Metapone

Metapone[1]
Forel, 1911
Ilustracja
Robotnica Metapone madagascarica
Ilustracja
Głowa tego samego okazu
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

błonkoskrzydłe

Podrząd

stylikowce

Rodzina

mrówkowate

Podrodzina

Myrmicinae

Plemię

Crematogastrini

Rodzaj

Metapone

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Budowa Metapone greeni a) robotnica b) głowa c) czułek d) tarczka (scutellum) samca, widok z góry

Metapone – rodzaj mrówek z podrodziny Myrmicinae. Gatunkiem typowym jest M. greeni. Zasięg występowania opisanych 18 gatunków obejmuje krainę madagaskarską, paleotropikalną, orientalną (włącznie z Indiami) i australijską. Metapone zakładają kolonie w zamieszkałych przez termity kawałkach drewna i są wyspecjalizowanymi termitofagami.

Systematyka

Forel, opisując rodzaj na podstawie okazów serii oryginalnej M. greeni, umieścił go w nowym plemieniu Metaponini prowizorycznie zaklasyfikowanym w rodzinie Ponerinae, sekcji Promyrmicinae[2]. Emery przeniósł rodzaj do rodziny Myrmicinae, utrzymując sekcję Promyrmicinae, obejmującą plemiona Metaponini i Pseudomyrmicini[3]. Wheeler zakwestionował zasadność sekcji Promyrmicinae[4]. Kusnezov umieścił Metapone w rodzinie Cerapachyinae[5]. Do niedawna do plemienia Metaponini zaliczano rodzaje Metapone, Liomyrmex, Vollenhovia i Xenomyrmex. W systemie Boltona z 2003 roku mrówek Metapone był jedynym przedstawicielem plemienia Metaponini, jednomyślnie klasyfikowanym w obrębie Myrmicinae[6]. W 2015 roku na podstawie analiz filogenetycznych P.S. Ward i inni zrewidowali podział Myrmicinae na plemiona, umieszczając Metapone w plemieniu Crematogastrini[7].

Morfologia

Bolton wymienia następujące zaawansowane cechy rodzaju: biodra pierwszej pary odnóży krótsze niż biodra drugiej i trzeciej pary, uda środkowej pary bardzo spłaszczone w kierunku przednio-tylnym, golenie drugiej, trzeciej pary i bliższe człony stóp wszystkich trzech par z kolcami, bardzo duże przednie skleryty IV segmentu odwłoka, szerokie połączenie segmentów III i IV[6].

Czułki są 11–członowe ze spłaszczoną, trzyczłonową buławką, głaszczki szczękowe jednoczłonowe, głaszczki wargowe trzyczłonowe[4]. Oczy bardzo małe. Ciało cylindryczne, odnóża krótkie i grube[8]. Robotnice mają długość 5,9–8,9 mm (M. greeni), 5,5–6,5 mm (M. tillyardi)[4].

Biologia

Od czasu opisania rodzaju donoszono o współwystępowaniu Metapone i termitów, co sugerowało termitofilię i termitofagię. M. madagascarica zakładają małe kolonie w spróchniałych gałęziach drewna, skolonizowanych już przez termity Cryptotermes kirbyi. Zajmują opuszczone przez termity jamki w spróchniałym drewnie[9]. Nowogwinejskie Metapone znajdywano w sąsiedztwie termitów Prorhinotermes[10]. W 2002 roku badania Berta Hölldoblera i wsp. ostatecznie potwierdziły, że dwóch gatunków (M. madagascarica, M. vincimus) robotnice atakują termity, chwytają je żuwaczkami i wielokrotnie żądlą, a następnie transportują do gniazda, gdzie zdobycz może być przechowywana przez dłuższy czas i stanowi pokarm dla larw i dojrzałych osobników[9]. Podczas furażowania i migracji kolonii mrówki korzystają z chemicznych śladów, pozostawianych przez wydzielinę ich gruczołów jadowych. Substancją wyzwalającą w warunkach laboratoryjnych podążanie za śladem zapachowym jest metylopirolo–2–karboksylan. W warunkach laboratoryjnych robotnice Metapone ignorowały inną potencjalną zdobycz (larwy mrówek lub bezskrzydłe muszki owocówki, a także termity rodzaju Schedorhinotermes). Obserwowano też, że termity Cryptotermes po napotkaniu robotnic Metapone nie próbowały uciekać, przeciwnie – często same wchodziły do gniazd mrówek i dotykały robotnic, zanim zostały przez nie złapane i sparaliżowane[9].

U M. madagascarica występują zarówno uskrzydlone, jak i bezskrzydłe, podobne do robotnic (ergatoidalne) samce. U dwóch gatunków, M. madagascarica i M. vincimus, opisano występowanie zapłodnionych robotnic (tzw. gamergaty). Zjawisko to obserwowano głównie u mrówek z rodziny Ponerinae, u których gamergaty różnią się morfologicznie od zwykłych robotnic; u Metapone nie ma morfologicznych różnic między zapłodnionymi a niezapłodnionymi robotnicami[11].

