Zostera

Zostera
Ilustracja
Zostera morska
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

zosterowate

Rodzaj

zostera

Nazwa systematyczna
Zostera L.
Sp. Pl. 968. 1753
Typ nomenklatoryczny

Zostera marina L.[3]

Synonimy
  • Alga Tourn. ex Lam.
  • Heterozostera (Setch.) Hartog
  • Nanozostera Toml. & Posl.[4]
Zasięg
Mapa zasięgu
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Łąka podwodna Zostera sp.
Kłącze zostery morskiej
Liście zostery morskiej

Zostera, tasiemnica (Zostera L.) – rodzaj traw morskich z rodziny zosterowatych (Zosteraceae), obejmujący 15 gatunków[5] występujących w morzach i oceanach w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego. W Polsce występują dwa gatunki: zostera morska (Z. marina) i zostera drobna (Z. noltii)[6].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa ζόστερ (zoster – pas, obręcz)[7].

Zasięg geograficzny

Zostery występują w strefie litoralnej mórz i oceanów klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego, w Europie, Afryce, Azji, Australii i Ameryce Północnej. Rośliny te nie występują na wybrzeżach Ameryki Środkowej i Antarktyki. W Ameryce Południowej występują jedynie na wybrzeżu środkowego Chile[4].

Morfologia

Łodyga
Monopodialnie rozgałęziające się kłącze, tworzące w węzłach krótkie pędy z kilkoma liśćmi[8].
Korzenie
Łodyga ukorzenia się w węzłach, tworząc wiązkowo od 5 do 20 korzeni[9].
Liście
Blaszki liściowe całobrzegie lub rzadko drobnoząbkowane, równowąskie, z 3–11 równoległymi żyłkami przewodzącymi[8]. Pochwa liściowa błoniasta lub skórzasta, uszkowata i języczkowata[8], otwarta lub rurowata, rozkładająca się później niż blaszka liściowa[9].
Kwiaty
Rośliny jednopienne[8]. Kwiaty jednopłciowe, zebrane w lancetowatą kolbę, otoczoną liściową pochwą kwiatostanową[9], siedzącą, wyrastającą pachwinowo, o spłaszczonej osi[8]. Kwiaty męskie i żeńskie występują naprzemiennie na jednej kolbie. Kwiaty męskie często wsparte przysadką[9], z dwukomorowymi główkami pręcików[8]. Słupki eliptyczne[9], z krótkimi szyjkami i 2 szydłowatymi lub nitkowatymi znamionami[8].
Owoce
Podobne do niełupki, jajowate do eliptycznych[9].

Biologia i ekologia

Rozwój
Wieloletnie, rzadko jednoroczne[9], wodne geofity (hydrogeofity)[4].
Siedlisko
Strefy litoralne mórz i oceanów. Osłonięte zatoki i otwarte wybrzeża oraz ujścia rzek i laguny, na osadach piaszczystych, kamienistych i mulistych, na głębokości od 0,5 do 20 metrów, rzadziej do 50 metrów (Zostera polychlamys)[10].

Systematyka

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jeden z rodzajów z rodziny zosterowatych (Zosteraceae) w obrębie rzędu żabieńcowców (Alismatales) należących do kladu jednoliściennych[2].
Wykaz gatunków[5]
  • Zostera angustifolia (Hornem.) Rchb.
  • Zostera asiatica Miki
  • Zostera caespitosa Miki
  • Zostera capensis Setch.
  • Zostera capricorni Asch.
  • Zostera caulescens Miki
  • Zostera japonica Asch. & Graebn.
  • Zostera marina L. – zostera morska
  • Zostera mucronata Hartog
  • Zostera muelleri Irmisch ex Asch.
  • Zostera nigricaulis (J.Kuo) S.W.L.Jacobs & Les
  • Zostera noltii Hornem. – zostera drobna
  • Zostera novazelandica Setch.
  • Zostera polychlamys (J.Kuo) S.W.L.Jacobs & Les
  • Zostera tasmanica M.Martens ex Asch.

