Księstwo halicko-wołyńskie

Księstwo Halicko-Wołyńskie

Галицко-Волинскоє князство
Regnum Galiciae et Lodomeriae

1199–1349/1392
Flaga Herb
Ruś Halicko-Wołyńska na tle współczesnych granic
Język urzędowy	staroruski
Stolica	Halicz (1199–1239) Chełm (1239–1272) Lwów (1272–1392)
Pierwszy władca	Roman Mścisławowicz
Ostatni władca	książę Bolesław Jerzy II
Zależne od	Złotej Ordy (1240–1340)
Rozpad	Rusi Kijowskiej 1199
Inkorporacja terytorium	do Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego 1349
Religia dominująca	prawosławie
Multimedia w Wikimedia Commons

Księstwo Halicko-Wołyńskie lub Księstwo Halicko-Włodzimierskie (st.rus. Галицко-Волинскоє князство, łac. Regnum Galiciae et Lodomeriae), znane również jako Ruś Halicko-Wołyńska lub Ruś Halicko-Włodzimierska, a także jako Królestwo Rusi (od 1253 roku, łac. Regnum Russiæ^[1], Regnum Rusie) – jednostka polityczna (dzielnica) powstała w wyniku rozpadu Rusi Kijowskiej z głównymi ośrodkami w Haliczu i Włodzimierzu. Inne ważniejsze grody i zarazem ośrodki administracyjne księstwa: Bełz, Brześć, Chełm, Czerwień, Drohobuż, Dźwinogród, Lwów, Łuck, Peresopnica, Przemyśl, Szumsk i Trembowla.

Historia

Pierwsza pisemna wzmianka wspominająca największy gród halicki w Haliczu pochodzi z roku 898 i jest autorstwa nieznanego z imienia kronikarza, z zapisu wynika, że w Haliczu przebywali wówczas Węgrzy. Następnie w najstarszej kronice kronikarza ruskiego Nestora z roku 981 znajduje się pierwsza wzmianka o terenach, na których położony był obszar późniejszego księstwa halickiego: poszedł Włodzimierz na Lachów i zajął im grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody mnogie, które i do dziś są pod Rusią. W 1018 roku Bolesław Chrobry przyłączył do monarchii wczesnopiastowskiej tereny zajęte przez Włodzimierza. W okresie kryzysu monarchii wczesnopiastowskiej za panowania Mieszka II, w 1030 Jarosław zdobył Bełz. Rok później pozostałe Grody Czerwieńskie zajęła Ruś Kijowska.

Powstanie księstwa w okresie rozbicia dzielnicowego

Po śmierci Jarosława I Mądrego w 1054 Ruś rozpadła się na szereg księstw dzielnicowych. Było to wynikiem podziału państwa Rurykowiczów między pięciu synów Jarosława. Każdorazowy podział władzy po kolejnych książętach kijowskich, następujący zgodnie z zasadą senioratu, prowadził do dalszego rozdrobnienia i osłabiał państwo. Upadku nie powstrzymały ani ugoda książąt w Lubeczu (1097), ani silna władza książąt Włodzimierza II Monomacha (1113–1125) czy Mścisława I Wielkiego (1125–1132). Ród Rurykowiczów pogrążył się w konfliktach wewnętrznych, zręcznie wykorzystywanych przez Bizancjum. Po powstaniu Cesarstwa Łacińskiego (1204) Ruś straciła swe kontakty handlowe w basenie Morza Czarnego na rzecz Wenecji i Królestwa Węgier. Od roku 1240 do 1340 księstwo było w zależności lennej od chanów tatarskich uzurpujących sobie prawo osadzania książąt w Haliczu.

Daniel Halicki, od 1253 król Rusi i jego następcy

W 1238 na czele Rusi Halicko-Wołyńskiej stanął książę Daniel I Halicki (ukr. Danyło I Hałyćkyj) (1201–1264). W jego czasach Księstwo halicko-wołyńskie straciło suwerenność na rzecz Mongołów (Podbój Rusi przez Mongołów). Udało mu się na chwilę uniezależnić od Tatarów, obronić przed wrogami zewnętrznymi, wzmocnić swą władzę i zabezpieczyć granice państwa, ale wkrótce w 1245 roku popadł ponownie w zależność od Mongołów, których władzę musiało uznać księstwo halickie. Daniel założył osady grodowe Chełm (1237) i Lwów (1256) i przeniósł stolicę z Halicza do Chełma. W grudniu 1253 Daniel I został w Drohiczynie koronowany przez legata papieża Innocentego IV, opata Opizo z Messano na króla Rusi. Daniel Halicki związał się małżeństwami dynastycznymi z Piastami mazowieckimi. Tytułem króla Rusi tytułował się po raz ostatni wnuk Daniela, Jerzy Lwowicz (zm. 1308). Synowie Jerzego: Lew i Andrzej używali tytułu książęcego (odpowiednio - książę halicki i książę włodzimierski)^[2].

