Antoni Protazy Potocki

Portret pędzla Józefa Grassiego

Pilawa

Rodzina

Potoccy herbu Pilawa

Data i miejsce urodzenia

11 września 1761
Guzów

Data śmierci

1801

Ojciec

Jan Prosper Potocki

Matka

Paula Szembek

Odznaczenia

Multimedia w Wikimedia Commons

Antoni Protazy Jacek Potocki zwany Protem herbu Pilawa (ur. 11 września 1761 w Guzowie, zm. 1801) – starosta niegrodowy guzowski, wojewoda kijowski w latach 1791-1795^[1], starosta winnicki^[2], jeden z pionierów polskiego kapitalizmu w epoce stanisławowskiej, członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej^[3].

Życiorys

Syn Jana Prospera, starosty guzowskiego i Pauli Szembek, wnuk Antoniego Michała. Był młodszym przyrodnim bratem Feliksa Łubieńskiego, a starszym przyrodnim bratem Michała Ogińskiego. Po ojcu odziedziczył wielkie dobra i kapitały, powiększone jeszcze przez małżeństwo z Marianną Lubomirską, córką Kaspra Lubomirskiego

W latach 80. XVIII w. założył kantory bankowe i handlowe w Warszawie, Machnówce i Chersoniu. W swych dobrach, których centrum stanowiła Machnówka (20 km od Berdyczowa), zbudował szereg manufaktur: sukiennicze, pończosznicze, powozów, mebli, wytwórnie fajansów i inne, do których sprowadził rzemieślników zagranicznych. W dobrach jego powstała także drukarnia, apteka i duży browar. Pracował nad podniesieniem poziomu rolnictwa i chowu bydła. 8 maja 1787 został kawalerem Orderu Orła Białego.

Jako bankier prowadził rozległe operacje finansowe, usiłował skierować handel polski w kierunku Morza Czarnego, od 1783 był jednym z kierujących Kompanią Handlu Czarnomorskiego. W styczniu 1785 objął samodzielne kierownictwo nad Kompanią^[4]. W rosyjskim porcie Chersoń, otworzył dom handlowy i rozpoczął transport towarów własnymi statkami. W momencie szczytowego rozwoju interesów jego majątek sięgał 60–70 mln złotych. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego^[5]. W 1791 zakupił krzesło wojewody kijowskiego w senacie. W 1793, w związku z ogólnym kryzysem finansowym, spowodowanym II rozbiorem, który pociągnął za sobą bankructwo wielkich finansistów warszawskich (m.in. Teppera), zbankrutował.

Żonaty był z Marianną Lubomirską, córką Kaspra. Na przełomie lat 1792/1793 wziął z nią rozwód. Miał z Lubomirską córkę Emilię. W ostatnich latach życia spędzał czas prawdopodobnie w Machnówce. Nie jest pewna data śmierci Potockiego a rok 1801 nie został wiarygodnie potwierdzony^[6].

Przypisy

↑ Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego". Oprac. Eugeniusz Janas, Witold Kłaczewski. Kórnik 2002, s. 312.
↑ hasło z XXVIII tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Zofii Zielińskiej.
↑ Adam Skałkowski, Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 maja, w: Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej, 1930, s. 77.
↑ Marek Mądzik, Powstanie i pierwsze lata działalności Kompanii Czarnomorskiej (1782-1785), „Rocznik Lubelski”, T. 21, 1979, s. 89.
↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 309.
↑ Zofia Zielińska, Potocki Prot, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 28/1, z. 116, 1984, s. 135.