Zagrożenie i ochrona

14 gatunków zostery zostało ujętych w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych:

  • Zostera asiatica – status NT (bliski zagrożenia)[11], populacja malejąca
  • Zostera caespitosa – status VU (narażony)[12], populacja malejąca
  • Zostera capensis – status VU (narażony)[13], populacja malejąca
  • Zostera caulescens – status NT (bliski zagrożenia)[14], populacja malejąca
  • Zostera chilensis – status EN (zagrożony)[15], populacja malejąca
  • Zostera geojeensis – status EN (zagrożony)[16], populacja malejąca – gatunek o nieustalonym statusie taksonomicznym
  • Zostera japonica – status LT (mniejszej troski)[17], populacja rosnąca
  • Zostera marina – status LT (mniejszej troski)[18], populacja malejąca
  • Zostera muelleri – status LT (mniejszej troski)[19], populacja stabilna
  • Zostera nigricaulis – status LT (mniejszej troski)[20], populacja malejąca
  • Zostera noltii – status LT (mniejszej troski)[21], populacja malejąca
  • Zostera pacifica – status LT (mniejszej troski)[22] – gatunek obecnie uznany za synonim Zostera marina
  • Zostera polychlamys – status LT (mniejszej troski)[10], populacja stabilna
  • Zostera tasmanica – status LT (mniejszej troski)[23], populacja stabilna

W Polsce zostera morska objęta jest ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[24]. Roślina ta umieszczona jest też na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006), jako gatunek wymierając (kategoria zagrożenia: E)[25]. Gatunek ten występuje w 3 specjalnych obszarach ochrony siedlisk systemu Natura 2000: Ostoja Słowińska, Wolin i Uznam oraz Zatoka Pucka i Mierzeja Helska[26].

Zostera drobna w Polsce prawdopodobnie wymarła. Dawniej występowała w okolicach Gdańska[27]

Zastosowanie

Liście, kłącza i nasiona zostery morskiej są jadalne. Liście są spożywane na surowo lub gotowane. Ich nasady są kruche i słodkie. Korzenie są żute. Są ostre i słodkie. Suszone i sproszkowane kłącza stosowane są jako przyprawa, świeże kłącza i liście są często wykorzystywane jako dania świąteczne przez rdzenną ludność Ameryki Północnej[28].

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-23]  (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2011-02-06].
  4. ↑ a b c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-06]. (ang.).
  5. ↑ a b Zostera L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-30] .
  6. ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 204, ISBN 978-83-62975-45-7 .
  7. ↑ Maureen L. Sullivan: The taxonomy of "seagrasses" surveyed from the higher taxa down through to the family level. Florida International University, 1994. [dostęp 2011-02-05].
  8. ↑ a b c d e f g Flora of China. Vol. 23: Zosteraceae. [dostęp 2011-02-06].
  9. ↑ a b c d e f g Flora of North America. Vol. 22: Zosteraceae. [dostęp 2011-02-06].
  10. ↑ a b F.T.F.T. Short F.T.F.T., M.M. Waycott M.M., Zostera polychlamys, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  11. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T., M.M. Waycott M.M., Zostera asiatica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  12. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T., M.M. Waycott M.M., Zostera caespitosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  13. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T. i inni, Zostera capensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  14. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T., M.M. Waycott M.M., Zostera caulescens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  15. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T., M.M. Waycott M.M., Zostera chilensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  16. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T., M.M. Waycott M.M., Zostera geojeensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  17. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T. i inni, Zostera japonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  18. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T. i inni, Zostera marina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  19. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T. i inni, Zostera muelleri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  20. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T., M.M. Waycott M.M., Zostera nigricaulis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  21. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T. i inni, Zostera noltii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  22. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T., J.J. Gaeckle J.J., Zostera pacifica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  23. ↑ F.T.F.T. Short F.T.F.T. i inni, Zostera tasmanica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-22]  (ang.).
  24. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
  25. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  26. ↑ Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000. Ministerstwo Środowiska. [dostęp 2010-02-06].
  27. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 535. ISBN 978-83-01-14342-8.
  28. ↑ Plants For A Future. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
Kontrola autorytatywna (takson):
  • LCCN: sh88023197
  • J9U: 987007532270205171
Encyklopedia internetowa:
  • БРЭ: 1911796
  • SNL: Ålegresslekta
  • Catalana: 0152196
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 101383
  • Flora of China: 135358
  • Flora of North America: 135358
  • GBIF: 2863960
  • identyfikator iNaturalist: 52616
  • IPNI: 27873-1
  • ITIS: 39073
  • NCBI: 27257
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:27873-1
  • Tela Botanica: 101389
  • identyfikator Tropicos: 40028828
  • USDA PLANTS: ZOSTE
  • identyfikator taksonu Fossilworks: 214093