Pierwsza kanalizacja Odry we Wrocławiu

Wrocławski Węzeł Wodny
Rozwidlenie Kanału Miejskiego i Starej Odry
Jaz Psie Pole

Pierwsza kanalizacja Odry we Wrocławiu[1] – inwestycja z zakresu hydrotechniki przeprowadzona we Wrocławiu, pod koniec XIX wieku. Obejmowała budowę, bądź przebudowę, koryt rzeki Odry i kanałów wodnych oraz kanalizację rzeki przeprowadzoną w latach 1892–1897[2][3][4][5][6][7][8], a także inne inwestycje dotyczące m.in. budowy bądź przebudowy mostów nad nowo ukształtowanymi ciekami wodnymi[9]. Inwestycja ta stworzyła i ukształtowała nową śródlądową drogę wodną oraz zmieniła system zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla miasta[2][5]. Była to jedna z dwóch wielkich inwestycji we Wrocławiu, która wywarła decydujący wpływ na obecny kształt Wrocławskiego Węzła Wodnego[a]. W wyniku tej inwestycji ukształtowano jedno z ramion bocznych rzeki Odry – Starą Odrę, wybudowano nowe kanały żeglugowe – Kanał Miejski i Przekop Szczytnicki, które stanowią część jednej z dróg wodnych prowadzących przez Wrocław – miejska droga wodna (Wrocławski Szlak Miejski[2][4][10][11][12]; dawniej: Droga Wielkiej Żeglugi[1][7][12]; obecnie wraz z innymi odcinkami szlak boczny[13][14]). W wyniku przeprowadzenia tej inwestycji powstała niezbędna infrastruktura hydrotechniczna, w tym między innymi dwa stopnie wodne – Stopień Wodny Szczytniki, Stopień Wodny Psie Pole[2], a także inne niezbędne budowle i budynki. Współcześnie ta droga wodna stanowi szlak boczny dla Odrzańskiej Drogi Wodnej, której główny szlak żeglugowy prowadzi główną (północną) drogą wodną we Wrocławiu[10][13][14][15]. Szlak ten jest zaliczany do II klasy drogi wodnej według obecnie obowiązujących w Polsce kryteriów[16][17].

Historia

Jaz Szczytnicki w początkowym biegu Starej Odry
Brama Przeciwpowodziowa zabezpieczająca wlot do Kanału Miejskiego
Śluza miejska, wrota przeciwpowodziowe w głowie dolnej, zabezpieczające wylot Kanału Miejskiego

Wrocław w swej historii był i jest także obecnie położony na przecięciu wielu szlaków komunikacyjnych. Jednym z nich jest śródlądowa droga wodna, tzw. Odrzańska Droga Wodna[18][19][20]. W ramach tej drogi wodnej szlak żeglugowy w XIX w. prowadził przez Śródmiejski Węzeł Wodny[1][21][22]. Potrzeba budowy nowej drogi wodnej prowadzącej przez Wrocław szczególnie mocno ujawniła się pod koniec XIX w., kiedy to przewóz ładunków towarowych przy pomocy transportu wodnego zwiększył się gwałtownie z około 50 tys. ton[2][7] do około 650 tys. ton[2]. Znaczny wzrost przewozów materiałów masowych dotyczył między innymi węgla z Górnego Śląska[1][12]. Dotychczas eksploatowana droga wodna prowadząca przez Śródmiejski Węzeł Wodny nie była w stanie obsłużyć takiego ruchu towarowego ani też nie pozwalała na eksploatację odpowiednio dużych jednostek pływających, między innymi ze względu na niedostosowanie wymiarów śluz położonych w śródmiejskim węźle wodnym (Śluza Piaskowa, Śluza Mieszczańska) i innych elementów szlaku żeglugowego[2][5][7][11]. Stanowiła więc wąskie gardło o niskiej przepustowości szlaku[23]. Z tego właśnie względu podjęto decyzję o przeprowadzeniu inwestycji, w podstawowym zakresie obejmującą roboty budowlane z dziedziny hydrotechniki, a także inne niezbędne roboty jak budowa budynków pomocniczych czy mostów. Na podjęcie decyzji o rozpoczęciu inwestycji na tak szeroką skalę wpływ miał nie tylko wspomniany aspekt przepustowości drogi wodnej ale także równie istotny wpływ miała potrzeba pilnego rozwiązania problemu skutecznego zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta. Z początkowych założeń nowa inwestycja miała więc przede wszystkim stworzyć nową drogę wodną, a ponadto umożliwić określony rozdział wód i w nowym systemie zabezpieczenia miasta przez powodzią przeprowadzenie wód wezbraniowych wokół jego centrum[3][24][25]. Ponadto kanalizacja rzeki w mieście stanowiła naturalną kontynuację inwestycji prowadzonych na górnej Odrze w wyniku których w latach 1891-1897 skanalizowano rzekę od Koźla do ujścia Nysy Kłodzkiej, a wrocławska inwestycja w latach 1892-1897 była częścią prac, których efektem była późniejsza kanalizacja rzeki aż do Wrocławia[15][23][26][27].

