Neogen

23,03–2,58 mln lat temu

PreꞒ

Ꞓ

Średnia objętość w atmosferze

Tlenu

ok. 21,5% obj.^[a]

Dwutlenku węgla

ok. 280 ppm^[b]

Inne uśrednione dane

Temperatura

ok. 14 °C^[c]

Tabela stratygraficzna

poprzedni okres
paleogen

następny okres
czwartorzęd

↑ 108% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku
↑ 1 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku
↑ 0 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku

Neogen (gr. νέος trb. neos trl. néóś, „nowy” + γίγνομαι trb. jignome trl. gígnomai, „rodzić”) – młodszy okres ery kenozoicznej trwający od 23,03 do 2,58 mln lat temu. Dzieli się na:

pliocen od 5,333 mln do 2,58 mln lat temu,
miocen od 23,03 mln do 5,333 mln lat temu.

Gelas, dawniej ostatnie piętro pliocenu, w nowym podziale jest najniższym piętrem plejstocenu i zalicza się do okresu czwartorzędu.

Inny proponowany podział

Obecny status neogenu jest wynikiem nowego podziału kenozoiku, dokonanego przez Międzynarodową Unię Nauk Geologicznych, skorygowanego w 2006 r. Według propozycji z 2004 roku neogen miał obejmować także czwartorzęd, czyli plejstocen i holocen, a zatem trwałby do dziś. Propozycja ta spotkała się z ostrą krytyką (m.in. Międzynarodowej Unii Badań Czwartorzędu).

Linki zewnętrzne

ICS-Chart/Time Scale. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28]. (ang.).
Ronald Blakey: Miocene (20 Ma). [w:] Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-09-08].
Dyskusja na temat statusu czwartorzędu i neogenu: Leszek Marks. Co dalej z czwartorzędem?. „Przegląd geologiczny”. 53 (5), s. 394-395, 2005. [dostęp 2011-02-23].

← mln lat temu

Neogen

Prekambr

←4,6 mld

Kambr

541

Ordowik

485

Sylur

443

Dewon

419

Karbon

359

Perm

299

Trias

252

Jura

201

Kreda

145

Paleog.

Zobacz hasło neogen w Wikisłowniku

Zobacz galerię związaną z tematem: Neogen

Geologiczna historia Ziemi

Prekambr (nieformalny; 4,567 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)

W lewych kolumnach znajdują się eony; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są ery; zwykłym tekstem zaznaczone są okresy
Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu)
Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu)	Eoarchaik (4 – 3,6 mld lat temu) Paleoarchaik (3,6 – 3,2 mld lat temu) Mezoarchaik (3,2 – 2,8 mld lat temu) Neoarchaik (2,8 – 2,5 mld lat temu)
Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)	Paleoproterozoik (2,5 – 1,6 mld lat temu) Sider (2,5 – 2,3 mld lat temu) Riak (2,3 – 2,05 mld lat temu) Orosir (2,05 – 1,8 mld lat temu) Stater (1,8 – 1,6 mld lat temu) Mezoproterozoik (1,6 – 1 mld lat temu) Kalim (1,6 – 1,4 mld lat temu) Ektas (1,4 – 1,2 mld lat temu) Sten (1,2 – 1 mld lat temu) Neoproterozoik (1 mld lat temu – 542 mln lat temu) Ton (1 mld lat temu – 720 mln lat temu) Kriogen (720 – 635 mln lat temu) Ediakar (635 – 538,8 mln lat temu)

Fanerozoik (538,8 mln lat temu – dziś)

Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki

Paleozoik (538,8 – 251,9 mln lat temu)

Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu)	Terenew (538,8 – 521 mln lat temu) Fortun (538,8 – 529 mln lat temu) wiek 2 (529 – 521 mln lat temu) Epoka 2 (521 – 509 mln lat temu) wiek 3 (521 – 514 mln lat temu) wiek 4 (514 – 509 mln lat temu) Miaoling (509 – 497 mln lat temu) Wuliuan (509 – 504,5 mln lat temu) Drum (504,5 – 500,5 mln lat temu) Gużang (500,5 – 497 mln lat temu) Furong (497 – 485,4 mln lat temu) Paib (497 – 494 mln lat temu) Dziangszan (494 – 489,5 mln lat temu) wiek 10 (489,5 – 485,4 mln lat temu)
Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu)	Wczesny ordowik (485,4 – 470,0 mln lat temu) Tremadok (485,4 – 477,7 mln lat temu) Flo (477,7 – 470,0 mln lat temu) Ordowik środkowy (470,0 – 458,4 mln lat temu) Daping (470,0 – 467,3 mln lat temu) Darriwil (467,3 – 458,4 mln lat temu) Ordowik późny (458,4 – 443,8 mln lat temu) Sandb (458,4 – 453,0 mln lat temu) Kat (453,0 – 445,2 mln lat temu) Hirnant (445,2 – 443,8 mln lat temu)
Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu)	Landower (443,8 – 433,4 mln lat temu) Ruddan (443,8 – 440,8 mln lat temu) Aeron (440,8 – 438,5 mln lat temu) Telicz (438,5 – 433,4 mln lat temu) Wenlok (433,4 – 427,4 mln lat temu) Szejnwud (433,4 – 430,5 mln lat temu) Homer (430,5 – 427,4 mln lat temu) Ludlow (427,4 – 423,0 mln lat temu) Gorst (427,4 – 425,6 mln lat temu) Ludford (425,6 – 423,0 mln lat temu) Przydol (423,0 – 419,2 mln lat temu)
Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu)	Wczesny dewon (419,2 – 393,3 mln lat temu) Lochkow (419,2 – 410,8 mln lat temu) Prag (410,8 – 407,6 mln lat temu) Ems (407,6 – 393,3 mln lat temu) Dewon środkowy (393,3 – 382,7 mln lat temu) Eifel (393,3 – 387,7 mln lat temu) Żywet (387,7 – 382,7 mln lat temu) Dewon późny (382,7 – 358,9 mln lat temu) Fran (382,7 – 372,2 mln lat temu) Famen (372,2 – 358,9 mln lat temu)
Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu)	Missisip (358,9 – 323,2 mln lat temu) Wczesny missisip/Turnej (358,9 – 346,7 mln lat temu) Środkowy missisip/Wizen (346,7 – 330,9 mln lat temu) Późny missisip/Serpuchow (330,9 – 323,2 mln lat temu) Pensylwan (323,2 – 298,9 mln lat temu) Wczesny pensylwan/Baszkir (323,2 – 315,2 mln lat temu) Środkowy pensylwan/Moskow (315,2 – 307,0 mln lat temu) Późny pensylwan (307,0 – 298,9 mln lat temu): Kasimow (307,0 – 303,7 mln lat temu) Gżel (303,7 – 298,9 mln lat temu)
Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu)	Cisural (298,9 – 273,0 mln lat temu) Assel (298,9 – 293,5 mln lat temu) Sakmar (293,5 – 290,1 mln lat temu) Artinsk (290,1 – 283,5 mln lat temu) Kungur (283,5 – 273,0 mln lat temu) Gwadalup (273,0 – 259,5 mln lat temu) Road (273,0 – 266,9 mln lat temu) Word (266,9 – 264,3 mln lat temu) Kapitan (264,3 – 259,5 mln lat temu) Loping (259,5 – 251,9 mln lat temu) Wucziaping (259,5 – 254,1 mln lat temu) Czangsing (254,1 – 251,9 mln lat temu)

Mezozoik (251,9 – 66,0 mln lat temu)

Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu)	Wczesny trias (251,9 – 247,2 mln lat temu) Ind (251,9 – 251,2 mln lat temu) Olenek (251,2 – 247,2 mln lat temu) Środkowy trias (247,2 – 235 mln lat temu) Anizyk (247,2 – 242 mln lat temu) Ladyn (242 – 237 mln lat temu) Późny trias (237 – 201,3 mln lat temu) Karnik (237 – 227 mln lat temu) Noryk (227 – 208,5 mln lat temu) Retyk (208,5 – 201,4 mln lat temu)
Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu)	Jura wczesna (201,4 – 174,7 mln lat temu) Hettang (201,4 – 199,5 mln lat temu) Synemur (199,5 – 192,9 mln lat temu) Pliensbach (192,9 – 184,2 mln lat temu) Toark (184,2 – 174,7 mln lat temu) Jura środkowa (174,7 – 161,5 mln lat temu) Aalen (174,7 – 170,9 mln lat temu) Bajos (170,9 – 168,2 mln lat temu) Baton (168,2 – 165,3 mln lat temu) Kelowej (165,3 – 161,5 mln lat temu) Jura późna (161,5 – 145,0 mln lat temu) Oksford (161,5 – 154,8 mln lat temu) Kimeryd (154,8 – 149,2 mln lat temu) Tyton (149,2 – 145,0 mln lat temu)
Kreda (145,0 – 66 mln lat temu)	Wczesna kreda (145,0 – 100,5 mln lat temu) Berrias (145,0 – 139,8 mln lat temu) Walanżyn (139,8 – 132,6 mln lat temu) Hoteryw (132,6 – 125,77 mln lat temu) Barrem (125,77 – 121,4 mln lat temu) Apt (121,4 – 113,0 mln lat temu) Alb (113,0 – 100,5 mln lat temu) Późna kreda (100,5 – 66 mln lat temu) Cenoman (100,5 – 93,9 mln lat temu) Turon (93,9 – 89,8 mln lat temu) Koniak (89,8 – 86,3 mln lat temu) Santon (86,3 – 83,6 mln lat temu) Kampan (83,6 – 72,1 mln lat temu) Mastrycht (72,1 – 66 mln lat temu)

Trias
(251,9 – 201,3 mln lat temu)

Wczesny trias (251,9 – 247,2 mln lat temu): Ind (251,9 – 251,2 mln lat temu); Olenek (251,2 – 247,2 mln lat temu)

Środkowy trias (247,2 – 235 mln lat temu): Anizyk (247,2 – 242 mln lat temu); Ladyn (242 – 237 mln lat temu)

Późny trias (237 – 201,3 mln lat temu): Karnik (237 – 227 mln lat temu); Noryk (227 – 208,5 mln lat temu); Retyk (208,5 – 201,4 mln lat temu)

Jura
(201,4 – 145,0 mln lat temu)

Jura wczesna (201,4 – 174,7 mln lat temu): Hettang (201,4 – 199,5 mln lat temu); Synemur (199,5 – 192,9 mln lat temu); Pliensbach (192,9 – 184,2 mln lat temu); Toark (184,2 – 174,7 mln lat temu)

Jura środkowa (174,7 – 161,5 mln lat temu): Aalen (174,7 – 170,9 mln lat temu); Bajos (170,9 – 168,2 mln lat temu); Baton (168,2 – 165,3 mln lat temu); Kelowej (165,3 – 161,5 mln lat temu)

Jura późna (161,5 – 145,0 mln lat temu): Oksford (161,5 – 154,8 mln lat temu); Kimeryd (154,8 – 149,2 mln lat temu); Tyton (149,2 – 145,0 mln lat temu)

Kreda
(145,0 – 66 mln lat temu)

Wczesna kreda (145,0 – 100,5 mln lat temu): Berrias (145,0 – 139,8 mln lat temu); Walanżyn (139,8 – 132,6 mln lat temu); Hoteryw (132,6 – 125,77 mln lat temu); Barrem (125,77 – 121,4 mln lat temu); Apt (121,4 – 113,0 mln lat temu); Alb (113,0 – 100,5 mln lat temu)

