Panindianizm

Ten artykuł od 2023-10 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Panindianizm – współczesne zjawisko społeczne polegające na osiąganiu lub dążeniu do ponadplemiennej jedności tubylczych ludów Ameryki Północnej, zwanych Indianami.

Za prekursorów współczesnego panindianizmu uważa się takich twórców wojskowo-politycznych sojuszy północnoamerykańskich Indian z XVIII w., jak Pontiak, Joseph Brant i – przede wszystkim – Tecumseh. Po zakończeniu w 1871 roku okresu zawierania przez USA traktatów z indiańskimi narodami, osiedleniu Indian w rezerwatach i ustaniu z końcem XIX w. indiańskich wojen zaczęło dochodzić do częstszych spotkań tubylczych Amerykanów z różnych plemion i kręgów kulturowych Ameryki Północnej.

Wspólnota losów i tubylcza wymiana międzykulturowa, w połączeniu z zanikiem części lokalnych tradycji i postępującą asymilacją, doprowadziły do powstania nowych zjawisk – takich jak narodziny festiwali pow-wow i nowej synkretycznej religii pejotyzmu – wspólnych dla szerszej grupy Indian, niezależnie od ich plemiennego pochodzenia. XX wiek przyniósł narodziny elity wykształconych Indian (Charles Alexander Eastman, Carlos Montezuma, Ella Cara Deloria), znających dzieje różnych plemion i współpracujących ze sobą w ramach organizacji nowego typu. Coraz szersze możliwości podróżowania i kontaktowania się ze sobą Indian o różnych korzeniach, ale podobnej sytuacji i bieżących problemach (dyskryminacja, bezrobocie, wyobcowanie, ubóstwo, problemy z oświatą i opieką zdrowotną, upadek tradycyjnych religii tubylczych, plemiennych obyczajów i języków, itp.), a także postępująca po II wojnie światowej emancypacja i samoorganizacja Indian (NCAI), stworzyły podstawy do nowego zjawiska społeczno-politycznego, jakim stał się panindianizm.

Organizacja ruchu

Powstałe na przełomie lat 60. i 70. XX wieku nowe ruchy i organizacje tubylcze (AIM, W.A.R.N.) umożliwiły młodemu pokoleniu Indian artykułowanie własnych – indywidualnych i grupowych – ambicji społecznych i politycznych, symbolizowanych m.in. hasłem "Red Power" (wzorowanym na afroamerykańskim "Black Power"). Kontakty rosnącej grupy "miejskich Indian" z ich krewnymi z rezerwatów przyniosły nowe formy ożywienia kulturalnego, odradzanie zapomnianych po części tradycji w nowych formach, wzajemne przenikanie się i uzupełnianie różnych koncepcji i form "indiańskości" oraz aktywność współczesnych tubylczych intelektualistów i działaczy społecznych (N. Scott Momaday, Vine Deloria Jr., John Mohawk, Winona LaDuke, Dennis Banks, Russell Means, Gladys Tantaquidgeon). Wzrósł udział Indian w kreowaniu polityki władz i federalnego Biura do spraw Indian (Ada Deer, Ben Nighthorse Campbell), wzrosła ich rola w chętnie wykraczającej poza tradycyjne podziały etniczne kulturze i sztuce (Rudolph Carl Gorman, John Trudell, Fritz Scholder, Will Sampson, Floyd Red Crow Westerman), a także w pokonującym wszelkie granice nowoczesnym biznesie i technice (John Herrington).

Panindianizm współcześnie

Charakterystyczne dla panindianizmu stały się rozmaite, wyrwane często z oryginalnego plemiennego kontekstu, pojedyncze elementy, wzory i symbole (długie włosy, pióropusze, skórzane stroje, mokasyny, "fajka pokoju", ceremonie okadzania szałwią, szałasu potu i poszukiwania wizji), postrzegane coraz częściej jako "ogólnoindiańskie" zarówno przez nie-Indian, jak i przez samych tubylczych Amerykanów (posiadających coraz bardziej mieszane – wieloplemienne i wieloetniczne – pochodzenie i dość luźny związek z tradycjami własnych przodków). Odrodzenie indiańskich kultur i przekazywanie wiedzy o nich coraz częściej odbywa się drogą pośrednią, już nie dzięki lokalnym przekazom z pokolenia na pokolenie, lecz z pomocą pochodzących spoza danej społeczności nauczycieli, nie-indiańskich specjalistów oraz naukowych źródeł i metod (ale także za pomocą indiańskich mediów, od magazynu Akwesasne Notes, przez internetowe radio AIROS po tygodnik Indian Country Today, serwis sieciowy http://www.indianz.com i tubylczy kanał telewizyjny z Kanady APTN). Nierzadko istotny w tym procesie jest też nacisk skłonnych do trywializacji mediów i wpływ upraszczających rzeczywistość stereotypów, a także modyfikujące życie i postawy Indian procesy unifikacji, komercjalizacji i globalizacji.

