
Vicia hyaeniscyamus Mouterde
Vicia hybrida L.
Vicia hyrcanica Fisch. & C.A.Mey.
Vicia iberica Grossh.
Vicia incana Gouan
Vicia inconspicua Phil.
Vicia iranica Boiss.
Vicia janeae Mardal.
Vicia japonica A.Gray
Vicia johannis Tamamsch.
Vicia jordanovii Velchev
Vicia kalakhensis Khattab, Maxted & F.A.Bisby
Vicia khokhriakovii Vorosch.
Vicia kioshanica L.H.Bailey
Vicia koeieana Rech.f.
Vicia kokanica Regel & Schmalh.
Vicia kotschyana Boiss.
Vicia kulingana L.H.Bailey
Vicia kurdica Jalilian
Vicia laeta Ces.
Vicia lanceolata Phil.
Vicia larissae Prima
Vicia lathyroides L. – wyka lędźwianowata
Vicia latibracteolata K.T.Fu
Vicia lecomtei Humbert & Maire
Vicia lens (L.) Coss. & Germ.
Vicia lenticula (Hoppe) Janka
Vicia lentoides (Ten.) Coss. & Germ.
Vicia leucantha Biv.
Vicia leucomalla Bornm.
Vicia leucophaea Greene
Vicia lilacina Ledeb.
Vicia linearifolia Hook. & Arn.
Vicia loiseleurii (M.Bieb.) Litv.
Vicia lomensis J.F.Macbr.
Vicia ludoviciana Nutt.
Vicia lunata (Boiss. & Balansa) Boiss.
Vicia lutea L. – wyka żółta
Vicia macrantha Jurtzev
Vicia macrograminea Burkart
Vicia magellanica Hook.f.
Vicia megalotropis Ledeb.
Vicia melanops Sm. – wyka ciemnoplamka, w. czarna
Vicia menziesii Spreng.
Vicia michauxii Biehler
Vicia micrantha Lowe
Vicia mingyueshanensis Z.Y.Xiao & X.C.Li
Vicia minutiflora D.Dietr.
Vicia modesta Phil.
Vicia mollis Boiss. & Hausskn.
Vicia monantha Retz.
Vicia monardii Boiss. & Reut.
Vicia montbretii Fisch. & C.A.Mey.
Vicia montenegrina Rohlena
Vicia montevidensis Vogel
Vicia mucronata Clos
Vicia mulleriana B.L.Turner
Vicia multicaulis Ledeb.
Vicia multijuga (Boiss.) Rech.f.
Vicia murbeckii Maire
Vicia nana Vogel
Vicia narbonensis L. – wyka narbońska
Vicia nataliae U.Reifenb. & A.Reifenb.
Vicia nigricans Hook. & Arn.
Vicia nipponica Matsum.
Vicia noeana Boiss. & Reut.
Vicia nummularia Hand.-Mazz.
Vicia ocalensis R.K.Godfrey & Kral
Vicia ochroleuca Ten. – wyka bladożółta
Vicia ohwiana Hosok.
Vicia olchonensis (Peschkova) O.D.Nikif.
Vicia onobrychioides L.
Vicia orientalis (Boiss.) Bég. & Diratz.
Vicia oroboides Wulfen – wyka groszkowata
Vicia orobus DC. – wyka groszkowa
Vicia palaestina Boiss.
Vicia pallida Hook. & Arn.
Vicia pampicola Burkart
Vicia pannonica Crantz – wyka pannońska
Vicia parviflora Cav.
Vicia parvula Ziel.
Vicia paucifolia Baker
Vicia pectinata Lowe
Vicia peregrina L.
Vicia perelegans K.T.Fu
Vicia peruviana Vilchez
Vicia pinetorum Boiss. & Spruner
Vicia pisiformis L. – wyka grochowata
Vicia platensis Speg.
Vicia popovii O.D.Nikif.
Vicia pseudo-orobus Fisch. & C.A.Mey. – wyka nibygroszkowa
Vicia pseudocassubica Rech.f.
Vicia pubescens (DC.) Link
Vicia pulchella Kunth
Vicia pyrenaica Pourr. – wyka pirenejska
Vicia qatmensis Gomb.
Vicia quadrijuga P.H.Davis
Vicia ramosissima Franch.
Vicia ramuliflora (Maxim.) Ohwi
Vicia raynaudii Coulot & Dobignard
Vicia rigidula Royle
Vicia sabinarum J.Gil
Vicia sativa L. – wyka siewna
Vicia scandens R.P.Murray
Vicia semenovii (Regel & Herder) B.Fedtsch.
Vicia semiglabra Rupr. ex Boiss.
Vicia sepium L. – wyka płotowa
Vicia sericocarpa Fenzl
Vicia serratifolia Jacq.
Vicia sessei G.Don
Vicia sessiliflora Clos
Vicia setifolia Kunth
Vicia sibthorpii Boiss.
Vicia sicula (Raf.) Guss.
Vicia sinaica Boulos
Vicia singarensis Boiss. & Hausskn.
Vicia sosnowskyi Ekutim.
Vicia sparsiflora Ten.
Vicia splendens P.H.Davis
Vicia stenophylla Vogel
Vicia subrotunda (Maxim.) Czefr.
Vicia subserrata Phil.
Vicia subvillosa (Ledeb.) Boiss.
Vicia sylvatica L. – wyka leśna
Vicia taipaica K.T.Fu
Vicia tenera Benth.
Vicia tenoi Marrero Rodr.
Vicia tenuifolia Roth – wyka długożagielkowa
Vicia tenuissima (M.Bieb.) Schinz & Thell. – wyka delikatna
Vicia tephrosioides Vogel
Vicia ternata Z.D.Xia
Vicia tetrantha H.W.Kung
Vicia tetrasperma (L.) Schreb. – wyka czteronasienna
Vicia tibetica Prain ex C.E.C.Fisch.
Vicia tigridis Mouterde
Vicia × tikeliana Starm.
Vicia tsydenii Malyschev
Vicia unijuga A.Braun – wyka jednogrzbietowa
Vicia uralensis Knjaz., Kulikov & E.G.Philippov
Vicia variegata Willd. – wyka upstrzona
Vicia venosa (Willd. ex Link) Maxim.
Vicia venulosa Boiss. & Hohen.
Vicia vicina Clos
Vicia vicioides (Desf.) Cout.
Vicia villosa Roth – wyka kosmata
Vicia voggenreiteriana J.Gil, R.Mesa & M.L.Gil
Vicia vulcanorum J.Gil & M.L.Gil
Vicia woroschilovii N.S.Pavlova
Vicia wushanica Z.D.Xia
Vicia × zabelii Asch. & Graebn.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
↑ ^a ^b Vicia. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2009-04-25].
↑ ^a ^b ^c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-05-29].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Bojian Bao & Nicholas J. Turland: Vicia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-29].
↑ ^a ^b ^c Vicia L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-24] .
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1013-1014. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 130. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Vicia L.. [w:] Estudios criticos sobre la flora de Chile [on-line]. [dostęp 2014-05-29].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 201, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 238. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Hanno Schaefer, Paulina Hechenleitner, Arnoldo Santos-Guerra, Miguel Menezes de Sequeira, R. Toby Pennington, Gregory Kenicer, Mark A. Carine. Systematics, biogeography, and character evolution of the legume tribe Fabeae with special focus on the middle-Atlantic island lineages. „BMC Evolutionary Biology”. 12: 250, 2012. DOI: 10.1186/1471-2148-12-250.
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Vicia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-25]. (ang.).
↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 194-195. ISBN 978-83-925110-5-2.