Ziemia Wilkesa

Ziemia Wilkesa

Wilkes Land

Mapa Antarktydy z zaznaczoną Ziemią Wilkesa i domniemanym kraterem
Terytorium	Antarktyda
Miejscowości	brak całoroczne stacje polarne Casey Concordia nieczynne stacje polarne Stacja im. A.B. Dobrowolskiego
Wydarzenia historyczne	Odkrycia i badania Antarktyki
Rodzaj obiektu	region Antarktydy Wschodniej
Położenie na mapie Antarktyki Ziemia Wilkesa
69°00′S 120°00′E/-69,000000 120,000000
Multimedia w Wikimedia Commons

Ziemia Wilkesa (ang. Wilkes Land)^[1] – region w Antarktydzie Wschodniej nad Oceanem Indyjskim, położony między Wybrzeżem Królowej Marii a Wybrzeżem Jerzego V.

Prawa do tego terytorium do 136°11′E rości sobie Australia, uznając je za część Australijskiego Terytorium Antarktycznego, a do jego zachodniej części – Ziemi Adeli – Francja.

Nazwa

Nazwa pochodzi od nazwiska amerykańskiego odkrywcy i kapitana marynarki Stanów Zjednoczonych Charlesa Wilkesa (1798–1877), który dowodził amerykańską wyprawą badawczą na południowym Pacyfiku w latach 1838–1842^[2] .

Geografia

Ziemia Wilkesa leży w Antarktydzie Wschodniej nad Oceanem Indyjskim, między Wybrzeżem Królowej Marii a Wybrzeżem Jerzego V^[2] , rozciągając się między przylądakami Cape Hordern a Point Alden^[2] . Według Australian Antarctic Gazetteer jego zachodnią granicę wyznacza 136° długości geograficznej wschodniej^[3] .

Obszar Ziemi Wilkesa pokrywa prawie w całości lądolód – East Antarctic Ice Sheet – o wysokości 1800–2900 m n.p.m.^[4] [a]

Ziemia Wilkesa dzieli się na następujące obszary^[4] :

• Wybrzeże Knoxa – od 100°31′E do 109°16′E; znajduje się tam Lodowiec Szelfowy Shackletona
• Wybrzeże Budda – od 109°16′E do 115°33′E
• Sabrina Coast – od 115°33′E do 122°05′E
• Banzare Coast – od 122°05′E do 130°10′E; znajduje się tam Lodowiec Szelfowy Wojejkowa
• Wybrzeże Klary – od 130°10′E do 136°11′E
• Ziemia Adeli – od 136°11′E do 142°02′E

Na Ziemi Wilkesa działają dwie całoroczne stacje naukowo-badawcze: australijska Casey na wybrzeżu oraz francusko-włoska Concordia na szczycie Dome C (3233 m n.p.m.)^[5][b]. Na Wybrzeżu Knoxa znajduje się także nieczynna polska stacja im. A.B. Dobrowolskiego^[6] [7] .

Hipotetyczny krater

 Osobny artykuł: Krater na Ziemi Wilkesa.

Pierwsze przypuszczenia o istnieniu ogromnego krateru uderzeniowego (ok. 510 km średnicy) na Ziemi Wilkesa pojawiły się w latach 60. XX wieku^[8][9]. Hipotezę tę wspierają pomiary grawimetryczne dokonane przez amerykańskie sondy kosmiczne GRACE, na podstawie których zidentyfikowano pod lądolodem strukturę, która może być kraterem uderzeniowym, a także wyniki badań magnetycznych^[8]. Badacze przypuszczają, że powstała ona ok. 250 milionów lat temu, na przełomie permu i triasu, a uderzenie, które spowodowało jej powstanie, było jedną z głównych przyczyn wymierania permskiego^[10] .

Istnienie krateru uderzeniowego pozostaje jednak nadal kwestią kontrowersyjną^[8].

Historia

Wybrzeże zostało po raz pierwszy dostrzeżone przez amerykańskiego odkrywcę i kapitana marynarki Stanów Zjednoczonych Charlesa Wilkesa (1798–1877), który dowodził amerykańską wyprawą badawczą na południowym Pacyfiku w latach 1838–1842^[2] . Odkrycie wybrzeża o długości ponad 2400 km było kolejnym dowodem na to, że Antarktyda jest kontynentem^[2] .

Linia brzegowa Wybrzeża Wilkesa została zbadana podczas kolejnych ekspedycji: amerykańskich Operacji Highjump (1946–1947) i Operacji Windmill (1947–1948), Australian National Antarctic Research Expeditions (ANARE) w latach 1956 i 1958–1960 oraz radzieckich ekspedycji antarktycznych w latach 1956–1959^[3] .

Polityka

Prawa do obszaru do 136°11′E rości sobie Australia, uznając je za część Australijskiego Terytorium Antarktycznego^[4] . Do obszaru Ziemi Adeli roszczenia wysuwa Francja^[4] . Wraz z podpisaniem Układu Antarktycznego roszczenia te zostały „zamrożone”^[11][c]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2022-12-18]. 
• Boczek, Boleslaw Adam: International Law: A Dictionary. Scarecrow Press, 2005. ISBN 978-0-8108-5078-1. [dostęp 2022-12-18]. (ang.).
• Dobrowolski, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-12-18] .
• Gorder, Pam: Big Bang in Antarctica — Killer Crater Found Under Ice. Research News, 2006-06-01. [dostęp 2010-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
• Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk: Stacja Antarktyczna im. Antoniego Bolesława Dobrowolskiego: strona oficjalna. [dostęp 2022-12-18]. (pol.).
• Klokočník, Jaroslav, Kostelecký, Jan, Cílek, Václav and Aleš Bezděk: Subglacial and Underground Structures Detected from Recent Gravito-Topography Data. Cambridge Scholars Publishing, 2020. ISBN 978-1-5275-5159-6. [dostęp 2022-12-18].
• Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2022-12-18]. (ang.).
• Station Vostok. [w:] Russian Antarctic Stations – overview [on-line]. [dostęp 2022-12-18]. (ang.).
• Wilkes Land (Australian Antarctic Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Wilkes Land (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Wilkes Land, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-12-18]  (ang.).
• Wilkesa, Ziemia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-12-18] .
• Wostok, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-12-18] .
• Vand, Vladimir: Meteoritic Craters Assiciated with Tektites. W: Landsberg, Helmut Erich, van Mieghem, Jacques: Advances in Geophysics. Academic Press, 1965. (ang.).