Baszta Książęca w Tarnowie
 nr rej. A-1413/M z 30 kwietnia 2015 r.[1] | |||
 Widok na basztę z podwórza kamienicy przy ul. Wałowej 19 | |||
| Państwo |
| ||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miejscowość | |||
| Adres | ul. Kapitulna 2 | ||
| Typ budynku | baszta | ||
| Styl architektoniczny | gotyk | ||
| Powierzchnia użytkowa | 50 m² | ||
| Ukończenie budowy | XIV-XVI w. | ||
Położenie na mapie Tarnowa  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||
 50°00′49,0″N 20°59′14,9″E/50,013611 20,987472 | |||
| |||
Baszta „Książęca” w Tarnowie (Baszta „Księża”[2]) – gotycka budowla obronna, przykład murowanej baszty wchodzącej wraz z murami obronnymi w skład systemu dawnych miejskich fortyfikacji.
Lokalizacja
Baszta zwana „Książęcą”[3] umiejscowiona jest przy ul. Kapitulnej 2 na tarnowskiej Starówce, po północnej stronie byłego systemu miejskich obwarowań[3][4].
Historia
Nie ma pewności, kiedy baszta powstała. Przypuszczalnie zbudowano ją w XIV wieku[4][5], choć część publikacji stwierdza, że nie jest pierwotnym elementem systemu fortyfikacji i została wzniesiona w wieku XVI[6][7]. Rozbieżność w datowaniu jej powstania wynika z występowania w niej cegły takiej samej, jakiej użyto do budowy pobliskiej XVI-wiecznej bastei[6]. Oprócz tego, kolejnym z czynników mających datować czas powstania budynku, jest jego wygląd, podobny do wyglądu krakowskich baszt przebudowywanych na przełomie XV i XVI wieku[6]. Twierdził tak jeden z badaczy dawnego Tarnowa, Józef Dutkiewicz, jednakże stwierdził on również później, że baszta jest wcześniejsza i została w XVI wieku tylko oblicowana[6][8].
W XVI wieku budowla być może została przebudowana: m.in. prawdopodobnie obniżono ją o jedną kondygnację[8][5]. Jak podaje jedno ze źródeł, budynek wówczas stał się częścią domu prepozyta (obecnie sufraganii[5]), przylegającego do murów obronnych[9].
W XIX wieku baszta została zaadaptowana na funkcje mieszkalne[7], a w 1966 roku użytkowna była w części w celach gospodarczych[4]. Jej właścicielem i użytkownikiem była wówczas tarnowska kuria diecezjalna[4].
Budowla nie jest udostępniona dla zwiedzających, a także nie jest widoczna z żadnej z ulic, ze względu na fakt zasłonięcia jej przez inne obiekty[2]. Dostęp do niej jest możliwy tylko za specjalnym pozwoleniem władz duchownych, które są administratorami budynku sufraganii przy ul. Kapitulnej 2[5].
Architektura
Budowla jest przykładem baszty zbudowanej w stylu gotyckim z cegły ułożonej w wątku polskim, niepodpiwniczonej, mającej pierwotnie osiągać wysokość trzech nadziemnych kondygnacji, o grubości murów sięgającej do 1,8 metra w jej dolnych partiach[4][10][6]. Baszta była wysunięta przed ścianę muru w 1/3 swojego obrysu[10][5]. Pierwotnie była wyposażona w tylko dwie lub trzy strzelnice (2 umiejscowione od strony północnej, trzecią być może od zachodu), w związku z czym, ze względu na brak możliwości skutecznego skupienia siły ognia, służyła do bliskiej obrony[8]. U dołu miała kształt nieregularnego prostokąta, wyżej przechodzący w nieregularny walec[10][5]. Budynek wieńczył dach w kształcie stożka[7], kryty w latach 60. XX w. blachą[4].
Budynek ma powierzchnię użytkową liczącą 50 m², przy kubaturze sięgającej 400 m³[4]. W budowli zachowało się pierwotne sklepienie kopulaste[4].
W wyniku zaadaptowania baszty do celów mieszkalnych zatraciła ona charakter budowli obronnej, m.in. jej strzelnice zostały przerobione na otwory okienne[7].
Przypisy
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, luty 2022 (pol.).
- ↑ a b Andrzej BronisławA.B. Kurpiński Andrzej BronisławA.B., „Księża” baszta w Tarnowie, [w:] Dziennik Polski (dodatek Dziennik Polski Tarnowski), t. 167, 18 lipca 2009, B2 [dostęp 2022-09-13] (pol.).
- ↑ a b JacekJ. Adamczyk JacekJ., Tarnów – Plan Starego Miasta, Tarnowskie Centrum Informacji, grudzień 2020 (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h Karta zielona architektury i budownictwa – Baszta, ul. Kapitulna 2, zabytek.pl, maj 1966 [dostęp 2022-07-23] (pol.).
- ↑ a b c d e f KazimierzK. Bańburski KazimierzK., Średniowieczne mury Tarnowa [online], Tarnów [dostęp 2022-07-22] (pol.).
- ↑ a b c d e Tarnów, [w:] JarosławJ. Widawski JarosławJ., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 466 (pol.).
- ↑ a b c d Andrzej BronisławA.B. Krupiński Andrzej BronisławA.B., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Warszawa: Wyd. PTTK „Kraj”, 1989, ISBN 83-7005-224-X, OCLC 69520723 [dostęp 2022-04-26] .
- ↑ a b c Józef E.J.E. Dutkiewicz Józef E.J.E., Materiały źródłowe do budowy murów obronnych miasta Tarnowa z lat 1513–1545, [w:] JuliuszJ. Starzyński (red.), Rocznik Historii Sztuki, tom I, Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1956 .
- ↑ KrzysztofK. Moskal KrzysztofK., Marek K.M.K. Trusz Marek K.M.K., Fortyfikacje miejskie, [w:] AndrzejA. Niedojadło, Encyklopedia Tarnowa, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, 2010, s. 121–123, ISBN 978-83-87366-96-4, OCLC 751483099 [dostęp 2022-08-05] .
- ↑ a b c M.M. Trusz M.M., Miejskie mury obronne, [w:] StanisławS. Potępa, RyszardR. Banach, Tarnów. Wielki przewodnik. 2, Stare Miasto, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne [etc.], 1995, ISBN 83-901529-5-9, OCLC 749245859 [dostęp 2022-07-24] (pol.).
- p
- d
- e
Zespół fortyfikacji miejskich Tarnowa
| Historia | |
|---|---|
| Bramy i furty miejskie |
|
| Baszty i basteje |
|
- p
- d
- e
Zabytki w Tarnowie
| Zespoły urbanistyczne |
|
|---|---|
| Kamienice, dwory, pałace i budynki użyteczności publicznej |
|
| Budowle obronne |
|
| Parki i ogrody |
|
| Obiekty sakralne | |
| Cmentarze | |
| Inne |
|
