Czwartorzęd
PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q | |||
 | |||
| Średnia objętość w atmosferze | |||
| Tlenu | ok. 20% obj.[a] | ||
|---|---|---|---|
| Inne uśrednione dane | |||
| Temperatura | ok. 13 °C[b] | ||
| Tabela stratygraficzna | |||
| |||
Czwartorzęd (Q) – najmłodszy okres ery kenozoicznej, który zaczął się 2,58 mln lat temu z końcem neogenu i wciąż trwa. Dzieli się na[1]:
- plejstocen od 2,58 mln do 11,7 tys. lat temu,
- holocen od 11,7 tys. lat temu do dziś.
Inne podziały
We wcześniejszym podziale okresem poprzedzającym czwartorzęd był trzeciorzęd. Został on później podzielony na paleogen i neogen. Według podziału dokonanego przez Międzynarodową Komisję Stratygraficzną w 2004 r. czwartorzęd miał nie istnieć jako okres, a plejstocen i holocen wchodziły w skład neogenu (23 mln lat temu do chwili obecnej). Na skutek protestów społeczności geologów czwartorzędu w 2006 r. Międzynarodowa Komisja Stratygraficzna przywróciła formalne stosowanie nazwy czwartorzęd w randze okresu, przesuwając zarazem jego dolną granicę z 1,80 na 2,58 mln lat, a więc obejmując także ostatnie piętro pliocenu – gelas.
Quaternary is recommended as a formal Period/System of the Cenozoic. It is the interval of oscillating climatic extremes (glacial and interglacial episodes) that was initiated at about 2.6 Ma (set equal to base of Gelasian stage), therefore it encompasses the Holocene and Pleistocene epochs and the late Pliocene.
Klimat
W plejstocenie klimat często ulegał zmianom, ochłodzeniom towarzyszyło powstawanie lądolodów i zwiększenie wilgotności (na niższych szerokościach geograficznych). Okresom ociepleń towarzyszyło topnienie pokryw lodowych (całkowite lub częściowe) oraz pustynnienie obszarów równikowych. Holocen rozpoczął się około 11,7 tysięcy lat temu, wraz z ustąpieniem ostatniego lądolodu z terenów środkowej Europy.
Migracje
Lądolody kontynentalne powodowały wycofywanie się morza; dzisiejszy szelf Morza Północnego był w plejstocenie obszarem zamieszkanym przez paleolityczne ludy koczownicze (Doggerland). Najprawdopodobniej przez pomost lądowy w dzisiejszej Cieśninie Beringa została zasiedlona Ameryka.
Obszar Polski
Formacje plejstoceńskie pokrywają ponad 90% terytorium terenu Polski. Najstarsze zlodowacenie podlaskie (Narwi) objęło jedynie Polskę północno-wschodnią po Polesie Zachodnie, Kujawy i fragment Wielkopolski.
- Zlodowacenie Gunz (w Polsce zlodowacenie podlaskie)
- Ślady: kopalne osady lodowcowe i wodnolodowcowe w Polsce północno-wschodniej.
- Zlodowacenie Mindel (w Polsce zlodowacenia południowopolskie)
- Ślady: utwory rzecznolodowcowe i lodowcowe po Karpaty i Sudety.
- Interglacjał wielki (mazowiecki)
- Ślady: doliny rzeczne (kopalna sieć rzeczna).
- Zlodowacenie Riss (w Polsce zlodowacenie środkowopolskie).
- Ślady: Wyżyna Lubelska, Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Łódzka, Wyżyna Śląska, Nizina Śląska.
- Transgresja morska objęła dolinę dolnej Wisły, po Świecie.
- Ślady: osady morskie z morską fauną małżów.
- Zlodowacenie Wurm (w Polsce zlodowacenie północnopolskie)
- Ślady: Pojezierze Pomorskie, północna Wielkopolska, Pojezierze Kujawskie, Pojezierze Mazurskie.
Zobacz też
 | Zobacz hasło czwartorzęd w Wikisłowniku |
- tabela stratygraficzna
- zlodowacenia na terenie Polski
- Międzynarodowa Unia Badań Czwartorzędu (INQUA)
Przypisy
- ↑ International Stratigraphic Chart. International Comission on Stratigraphy, styczeń 2015. [dostęp 2015-04-10]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- ICS-Chart/Time Scale. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28]. (ang.).
- Ronald Blakey: Pleistocene (50 ka). [w:] Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-08)].
- tabela stratygraficzna ostatnich 2,7 mln lat Międzynarodowej Komisji Stratygrafii – Podkomisji Stratygrafii Czwartorzędu (wersja 2009 r.) – czwartorzęd istnieje jako formalna jednostka i rozpoczyna się 2,588 mln lat temu.
- tabela stratygraficzna ostatnich 2,7 mln lat Międzynarodowej Komisji Stratygrafii – Podkomisji Stratygrafii Czwartorzędu (wersja 2005 r.)
- Ber A., Lindner L., Marks L., 2007. Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. Przegląd Geologiczny, 55, 2, 115-118.
- International Union for Quaternary Research (INQUA)
← mln lat temu Czwartorzęd | ||||||||||||
Prekambr ←4,6 mld | Kambr 541 | Ordowik 485 | Sylur 443 | Dewon 419 | Karbon 359 | Perm 299 | Trias 252 | Jura 201 | Kreda 145 | Paleog. 66 | Ng 23 | Q 2 |
- p
- d
- e
Prekambr (nieformalny; 4,567 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)
| |
| Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu) | |
|---|---|
| Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu) |
|
| Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu) |
|
Fanerozoik (538,8 mln lat temu – dziś)
- Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki
Paleozoik (538,8 – 251,9 mln lat temu)
| Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu) |
|
|---|---|
| Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu) |
|
| Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu) |
|
| Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu) |
|
| Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu) |
|
| Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu) |
|
Mezozoik (251,9 – 66,0 mln lat temu)
| Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu) |
|
|---|---|
| Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu) |
|
| Kreda (145,0 – 66 mln lat temu) |
|
Kenozoik (66 mln lat temu – dziś)
| Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu) |
|
|---|---|
| Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu) |
|
| Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś) |
|
- Źródło: International Stratigraphic Chart, Międzynarodowa Komisja Stratygrafii, dostęp 22 maja 2023.
Kontrola autorytatywna (system):
Encyklopedia internetowa:
- PWN: 3889983
- Britannica: science/Quaternary
- Universalis: quaternaire
- БРЭ: 4684289
- ЕСУ: 43058
- SNL: kvarter
- Catalana: 0205002, 0053573
- DSDE: Kvartær