Początkowe założenia przewidywały budowę nowego kanału lateralnego - kanału żeglugowego, oraz przebudowę istniejącego układu ramion rzeki Odra w ten sposób aby móc podczas wezbrań przeprowadzić wody rzeki wokół Śródmieścia. Początkowe ambitne plany ze względów finansowych zostały znacznie ograniczone: przebudowano ramiona Odry (Odra Karłowicka, Odra Zwierzyniecka/Stara Odra, Odra Szczytnicka[28]), w jedno ramię – Starą Odrę, natomiast nowe, równoległe kanały żeglugowe wybudowano tylko na pewnych odcinkach: Przekop Szczytnicki, w biegu którego wybudowano Śluzę Szczytniki[5], oraz Kanał Miejski, w którego biegu wybudowano Śluzę Miejską[4][6][27] (do 1945 r. Gröschelschleusse[2][29]). W równoległym do kanałów korycie Starej Odry zmodernizowano Jaz Szczytnicki[6][25][30] oraz powstał Jaz Psie Pole, które zapewniały odpowiedni poziom piętrzenia dla potrzeb żeglugowych[6]. Natomiast odcinek koryta Starej Odry od końca Przekopu Szczytnickiego do początku (rozwidlenia) Kanału Miejskiego musiał przy tym ograniczeniu inwestycji pełnić podwójną rolę: kanału żeglugowego jak i kanału przeciwpowodziowego[1]. Wykonanie takiego zakresu robót skutkowało tym, że rzeka Odra na tym odcinku stała się rzeką skanalizowaną[23][26]. Sam projekt drogi wodnej wykonany został przez Zarząd Regulacji Rzeki Odry[7]. Obejmował nowoczesne jak na ówczesne czasy rozwiązania podobne do tych zastosowanych wcześniej przez Gustawa Aleksandra Eiffela przy projektowaniu Kanału Panamskiego (1880 r.)[7][31][32].

Po oddaniu do eksploatacji nowej drogi wodnej omijającej centrum miasta[4] podupadł stary szlak żeglugowy prowadzący przez Śródmiejski Węzeł Wodny[33]. Nowy szlak przystosowany był do eksploatacji barek typu "wrocławka", o ładowności 560t[33] ("Wrocławianka", "Breslauka" o nośności 400 t[1]).