Elementem współtworzącym i wzmacniającym panindiańskość jest wspólny od kilku już pokoleń dla północnoamerykańskich Indian język angielski. W nim tworzona jest zdecydowana większość współczesnej literatury i poezji tubylczej, angielskojęzyczne są niemal wszystkie współczesne indiańskie szkoły i przedsięwzięcia medialne (czasopisma, audycje radiowe, portale internetowe i inne).

Chociaż panindianizm bywa czasem stawiany w opozycji do tubylczej plemienności, to w wielu swych przejawach nie są to zjawiska sprzeczne, lecz raczej równoległe, a nawet wzajemnie uzupełniające się i wspierające. Samoidentyfikacja Indian z konkretnym plemieniem (lub kilkoma plemionami) już od pokoleń wiąże się ze świadomością bycia Indianinem (ang. Indian), tubylczym Amerykaninem (ang. Native American) czy po prostu "tubylcem" (w USA – Native, w Kanadzie – Aboriginal Person). I analogicznie – przynależność do "tubylczego narodu" (ang. Native Nation, w Kanadzie – First Nation) i uważanie się za "Indianina" nie wyklucza tożsamości plemiennej, poczucia dumy z przynależności do konkretnego ludu i związanej z tym faktem odrębności.

Bibliografia

• – “Indianie Stanów Zjednoczonych. Antologia tekstów źródłowych” oprac. E. Nowicka i I. Rusinowa – PWN, Warszawa 1991
• – “Pióropusze i krawaty. Referaty z sesji "Od zbrojnego oporu po współpracę z ONZ – Indianie w walce o swoje prawa” red. M. Maciołek – Wyd. TIPI, Wielichowo 2007
• – “Rdzenna ludność Stanów Zjednoczonych – tradycyjne życie i rezerwatowa rzeczywistość. I Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Kraków 21 kwietnia 2006. Materiały” red. M. Górka – Śródmiejski Ośrodek Kultury – Kraków, Wyd. TIPI – Wielichowo 2007
• Berenholtz, J. – “Podróż w Cztery Strony Świata” – Dom Wydawniczy Limbus, Bydgoszcz 1984
• Eastman, A. (Ohiyesa) – “Z lasu do cywilizacji” – Wyd. TIPI, Wielichowo 2005
• Erdrich, L. – “Leki na miłość” – PIW, Warszawa 1998
• Górski, J. “Zrozumieć Amerykę. Notatnik korespondenta w USA” – Iskry, Warszawa 1980
• Kilanowski, A. J. – “Współcześni Indianie Stanów Zjednoczonych” – Adam Marszałek, Toruń 1998
• Michalik, L. – “Wojownicy Gwiaździstych Tarcz” – Wyd. Miniatura, Kraków 1999
• Mills, B., Sparks, C. – “Wokini” – Wyd. Albatros A. Kuryłowicz, Warszawa 2003
• Momaday, N. M. – “Dom utkany ze świtu” – KiW, Warszawa 1976
• Momaday, N. M. – “Imiona” – KiW, Warszawa 1982
• Nowicka, E., Rusinowa, I. – “Wigwamy, rezerwaty, slumsy. Z dziejów Indian w Stanów Zjednoczonych” – KiW, Warszawa 1988
• Stingl, M. – “Indianie bez tomahawków” – Śląsk, Katowice 1987
• Zakrzewski, J. – “Ameryka kanadyjska” – Wyd. RiTV, Warszawa 1988
• Zakrzewski, J. – “Ameryka z pasją” – KiW, Warszawa 1981
• Zimmerman, L. – “Indianie. Życie, legendy i sztuka” – G+J RBA, Warszawa 2004
• Zimmerman, L. – “Indianie Ameryki Północnej. Dzieje, plemiona, wierzenia, rytuały” – Świat Książki, Warszawa 2003