Po śmierci Daniela Halickiego jego syn Lew I Halicki w 1272 przeniósł stolicę z Chełma do Lwowa. Książę Lew utrzymywał sojusz z Węgrami i rozwijał kontakty handlowe z ziemiami nadbałtyckimi. W stosunku do Polski prowadził politykę nieprzyjazną. Przeciwdziałał zjednoczeniowym zamierzeniom Władysława Łokietka, próbował opanować ziemie lubelską (najprawdopodobniej celem wyprawy były zapędy łupieżce lub właśnie chęć podbicia ziemi lubelskiej) – został jednak rozgromiony przez nieliczne rycerstwo krakowskie i sandomierskie w bitwie pod Goźlicami. W odwecie za najazd Leszek II Czarny spustoszył ziemie ruskie od Brześcia po Lwów. W latach 1286–1287 Lew I toczył wojnę z Małopolanami o Przeworsk. Następcą Lwa został Jerzy I Halicki (1301–1308 lub 1315).

Przeniósł on stolicę z podupadłego Lwowa do Włodzimierza, nawiązał poprawne stosunki z Polską i Węgrami. Propagował na Rusi zachodnioeuropejski etos rycerski. Synowie Jerzego – Andrzej II władający na Wołyniu i Lew II władający księstwem halickim utracili na rzecz Litwy Drohiczyn, a w roku 1323 obaj polegli w czasie walki podczas najazdu tatarskiego.

Ostatnim władcą księstwa był wywodzący się po ojcu Trojdenie I z Piastów Mazowieckich, po matce Marii z dynastii Romanowiczów, książę Bolesław Jerzy II, wnuk Jerzego I Halickiego. Bolesław Jerzy Trojdenowicz panował w latach 1323–1340. Po jego śmierci we Włodzimierzu na skutek otrucia przez bojarów w roku 1340 państwo halicko-wołyńskie istniało jeszcze do 1349, stanowiąc przedmiot rywalizacji Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Węgier.

Podporządkowanie księstwa Polsce i Litwie

W roku 1338 następca Lwa i Andrzeja, bezpotomny Bolesław Jerzy II, szukając pomocy przeciw bojarom, zawarł układ z Kazimierzem Wielkim i uznał go za dziedzica Rusi^{[potrzebny przypis]}. W 1339, w układzie wyszehradzkim, Królestwo Polskie i Królestwo Węgier zawarły porozumienie w sprawie podziału ziem księstwa halicko-wołyńskiego w przyszłości^[3]. W 1340 Bolesław Jerzy zmarł otruty przez bojarów, a Kazimierz Wielki wyprawił się na Ruś Czerwoną, by objąć ją w posiadanie. Zajął na krótko Lwów, „z którego wkrótce się wycofał, zagarnąwszy spore łupy i uprowadziwszy część ludności” oraz spalił w nim gród^[4]. W 1344 opanował ziemię przemyską i sanocką, a w 1346 w tytulaturze królewskiej Kazimierza pojawił się człon: pan i dziedzic Rusi, wyprzedzający stan faktyczny^[4]. Namiestnikiem Rusi Czerwonej był w latach 1340-1349 miejscowy bojar Dymitr (Detko), uznający zwierzchnictwo Polski i Węgier. W 1349 roku, po ponownej wyprawie zbrojnej, Kazimierz Wielki przyłączył Ruś Czerwoną ze Lwowem i Haliczem do Korony. Wołyń z Łuckiem i Włodzimierzem zajął książę litewski Lubart, również spowinowacony ze zmarłym księciem halickim^[a]. O ziemie Księstwa Halicko-Wołyńskiego do końca XIV wieku trwały zatargi i wojny najpierw pomiędzy Koroną i sprzymierzonym z nią Królestwem Węgier a Wielkim Księstwem Litewskim (które po serii najazdów zajęło Wołyń i Podole kamienieckie, a ze względów dynastycznych pretendowało do całości terytorium księstwa), a następnie pomiędzy Koroną a Królestwem Węgier^[4]. Po śmierci Kazimierza Wielkiego Ludwik Węgierski wcielił Ruś Czerwoną do Królestwa Węgier^[5]. Trójstronny konflikt o przynależność państwową ziem Księstwa Halicko-Wołyńskiego (Rusi Halicko-Włodzimierskiej) zakończył się ostatecznie po zawarciu przez Jagiełłę małżeństwa z królową Polski Jadwigą Andegaweńską i samodzielnym objęciu tronu polskiego po jej śmierci^[b]. Jadwiga jako król Polski i spadkobierczyni Ludwika Andegaweńskiego w 1387 usunęła starostów węgierskich i ogłosiła akt przyłączenia Rusi Halicko-Włodzimierskiej do Korony^[6]. W wyniku ostatecznych rozgraniczeń dawne terytoria księstwa zostały podzielone pomiędzy Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie (które zatrzymało Wołyń i Podole kamienieckie), zaś król Polski przyjął tytuł księcia Rusi, co podkreślało odrębny status wcielonych terytoriów. Terytorialne status quo utrzymało się do unii lubelskiej (1569)^[7].