Stosunkowo szybko jednak okazało się nowa droga wodna nie spełnia swej roli. Szczególnie zbyt małe wymiary śluz komorowych na szlaku okazały się przeszkodą w sprostaniu potrzebom transportu wodnego i jego dynamicznego ówcześnie rozwoju[2][3][11][23][26][34][35][36]. Niewystarczające okazało się także zabezpieczenie przeciwpowodziowe miasta, szczególnie w kontekście ekstremalnej powodzi jaka miała miejsce w 1903 r.[1][12][37] W tym stanie stosunkowo niedługo od zakończenia tej inwestycji rozpoczęto i przeprowadzono nową dużą inwestycję hydrotechniczną we Wrocławiu, tzw. II kanalizację Odry we Wrocławiu, w wyniku realizacji której powstała nowa droga wodna (przez Kanał Żeglugowy i Kanał Różanka) oraz powstały nowe elementy przeciwpowodziowej infrastruktury technicznej (Kanał Powodziowy, Przewał Widawski)[2][3][11][23][26][34][35][36][38]. Po ukończeniu II kanalizacji Odry we Wrocławiu znaczenie Wrocławskiego Szlaku Miejskiego znacznie zmalało[4][6][23][29][34].

Zakres inwestycji

Mosty Warszawskie nad Starą Odrą
Most Osobowicki Północny

Inwestycja obejmowała następujący zakres:

Inwestycja objęła budowę Kanału Miejskiego zamkniętego na początku swego biegu Bramą Powodziową, a na końcu dodatkowymi wrotami powodziowymi zamontowanymi w głowie dolnej Śluzy Miejskiej. Ponadto przy Bramie Powodziowej wykonano dodatkowe kanały obiegowe, a przy Śluzie Miejskiej wybudowano przepompownie wody. Oba te elementy umożliwiały utrzymanie w kanale odpowiedniego poziomu wody zarówno w okresach przyboru wody jak i niskich stanów, a sam kanał stanowił odpowiedni akwen dla cumowania jednostek pływających w okresach, w których żegluga była niemożliwa, np. jako zimowisko[44].

Przeobrażenia WWW

Most Trzebnicki nad Starą Odrą podczas wezbrania
Suche koryto Czarnej Wody

Inwestycja zmieniła znacząco kształt Wrocławskiego Węzła Wodnego, a układ koryt rzeki Odra obecnie tylko w niewielkim stopniu nawiązuje do ich naturalnego układu[3][67]. W wyniku tych zmian między innymi wykreowano niżej opisane obiekty i aspekty ich działania[3].

Jak wyżej zaznaczono w ramach tej inwestycji znacznym przeobrażeniom uległa Stara Odra, będąca ramieniem Odry, o długości 7,2 km. Na odcinku od Dąbia do Zacisza pierwotny jej bieg został odwrócony i obecnie przepływ odbywa się z południa na północ. Dolny fragment tej odnogi natomiast przekopano na nowo prowadząc koryto częściowo istniejącymi tu korytami rzeki[68]. Wybudowano również nowe, równoległe do Starej Odry koryto Kanału Miejskiego[2][12].

Regulacje w obrębie Szczytnickiego Węzła Wodnego zapewniły możliwość zmiany sposobu sterowania przepływem wody i jej rozdziały pomiędzy Odrę Starą i Odrę Miejską[25]. Ponadto zmiana kierunku przepływu w Starej Odrze, na kierunek umożliwiający przeprowadzenie wód wokół miasta, ograniczała prawdopodobieństwo zalania przez powódź centrum miasta[3][38]. Jednak przy ekstremalnej powodzi jaka miała miejsce w 1903 r. okazało się to zdecydowanie niewystarczające dla zapewnienia bezpieczeństwa powodziowego Wrocławia[1][37].

Budowa Przekopu Szczytnickiego spowodowała odcięcie terenu otoczonego z południa przez Górna Odrę Wrocławską, a ze wschodu przez Starą Odrę. W ten sposób odcięty obszar utworzył nową wyspę – Wyspa Szczytnicka – swym kształtem przypominająca trójkąt. Na otoczoną wodami Odry wyspę nie prowadzi żadna przeprawa mostowa, a dostać się na jej teren można, bądź za pomocą jednostek pływających, bądź poprzez kładki, które zostały zamontowane na zamknięciach Śluzy Szczytniki, wykonanych w postaci wrót wspornych[5][41].