Późna kreda (100,5 – 66 mln lat temu): Cenoman (100,5 – 93,9 mln lat temu); Turon (93,9 – 89,8 mln lat temu); Koniak (89,8 – 86,3 mln lat temu); Santon (86,3 – 83,6 mln lat temu); Kampan (83,6 – 72,1 mln lat temu); Mastrycht (72,1 – 66 mln lat temu)

Kenozoik (66 mln lat temu – dziś)

Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu)	Paleocen (66 – 56 mln lat temu) Dan (66 – 61,6 mln lat temu) Zeland (61,6 – 59,2 mln lat temu) Tanet (59,2 – 56 mln lat temu) Eocen (56 – 33,9 mln lat temu) Iprez (56 – 47,8 mln lat temu) Lutet (47,8 – 41,2 mln lat temu) Barton (41,2 – 37,71 mln lat temu) Priabon (37,71 – 33,9 mln lat temu) Oligocen (33,9 – 23,03 mln lat temu) Rupel (33,9 – 27,82 mln lat temu) Szat (27,82 – 23,03 mln lat temu)
Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu)	Miocen (23,03 – 5,332 mln lat temu) Akwitan (23,03 – 20,44 mln lat temu) Burdygał (20,44 – 15,97 mln lat temu) Lang (15,97 – 13,82 mln lat temu) Serrawal (13,82 – 11,63 mln lat temu) Torton (11,63 – 7,246 mln lat temu) Messyn (7,246 – 5,333 mln lat temu) Pliocen (5,333 – 2,58 mln lat temu) Zankl (5,333 – 3,600 mln lat temu) Piacent (3,600 – 2,58 mln lat temu)
Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś)	Plejstocen (2,58 mln lat temu – 11,7 tys. lat temu) Gelas (2,58 – 1,80 mln lat temu) Kalabr (1,80 mln lat temu – 774 tys. lat temu) Chiban (774 – 129 tys. lat temu) Późny plejstocen (129 – 11,7 tys. lat temu) Holocen (11,7 tys. lat temu – dziś) Grenland (11,7 – 8,2 tys. lat temu) Northgrip (8,2 – 4,2 tys. lat temu) Megalaj (4,2 tys. – dziś)

Paleogen
(66 – 23,03 mln lat temu)

Paleocen (66 – 56 mln lat temu): Dan (66 – 61,6 mln lat temu); Zeland (61,6 – 59,2 mln lat temu); Tanet (59,2 – 56 mln lat temu)

Eocen (56 – 33,9 mln lat temu): Iprez (56 – 47,8 mln lat temu); Lutet (47,8 – 41,2 mln lat temu); Barton (41,2 – 37,71 mln lat temu); Priabon (37,71 – 33,9 mln lat temu)

Oligocen (33,9 – 23,03 mln lat temu): Rupel (33,9 – 27,82 mln lat temu); Szat (27,82 – 23,03 mln lat temu)

Neogen
(23,03 – 2,58 mln lat temu)

Miocen (23,03 – 5,332 mln lat temu): Akwitan (23,03 – 20,44 mln lat temu); Burdygał (20,44 – 15,97 mln lat temu); Lang (15,97 – 13,82 mln lat temu); Serrawal (13,82 – 11,63 mln lat temu); Torton (11,63 – 7,246 mln lat temu); Messyn (7,246 – 5,333 mln lat temu)

Pliocen (5,333 – 2,58 mln lat temu): Zankl (5,333 – 3,600 mln lat temu); Piacent (3,600 – 2,58 mln lat temu)

Czwartorzęd
(2,58 mln lat temu – dziś)

Plejstocen (2,58 mln lat temu – 11,7 tys. lat temu): Gelas (2,58 – 1,80 mln lat temu); Kalabr (1,80 mln lat temu – 774 tys. lat temu); Chiban (774 – 129 tys. lat temu); Późny plejstocen (129 – 11,7 tys. lat temu)