Nietoperz w kulturze

Chińska tabakiera z wyobrażeniem pięciu nietoperzy, dynastia Qing ok. 1780-1850
Camazotz – Bóg-Nietoperz, sztuka prekolumbijska
Francisco Goya Gdy rozum śpi, budzą się demony (z cyklu Kaprysy)
Fragment elewacji budynku przy Katharinenstraße 5, Drezno
Ilustracja do bajki La Fontaine'a Nietoperz i dwie łasice, 1838–1840, ze zbiorów Francuskiej Biblioteki Narodowej
Zobacz multimedia związane z tematem: Nietoperz w kulturze

Nietoperz w kulturze – opis wystąpień nietoperza i jego symboliki w kulturze.

Nietoperz ma dwoistą symbolikę. Jako zwierzę związane z nocą i mrokiem kojarzony jest ze złem, z drugiej strony jego pojawienie się może przynosić szczęście[1]. Jest symbolem szatana, nocy i ciemności[2]. Ze względu na swój wygląd kojarzący się zarówno z ptakiem, jak i szczurem nietoperz jest symbolem dwulicowości i hipokryzji[3]. Nietoperz może też być symbolem przywiązania (ze względu na przebywanie w dużych koloniach i przyleganie ciałami podczas snu)[4].

Nietoperz jest atrybutem personifikacji nienawiści[2].

Wizerunek nietoperza pojawia się w sztuce i architekturze, motyw ten był szczególnie popularny w okresie secesji[5].

Nietoperz w kulturze europejskiej

Jako zwierzę nocne nietoperze powiązane są ze śmiercią. W kulturze europejskiej kojarzone z wampirami i czarownicami, czarnoksięstwem i magią[6]. W czasach antycznych nietoperz uznawany był również za symbol czujności[2].

W starożytnej Grecji nietoperze związane były z królestwem Hadesa[7][8]. Z kolei w bajkach Ezopa nietoperz jest zwierzęciem przebiegłym i inteligentnym[8].

W kulturach słowiańskich wierzono, że pod postacią nietoperza mogą pojawiać się czarownice, ale też dusze zmarłych, szczególnie pokutujących za swoje grzechy[9].

Nietoperze wykorzystywane były w działaniach magicznych. U Słowian noszenie przy sobie kości nietoperza (szczególnie gacka) miało pomóc w miłości. Według czeskich wierzeń należało w tym celu zahaczyć kostką nietoperza o suknię ukochanej, a w Bośni – wypić napój z kilkoma kroplami krwi tego zwierzęcia. Na terenach Słowiańszczyzny nietoperza zakopywano przy kamieniu węgielnym lub przybijano do drzwi, co miało chronić dom przed ogniem, a bydło przed chorobą[10].

Nietoperz w kulturach pozaeuropejskich

W Chinach nietoperz jest uważany za znak szczęścia i dobrego życia. Bóstwo Zhang Guolao było pierwotnie nietoperzem; boga gromów Leigonga przedstawiano ze skrzydłami nietoperza. Para nietoperzy jest atrybutem boga długowieczności Shouxinga[1]. Pięć nietoperzy symbolizuje pięć błogosławieństw (zdrowie, bogactwo, długie życie, szczęście i pokój)[6][11].

Japończycy uważają nietoperza za zwierzę przynoszące szczęście i długowieczność[7]. Według innych źródeł nietoperz w Japonii symbolizuje nieszczęście i chaos[6].

W buddyzmie nietoperz kojarzony jest z ciemnymi mocami[6].

Dla Aborygenów australijskich nietoperz jako święte zwierzę jest zwierzęciem totemicznym[6].

W kulturze Majów nietoperz jest łączony ze śmiercią[8]. Bóg Camazotz, zwany Nietoperzem Śmierci, symbolizuje mrok, przemoc, ofiarę i śmierć[8].