Przeobrażeniom uległa także dawne ramię Odry, tzw. Odra Swojczycka. Obecnie pozostałością po jej korycie jest starorzecze oraz zbiorniki wodne na Swojczycach i Staw Swojczycki. Starorzeczu będącemu ciekiem wodnym mającym swe ujście do Starej Odry nadano nazwę Czarna Woda[6][68][69][70](Schwarzwasser[69][71]).

Współczesność

Jaz Psie Pole: ostatni czynny jaz kozłowo-iglicowy
Most Warszawski przed budową nowego, równoległego mostu
Nowy Most Warszawski, w tle stare mosty

Jak wyżej zaznaczono szlak wodny powstały w wyniku I kanalizacji Odry we Wrocławiu stanowi współcześnie jedynie szlak boczny dla Odrzańskiej Drogi Wodnej[13][14]. Parametry żeglugowe zarówno cieków wodnych jak i śluz żeglugowych są zdecydowanie zbyt małe, aby ta droga wodna mogła mieć istotne znaczenie dla współczesnego, towarowego transportu wodnego. Systematycznie jednak zwiększa się znaczenie tej drogi wodnej w zakresie żeglugi turystycznej i rekreacyjnej. Powstają nowe przystanie i wypożyczalnie sprzętu wodnego umożliwiające aktywny wypoczynek. Powstają różnorodne projekty oraz plany i opracowania zmierzające do wykorzystania istniejących akwenów, dotychczas mało dostępnych. Ma to swoje odzwierciedlenie w polityce władz miasta, w szczególności w uchwalanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Ulega jednak degradacji istniejąca tu jeszcze infrastruktura związana z transportem wodnym. Poszczególne nabrzeża są wyłączane z eksploatacji, zamykane i pozostają niewykorzystane. W najlepszym razie traktowane są jako ubezpieczenie brzegu lub zalążek do ewentualnego powstania przyszłych przystani żeglarskich[72].

Obecnie szlak ten ma swój początek w Bartoszowicko-Opatowickim Węźle Wodnym i prowadzi przez Śluzę Opatowice[13][14] głównym ramieniem Odry będącym przekopem z lat 1530-1555[28][25] (1533[73])[26]. Poniżej Kładki Zwierzynieckiej w Szczytnickim Węźle Wodnym szlak ten kieruje się ku północy poprzez cieki ukształtowane podczas I kanalizacji Odry we Wrocławiu. W początkowym biegu jest to Przekop Szczytniki i położona w jego obrębie Śluza Szczytniki. W równoległym korycie Starej Odry położony jest w ramach jednego stopnia wodnego (Stopień Wodny Szczytniki) Jaz Szczytniki, zapewniający odpowiedni poziom piętrzenia dla szlaku powyżej śluzy[5][42][41]. Dalej prowadzi Starą Odrą[5][74][26] i Kanałem Miejskim[75] poprzez Śluzę Miejską[2][13][14], za którą łączy się ponownie ze Starą Odrą[75] i dalej główną drogą wodną[14][74]. W równolegle biegnącej Starej Odrze zlokalizowano Jaz Psie Pole (w ramach Stopnia Wodnego Psie Pole), który zapewnia odpowiedni poziom wody w kanale. Kanał Miejski jest wyposażony na wlocie w Bramę Przeciwpowodziową, a na wylocie w dodatkowe wrota przeciwpowodziowe w głowie dolnej Śluzy Miejskiej[2][14][32][43]. Taka konfiguracja umożliwia traktowanie tego kanału jako akwenu zapewniającego miejsce bezpiecznego schronienia dla jednostek pływających podczas wezbrań lub jako zimowisko[29].