Występowanie

Rodzaj Metapone ma szeroki zasięg występowania, obejmujący Madagaskar (M. madagascarica, M. emersoni, M. vincimus)[10], południową i wschodnią Afrykę (M. sp., Gabon, RPA)[10], Indie, Cejlon (M. greeni, M. johni)[2][12], Nikobary (M. nicobarensis)[13], Papuę-Nową Gwineę (M. krombeini)[14], Borneo (M. hewitti, M. quadridentata)[15], Tajwan (M. sauteri), Filipiny (M. gracilis, M. bakeri), wyspy Mikronezji (M. truki)[16], Nową Kaledonię (M. sp.)[10], Fidżi (M. sp.)[17], wschodnią Australię z Tasmanią (M. mjobergi, M. tillyardi, M. tricolor, M. leae oraz kilka nieopisanych dotąd gatunków)[8].

Gatunki

Zalicza się tu 18 opisanych gatunków[18]:

  • Metapone bakeri Wheeler, 1916
  • Metapone emersoni Gregg, 1958
  • Metapone gracilis Wheeler, 1935
  • Metapone greeni Forel, 1911
  • Metapone hewitti Wheeler, 1919
  • Metapone jacobsoni Crawley, 1924
  • Metapone johni Karavaiev, 1933
  • Metapone krombeini Smith, 1947
  • Metapone leae Wheeler, 1919
  • Metapone madagascarica Gregg, 1958
  • Metapone mjobergi Forel, 1915
  • Metapone nicobarensis Tiwari & Jonathan, 1986
  • Metapone quadridentata Eguchi, 1998
  • Metapone sauteri Forel, 1912
  • Metapone tillyardi Wheeler, 1919
  • Metapone tricolor McAreavey, 1949
  • Metapone truki Smith, 1953
  • Metapone vincimus Alpert, 2007

Przypisy

  1. ↑ Metapone, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
  2. ↑ a b Forel A. Sur le genre Metapone n. g. nouveau groupe des Formicides et sur quelques autres formes nouvelles. „Revue Suisse de Zoologie”. 19, s. 445–459, 1911. 
  3. ↑ Emery C. Études sur les Myrmicinae.. „Annales de la Société Entomologique de Belgique”. 56, s. 94–105, 1912. 
  4. ↑ a b c Wheeler WM. The ants of the genus Metapone Forel. „Annals of the Entomological Society of America”. 12 (3), s. 173–191, 1919. 
  5. ↑ Kusnezov N. La posición sistemática del género Metapone Forel (Hymenoptera, Formicidae). „Acta Zoologica Lilloana”. 18, s. 119–126, 1960. 
  6. ↑ a b Bolton B. Synopsis and Classification of Formicidae. „Memoirs of the American Entomological Institute”. 71, s. 257, 2003. 
  7. ↑ P. S. Ward, S. G. Brady, B. L. Fisher, T. R. Schultz. The evolution of myrmicine ants: phylogeny and biogeography of a hyperdiverse ant clade (Hymenoptera: Formicidae). „Systematic Entomology”. 40, s. 61–81, 2015. DOI: 10.1111/syen.12090. 
  8. ↑ a b Shattuck S: Australian Ants: Their Biology and Identification. Csiro Publishing, 2000, s. 144–145.
  9. ↑ a b c Hölldobler B, Oldham NJ, Alpert GD, Liebig J. Predatory behavior and chemical communication in two Metapone species (Hymenoptera:Formicidae). „Chemoecology”. 12 (3), s. 147–151, 2002. DOI: 10.1007/s00012-002-8340-7. 
  10. ↑ a b c d Alpert GD. A review of the ant genus Metapone Forel from Madagascar. „Memoirs of the American Entomological Institute”. 80, s. 8–18, 2007. 
  11. ↑ Hölldobler , Liebig J, Alpert GD. Gamergates in the myrmicine genus Metapone (Hymenoptera: Formicidae). „Naturwissenschaften”. 89, s. 305–307, 2002. DOI: 10.1007/s00114-002-0329-8. 
  12. ↑ Karavaiev V. Ameisen aus dem Indo-Australischen Gebiet, VII. (Fortsetzung). „Konowia”. 12, s. 103–120, 1933. 
  13. ↑ Tiwari RN, Jonathan JK. A new species of Metapone Forel from Nicobar Islands (Hymenoptera: Formicidae: Myrmicinae). „Records of the Zoological Survey of India”. 83, s. 149–153, 1986. 
  14. ↑ Smith MR. A new species of Metapone Forel from New Guinea (Hymenoptera, Formicidae). „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 49, s. 75–77, 1947. 
  15. ↑ Eguchi K. A new ant of the genus Metapone (Hymenoptcra: Formicidae) from Sabah, Borneo. „Entomological Science”. 1, s. 605–610, 1998. 
  16. ↑ Smith MR. A new Metapone from the Micronesian islands (Hymenoptera, Formicidae). „Journal of the New York Entomological Society”. 61, s. 135–137, 1953. 
  17. ↑ Eli M. Sarnat, Evan P. Economo: The Ants of Fiji. University of California Press, 2012 s. 85–86
  18. ↑ Barry Bolton: Metapone. [w:] An Online Catalog of the Ants of the World [on-line]. [dostęp 2016-04-14].

Linki zewnętrzne

  • Genus: Metapone - AntWeb. [dostęp 2013-07-15].
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
  • EoL: 52887
  • GBIF: 1326945
  • identyfikator iNaturalist: 637616
  • ITIS: 574100
  • NCBI: 369168