Kenan Evren

Kenan Evren

Pełne imię i nazwisko	Ahmet Kenan Evren
Data i miejsce urodzenia	17 lipca 1917 Alaşehir
Data i miejsce śmierci	9 maja 2015 Ankara
Prezydent Turcji
Okres	od 12 września 1980[1] do 9 listopada 1989
Poprzednik	İhsan Sabri Çağlayangil (p.o.)
Następca	Turgut Özal
Multimedia w Wikimedia Commons

Ahmet Kenan Evren (ur. 17 lipca 1917 w Alaşehirze^[2][3][4][5], zm. 9 maja 2015 w Ankarze^[3]) – turecki wojskowy i polityk, generał, szef sztabu generalnego tureckich sił zbrojnych (1978–1983), przywódca zamachu stanu w 1980, głowa państwa i następnie prezydent Turcji w latach 1980–1989.

Życiorys

Absolwent szkoły wojskowej z 1938 i akademii wojskowej z 1949^[6][7]. Został zawodowym wojskowym w ramach tureckich sił zbrojnych, pełnił m.in. funkcję oficera sztabowego w różnych jednostkach. Kolejne stopnie generalskie otrzymywał w 1964, 1967, 1970 i 1974. Był w międzyczasie m.in. dowódcą dywizji piechoty, dowódcą jednej z armii, a także szefem sztabu sił lądowych. W latach 1977–1978 pełnił funkcję dowódcy sił lądowych^[6]. Od 1978 do 1983 zajmował stanowisko szefa sztabu generalnego tureckich sił zbrojnych^[8].

Pod koniec lat 70. Turcja zmagała się z kryzysem gospodarczym, bezrobociem i inflacją, a także z przemocą polityczną ze strony środowisk skrajnej lewicy i skrajnej prawicy^[9]. Wojskowi obawiali się wydarzeń podobnych do irańskiej rewolucji z 1979^[3]. Parlament tymczasem od marca 1980 nie był w stanie wyłonić następcy prezydenta Fahriego Korutürka (do 11 września tegoż roku przeprowadzono 115 nieudanych głosowań)^[10]. 12 września 1980 doszło do zamachu stanu przeprowadzonego przez wojskowych. Kenan Evren objął przywództwo w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego (MGK), ogłaszając się głową państwa^[3][6]. W skład MGK weszli poza nim także ówcześni dowódcy sił lądowych, powietrznych, morskich i żandarmerii wojskowej. Rada przejęła funkcje władzy wykonawczej i ustawodawczej, przywódcy ugrupowań politycznych (które później zdelegalizowano) zostali aresztowani, rozwiązano parlament, a także ograniczono wolność prasy^[3][6]. W trakcie władzy puczystów pozbawiono wolności kilkaset tysięcy osób, przeprowadzono 50 egzekucji, a około 300 osób zmarło w trakcie uwięzienia, z czego część na skutek stosowania tortur^[3].

Puczyści powołali nowy gabinet, na czele którego stanął admirał Bülend Ulusu, a który przeprowadził reformy gospodarcze przygotowane przez Turguta Özala^[6]. W 1982 w referendum przyjęto nową turecką konstytucję^[6], wprowadzone wówczas przepisy zalegalizowały dotychczasowe działania puczystów^[3]. 9 listopada 1982 Kenan Evren objął urząd prezydenta, który sprawował przez siedmioletnią kadencję do 9 listopada 1989^[6][11]. W 1983 przeprowadzono wybory parlamentarne; wojskowi popierali w nich partię MDP generała Turguta Sunalpa. Kenan Evren uznał wyniki, zgodnie z którymi wybory wygrała Partia Ojczyźniana Turguta Özala, i współpracował z jego nowo powołanym rządem^[2].

Przepisy z 1982 uniemożliwiały pociągnięcie puczystów do odpowiedzialności karnej. Rządząca od 2002 islamistyczna Partia Sprawiedliwości i Rozwoju podjęła tymczasem działania zmierzające do zmiany tej regulacji w ramach ograniczania roli wojskowych. W wyniku referendum z 2010 przyjęto poprawki do konstytucji, jedna z nich obejmowała zniesienie immunitetu przysługującego dotąd przywódcom wojskowego zamachu stanu^[12]. W konsekwencji Kenan Evren oraz były dowódca sił powietrznych Tahsin Şahinkaya(inne języki) zostali oskarżeni o zdradę stanu^[3][12]. Obaj generałowie w czerwcu 2014 w pierwszej instancji zostali skazani na kary dożywotniego pozbawienia wolności i zdegradowani do stopnia szeregowych^[3][9].

Życie prywatne

Jego żoną była Sekine Evren; miał troje dzieci^[6].

Przypisy

• p
• d
• e

Prezydenci Turcji

Mustafa Kemal Atatürk (1923–1938) Abdülhalik Renda (p.o., 1938) İsmet İnönü (1938–1950) Celâl Bayar (1950–1960) Cemal Gürsel (1960–1961)[A] Cemal Gürsel (1961–1966) İbrahim Şevki Atasagun (p.o., 1966) Cevdet Sunay (1966–1973) Tekin Arıburun (p.o., 1973) Fahri Korutürk (1973–1980) İhsan Sabri Çağlayangil (p.o., 1980) Kenan Evren (1980–1982)[B] Kenan Evren (1982–1989) Turgut Özal (1989–1993) Hüsamettin Cindoruk (p.o., 1993) Süleyman Demirel (1993–2000) Ahmet Necdet Sezer (2000–2007) Abdullah Gül (2007–2014) Recep Tayyip Erdoğan (od 2014)

1. ↑ Głowa państwa jako Przewodniczący Komitetu Jedności Narodowej
2. ↑ Głowa państwa jako Przewodniczący Rady Bezpieczeństwa Narodowego