Obiekty hydrotechniczne powstałe podczas kanalizacji rzeki były, szczególnie po II wojnie światowej przebudowywane i modernizowane. W 1979 r. przebudowano Jaz Szczytniki podnosząc poziom piętrzenia o blisko 1 m, a także ukształtowano bystrze od strony stanowiska dolnego. Zmianie podlegały także między innymi napędy zamknięć w śluzach, np. dla Śluzy Szczytniki wykonano elektryczny napęd zamknięć w latach 70. XX wieku. Powódź tysiąclecia, która miała miejsce w 1997 r. spowodowała uszkodzenia i awarie wielu budowli i urządzeń hydrotechnicznych. Po tym wydarzeniu prowadzono wiele robót naprawczych i remontowych, ale i także budowano nowe elementy infrastruktury, w znacznym stopniu na obiektach powstałych podczas pierwszej kanalizacji Odry we Wrocławiu, takich jak Kanał Miejski i Stopień Wodny Szczytniki[11][23][37][76]. Przykładem zniszczeń jakie spowodowała ta powódź są zniszczenia jakie miały miejsce w obrębie Szczytnickiego Węzła Wodnego, obejmujące między innymi zniszczenie języka rozdzielczego przy połączeniu Przekopu Szczytnickiego i Starej Odry, Jazu Szczytniki, a także wału przeciwpowodziowego chroniącego Wielką Wyspę, tzw. Grobli Szczytnicko-Bartoszowickiej, położonej na prawym brzegu Starej Odry. W latach 1998-2002 dobudowano na prawym brzegu przepławkę dla ryb[77][42]. Innym przykładem przeprowadzonej modernizacji jest wyposażenie Jazu Szczytniki, który pierwotnie był jazem stałym[28], w zamknięcia powłokowe[5][15][42] umożliwiające regulację przepływu wody i jej rozdziału na Starą Odrę i Odrę Miejską[76][42]. Zachowany został natomiast ostatni czynny na Odrze jaz kozłowo-iglicowy, tj. Jaz Psie Pole[15][34][32][43]. Inne tego typu jazy na rzece w ramach modernizacji były sukcesywnie w drugiej połowie XX wieku przebudowywane na jazy sektorowe lub klapowe. Duże zmiany, zarówno w zakresie przeznaczenia, ich przebudowy, jak kwestii własnościowych, objęły budynki powstałe podczas inwestycji[34].

Zmianom ulegały także przeprawy powstałe podczas pierwszej kanalizacji Odry w mieście. Dotyczy to zarówno istotnej przebudowy części mostów, np. Most Warszawski nad Kanałem Miejskim[46][49], którego przęsło przeniesione zostało w 1928 r. nad Oławę – Most Rakowiecki[46][78][79], Most Trzebnicki Południowy[66], jak i remontów, czy też rozbudowy wybranych mostów, np. Most Szczytnicki[53]. Z nowych mostów powstała jedynie nowa nitka w zespole Mostów Warszawskich[46].

Podnoszone są również postulaty zachowania dorobku technicznego powstałego podczas pierwszej kanalizacji Odry we Wrocławiu między innymi poprzez objęcie zachowanych do dzisiaj obiektów ochroną, w tym w odniesieniu do Stopnia wodnego Szczytniki, który to zespół obiektów, obejmujący około 30 000 m², zachował do dziś kształt i zasadę działania, nadane mu w okresie budowy, a późniejsze zmiany są stosunkowo niewielkie. Postulaty te obejmują między innymi konieczność zachowania także przy remontach obiektów dotychczasowych kształtów i zasad ich działania, oraz udostępnienia turystycznie budowli hydrotechnicznych i Wyspy Szczytnickiej[34].

Część obiektów zostało już uznanych za zabytki:

  • Most Osobowicki Południowy, nr rej.: A/1643/331/Wm z 15.10.1976 r.[80]
  • Most Osobowicki Północny, nr rej.: A/1642/337/Wm z 15.10.1976 r.[80]
  • Most Trzebnicki Południowy, nr rej.: A/1645/335/Wm z 15.10.1976 r.[80]
  • Most Trzebnicki Północny, nr rej.: A/1644/336/Wm z 15.10.1976 r.[80]
  • Most Zwierzyniecki, nr rej.: A/1646/334/Wm z 15.10.1976 r.[80]
  • Stopień Wodny Psie Pole, nr rej.: A/5863 z 8.03.2013 r.[81]