Nietoperz w sztuce chrześcijańskiej

W ikonografii chrześcijańskiej nietoperz jest symbolem sił nieczystych i bałwochwalstwa[1]. Ze skrzydłami nietoperza przedstawia się szatana[6]. Nietoperz jest również uważany za symbol śmierci, nieszczęścia i ludzi źle czyniących[3]. Chromacjusz z Akwilei uważał, że nietoperze towarzyszą ludziom „przebywającym w ciemności grzechów”[2]. Nietoperze to także wyobrażenie demonów kuszących świętych[2]. Święty Ambroży natomiast wskazywał na łączenie się nietoperzy w kolonie, co miało według niego symbolizować wzajemną miłość, niespotykaną wśród ludzi[2].

W Biblii nietoperz pojawia się kilka razy. W Księdze Kapłańskiej (Kpł 11, 13–19) i Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 14, 11–18) nietoperz określony jest jako zwierzę nieczyste. W Księdze Izajasza (Iz 2,20–21) nietoperze pojawiają się jako symbol opuszczonego, zapomnianego miejsca, a w Księdze Barucha (Ba 6,21–22) jako atrybut pogańskich bożków[12].

Nietoperz w literaturze

  • Ezop, bajka Nietoperz, ptaki i ssaki
  • Ezop, bajka Nietoperz i łasica
  • Ezop, bajka Nietoperz, jeżyna i nurek
  • Jean de La Fontaine księga II, bajka V Nietoperz i dwie Łasice
  • Jean de La Fontaine księga XII, bajka XI Nietoperz, Krzak i Kaczka
  • Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, wiersz Nietoperz

Postacie popkultury związane z nietoperzem

  • Batman[13]
  • Dracula – wampir zmieniający się w nietoperza[13]
  • Black Bat – nietoperz i detektyw[13]
  • Man-Bat – naukowiec zmieniający się w nietoperza[13]

Zobacz też

  • Nietoperz w heraldyce

Przypisy

  1. ↑ a b c Cooper 1998 ↓, s. 175.
  2. ↑ a b c d e f Kobielus 2002 ↓, s. 227.
  3. ↑ a b Bosak 2018 ↓, s. 407.
  4. ↑ Cooper 1998 ↓, s. 177.
  5. ↑ Muzeum ↓.
  6. ↑ a b c d e f Cooper 1998 ↓, s. 176.
  7. ↑ a b Kopaliński 1991 ↓, s. 255.
  8. ↑ a b c d Chudoliński ↓.
  9. ↑ Kowalski 2007 ↓, s. 349.
  10. ↑ Kowalski 2007 ↓, s. 350.
  11. ↑ Kowalski 2007 ↓, s. 348.
  12. ↑ Bosak 2018 ↓, s. 408.
  13. ↑ a b c d Chudoliński 2014 ↓.

Bibliografia

  • Pius CzesławP.C. Bosak Pius CzesławP.C., Leksykon wszystkich zwierząt biblijnych, Kraków: Petrus, 2018, ISBN 978-83-7720-440-5, OCLC 1030554173 [dostęp 2022-12-11] .
  • MichałM. Chudoliński MichałM., Symbolika nietoperza. Nietoperz w kulturze popularnej – Gotham w Deszczu [online] [dostęp 2022-12-22]  (pol.).
  • MichałM. Chudoliński MichałM., Symbolika nietoperza. Nietoperz w kulturach świata – Gotham w Deszczu [online], 2014 [dostęp 2022-12-22]  (pol.).
  • J.C.J.C. Cooper J.C.J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 1998, ISBN 83-7120-586-4, OCLC 830133882 .
  • StanisławS. Kobielus StanisławS., Bestiarium chrześcijańskie: zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, wyd. 1, Warszawa: Pax, 2002, ISBN 83-211-1638-8, OCLC 50149874 [dostęp 2022-12-11] .
  • PiotrP. Kowalski PiotrP., Kultura magiczna: omen, przesąd, znaczenie, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, ISBN 978-83-01-15335-9, OCLC 228427796 [dostęp 2022-12-22] .
  • Nietoperz, [w:] WładysławW. Kopaliński WładysławW., Słownik symboli, wyd. 2, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, ISBN 83-214-0746-3, OCLC 26989876 [dostęp 2022-12-11] .
  • Secesyjne motywy zwierzęce [online], muzeumsecesji.pl [dostęp 2022-12-21] .