 Osobny artykuł: Wojna o księstwo halicko-włodzimierskie (1340–1392).

Teren dawnego księstwa halicko-wołyńskiego znalazł się w późniejszym okresie w większości w:

• województwie ruskim
• województwie bełskim
• województwie wołyńskim

Od Rusi Halicko-Włodzimierskiej pochodzi nazwa Królestwa Galicji i Lodomerii, wprowadzona po I rozbiorze przez Austriaków jako określenie dla anektowanych terytoriów Rzeczypospolitej.

KSIĘSTWO HALICKO-WOŁYŃSKIE (KHW)
W DRUGIEJ POŁOWIE XIII I NA POCZĄTKU XIV WIEKU

KHW
w połowie XIII w.

Rozwój terytorialny
KHW
(lata zależności)

Pozostałe
księstwa

Złota Orda

Królestwo
Węgier

Królestwo
Polskie

Państwo
Zakonne

Wielkie Księstwo
Litewskie

Granice ziem
i udzielnych
księstw

Główne
szlaki
handlowe

Granice
księstw
ruskich

„Grody stołeczne”

Kijów

Czernihów

Perejasław

Grodno

Pińsk

Turów

Włodzimierz

Halicz

Mińsk

Słuck

Dąbrowica

Stepań

Horczewsk

Owrucz

Korosteń

Nowogród
Wołyński

Kołodiażyn

Hubin

Międzybuż

Nowogródek

Wołkowysk

Radowce

Mukaczewo

Koszyce

Sandomierz

Lublin

Chełm

Czerwień

Sutejsk

Wizna

Bielsk

Drohiczyn

Kamieniec

Kobryń

Brześć

Włodawa

Luboml

Bełz

Dźwinogród

Lwów

Busk

Przemyśl

Jarosław

Sanok

Sambor

Łuck

Dorohobuż

Peresopnica

Dubno

Krzemieniec

Zasław

Trembowla

Kołomyja

Wasylów

Czerniowce

Chocim

Kuczełmyn

Uszyca

Księstwo


Kijowskie

Księstwo
Turowsko-Pińskie

Księstwo połockie

Ruś Czarna

Zakarpacie

(1230 – 1240)

(lata 1230-te)

(1252 - 1254)

(1280 – 1320)

(1289 – 1302)

(1251 – 1252)

(1254)

Księstwo Halickie

Ziemia


brzeska

Ziemia

Czerwieńsko-
-Chełmska

Księstwo


Wołyńskie

Księstwo
Bełskie

Księstwo






Łuckie

rz. Dniepr

rz. Boh

rz. Dniestr

rz. Prut

rz. Seret

rz. Cisa

rz. Wisła

rz. San

rz. Bug

rz. Niemen

rz Prypeć

rz. Wieprz

Książęta haliccy

Książęta halicko-włodzimierscy

Zobacz też

• Lędzianie
• ziemia halicka
• metropolia halicka
• Ruś Czerwona
• archidiecezja halicka
• wojna o księstwo halicko-włodzimierskie (1340–1392)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Paszkiewicz, Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Kraków 1925 (reprint 2002), ISBN 83-88385-05-4
• MariuszM. Bartnicki MariuszM., Polityka zagraniczna księcia Daniela Halickiego w latach 1217–1264, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2005, ISBN 83-227-2457-8, OCLC 69482125 .brak strony (książka)
• Dąbrowski Dariusz, Daniel Romanowicz król Rusi (ok. 1201–1264), Biografia polityczna, AVALON, Kraków 2012, ISBN 978-83-7730-069-5, s. 468, lista władców Halicza w latach 1205–1264