Cieki wodne

Podczas I kanalizacji Odry we Wrocławiu ukształtowano i wybudowano następujące cieki wodne:

Cieki wodne ukształtowane podczas I kanalizacji Odry we Wrocławiu
nazwa długość budowle piętrzące[d] przeprawy[d][e]
Przekop Szczytnicki Śluza Szczytniki
Stara Odra 7,2 km[68] Jazy: Szczytniki, Psie Pole Mosty[51]: Zwierzyniecki[8][54][56][57], Szczytnicki[52][82][53], Warszawski, stary (zachodni)[46][47][48][50], kolejowy[f][83], Trzebnickie[58][59][65], Osobowickie[60][61][62][63]
Kanał Miejski Brama Przeciwpowodziowa[31], Śluza Miejska[84] Mosty[51]: Burzowy[31], Warszawskie (południowe) - stary (zachodni)[46][47][48][49], kolejowy[f][83], Trzebnickie (południowy)[58][59][66], Osobowickie (południowy)[60][61][62][64]
Jaz Różanka w biegu Starej Odry powstały później; w tle Most Trzebnicki Północny

Współcześnie w obrębie powyższych cieków znajdują się także inne budowle powstałe później:

  • Stara Odra:
  • Kanał Miejski:
    • Most Warszawski, południowy – nowy (wschodni)[46]

Także same wyżej wymienione cieki wodne ulegały później przekształceniom. Obejmowały one, oprócz już wspomnianych budów nowych obiektów w ich obrębie, także zmiany związane z przekształcaniem samych cieków i budową podczas drugiej kanalizacji odry we Wrocławiu nowych, połączanych ze Starą Odrą, tj. Kanał Nawigacyjny, Kanał Powodziowy, Kanał Różanka[86].

Stopnie i budowle

Podczas I kanalizacji Odry we Wrocławiu wybudowano i ukształtowano następujące stopnie wodne (w tym budowle piętrzące):

Stopnie wodne i budowle piętrzące wybudowane i ukształtowane podczas I kanalizacji Odry we Wrocławiu
stopień wodny NPP[g] budowle wodne ciek wodny km szlaku[h] foto
Stopień Wodny Szczytniki[5][25] 2,05 m Jaz Szczytniki Stara Odra 0,1[10]
Śluza Szczytniki Przekop Szczytnicki 0,25[87] (0,6[25])
Stopień Wodny Psie Pole[38]


nr rej.: A/5863 z 8.03.2013 r.[81]

1,35 m[i] Jaz Psie Pole[88] Stara Odra 2,93[89] (2,9[10])
0,0 Brama Przeciwpowodziowa[31] Kanał Miejski 3,3[89]
3,65 m[i] Śluza Miejska[84] Kanał Miejski 6,3[89]

Locja szlaku żeglugowego

Locja szlaku żeglugowego powstałego podczas pierwszej kanalizacji Odry we Wrocławiu, według obecnego stanu.

Locja szlaku żeglugowego
km ciek brzeg element szlaku wymiary stanowisko foto
Śluza Opatowice
Odra (przekop z lat 1530-1555) - Górna Odra Wrocławska[1][26] 5,6km[10]
0,00
(250,10km Odry[17][20][90]) 		Odra Górna[22] prawy bifurkacja: Przekop Szczytnicki n.d.
Przekop Szczytnicki lewy Przystań AZS[41][91][92] n.d.
lewy Otwarte Muzeum Odry[41][93][94] n.d.
0,25[87] (0,6[25]) n.d. Śluza Szczytniki szerokość: 9,6m[10][87]

długość komory: 55,0m[10] (49,88m[87])
spad:2,05m[10]

prawy Przystań Policji Wodnej[77] n.d. 5,7km[10]
prawy ujście do Starej Odry n.d.
Stara Odra
4,0km[7] 		prawy Przystań Zwierzyniecka[12][56][95][96] n.d.
1,0[97] n.d. Most Zwierzyniecki[56]

nr rej.: A/1646/334/Wm z 15.10.1976 r.[80]

prześwit przy NPP[g]: 5,02m[97]
1,7[97] n.d. Most Szczytnicki prześwit przy NPP[g]: 4,98m[97]
lewy bifurkacja: Kanał Miejski n.d.
3,3[97] Kanał Miejski n.d. Brama Przeciwpowodziowa
Most Burzowy

nr rej.: A/5863 z 8.03.2013 r.[81]

szerokość: 10m[10]

spad: 0m[10]
przy NPP[g]: prześwit 4,34m[97]
głębokość: 2,57m[31]

lewy Nabrzeże przeładunkowe n.d.
n.d. Most Warszawski[46][48] b.d.
3,8[97] n.d. Most Warszawski[46][48] prześwit przy NPP[g]: 4,27m[97]
lewy Nabrzeże Browaru Piastowskiego[98] n.d.
4,1[97] n.d. most kolejowy południowy[51][83] (Kolejowy Oleśnicki[97]) prześwit przy NPP[g]: 5,09m[97]
lewy Nabrzeże przeładunkowe zboża[99] n.d.
5,4[97] n.d. Most Trzebnicki południowy[59]

nr rej.: A/1645/335/Wm z 15.10.1976 r.[80]

prześwit przy NPP[g]: 4,17m[97]
prawy przystań "Laz Pegaz"[100][101] n.d.
6,0[97] n.d. Most Osobowicki południowy[62]

nr rej.: A/1643/331/Wm z 15.10.1976 r.[80]

prześwit przy NPP[g]: 4,37m[97]
lewy Nabrzeże przeładunkowe n.d.
6,3[89] n.d. Śluza Miejska

nr rej.: A/5863 z 8.03.2013 r.[81]

szerokość: 9,6m[10]

długość komory: 55,8m[10]
spad:3,65m[10]

lewy Przeładownia Elektrociepłowni Wrocław n.d. 6,2km[10]
(255,8km Odry[20][90]) prawy ujście do Starej Odry n.d.
Stara Odra; Odra Dolna
Śluzy Rędzin

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ We Wrocławiu przez cały okres historii miasta prowadzono roboty związane z przekształceniem Wrocławskiego Węzła Wodnego, zarówno na Odrze jak i jej dopływach, lecz na mniejszą skalę, w określonym, bardziej lokalnym zakresie. I i II kanalizacja Odry prowadzone były natomiast z myślą o kompleksowym rozwiązaniu określonych problemów hydrotechnicznych, przede wszystkim związanych z ochroną przeciwpowodziową i warunkami żeglugi.
  2. ↑ Wybudowany podczas II kanalizacji Odry most warszawski nad Kanałem Miejskim, został w 1928 r. przeniesiony nad rzekę Oława (Most Rakowiecki), a nad kanałem powstała nowa konstrukcja.
  3. ↑ Szybko okazało się, że wybudowany podczas II kanalizacji Odry most ma zbyt niskie światło w stosunku do potrzeb żeglugowych. Z tego względu już w latach 1904-1905 most stalowy został zastąpiony mostem współczesnym.
  4. ↑ a b Zestawienie obejmuje wszystkie, powstałe podczas pierwszej kanalizacji Odry we Wrocławiu, budowle piętrzące i przeprawy współcześnie znajdujące się w obrębie danego cieku, także te, które w późniejszym okresie podlegały wymianie lub znacznym przeobrażeniom. Nie obejmuje natomiast obiektów budowlanych powstałych od postaw, później.
  5. ↑ Mosty wymieniono w kolejności ich położenia zgodnie z biegiem danego cieku (z góry, w dół cieku wodnego).
  6. ↑ a b Warszawski most kolejowy położony jest na linii kolejowej nr 143.
  7. ↑ a b c d e f g h NPP: Normalny poziom piętrzenia.
  8. ↑ Położenie danego obiektu określone jest od początku danego cieku wodnego: od początku rozwidlenia Starej Odry od Górnej Odry śródmiejskiej dla Jazu Szczytniki i Jazu Psie Pole; oraz od początku rozwidlenia Przekopu Szczytnickiego od Górnej Odry śródmiejskiej dla Śluzy Szczytniki, Bramy Przeciwpowodziowej i Śluzy Miejskiej.
  9. ↑ a b Różnica w wysokości piętrzenia na Jazie Psie Pole i Śluzie Miejskiej, wchodzących w skład jednego Stopnia Wodnego Psie Pole wynika z faktu, iż równolegle do Śluzy Miejskiej wody Starej Odry piętrzy oprócz Jazu Psie Pole także następny Jaz Różanka.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 4.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 342: Kanał Miejski.
  3. ↑ a b c d e f g Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 986-988: Wrocławski Węzeł Wodny.
  4. ↑ a b c d e Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 867: Szlak Żeglugowy Historyczny.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Bakuliński i in., Zabytki techniki ŚWW 2007 ↓, s. 8-15: 2.4 Stopień wodny Szczytniki.
  6. ↑ a b c d e f Janusz Fąfara, Śródmiejski Węzeł ... 2010 ↓.
  7. ↑ a b c d e f g Jan Pyś, Odra 2013 ↓, s. 162.
  8. ↑ a b c d e Bakuliński i in., Mosty i przeprawy 2007 ↓, s. 30-31.
  9. ↑ Bakuliński i in., Mosty i przeprawy 2007 ↓, s. 30-32.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Trojanowski i in. 2006 ↓, s. 8.
  11. ↑ a b c d e Zabytki przy Odrze ↓.
  12. ↑ a b c d e f g Historia Wrocławskiego Węzła Wodnego 2011 ↓.
  13. ↑ a b c d e Rozp. RM w sprawie ś.d.w. 2019 ↓.
  14. ↑ a b c d e f g Trojanowski i in. 2006 ↓, s. 11.
  15. ↑ a b c d Tomasz Moś 2006 ↓, s. 5-6.
  16. ↑ Trojanowski i in. 2006 ↓, s. 56.
  17. ↑ a b WWW - drogi i szlaki wodne ↓.
  18. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 2.
  19. ↑ Studium .. Odry, Diagnoza ↓, s. 99.
  20. ↑ a b c Jan Pyś, Odrzańska ... cz. I 2011 ↓.
  21. ↑ Bakuliński i in., Zabytki techniki ŚWW 2007 ↓, s. 2-65.
  22. ↑ a b Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 607: Odra Górna.
  23. ↑ a b c d e f g Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 980: Wrocławska Droga Wodna.
  24. ↑ Studium .. Odry, Bariery ↓, s. 4, 7.
  25. ↑ a b c d e f g h i j Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 840: Stopień Wodny Szczytniki.
  26. ↑ a b c d e f g Poskromić żywioł - rzeka w mieście ... 2012 ↓.
  27. ↑ a b Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 1038: Żegluga na Odrze.
  28. ↑ a b c Janusz Fąfara, Śródmiejski Węzeł ... 2009 ↓.
  29. ↑ a b c d Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 19.
  30. ↑ Bakuliński i in., Zabytki techniki ŚWW 2007 ↓, s. 15.
  31. ↑ a b c d e Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 20-21.
  32. ↑ a b c Cuda techniki nad Odrą 2011 ↓.
  33. ↑ a b Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 867: Szlak Żeglugowy Śródmiejski.
  34. ↑ a b c d e f Bakuliński i in., Zabytki techniki ŚWW 2007 ↓, s. 9.
  35. ↑ a b Jan Pyś, Odra 2013 ↓, s. 162-164.
  36. ↑ a b Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 4-5.
  37. ↑ a b c Studium .. Odry, Bariery ↓, s. 3.
  38. ↑ a b c d Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 18-22, 29-30.
  39. ↑ Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 554: MAPA Odnogi Odry i kanały; Śluzy; Jazy.
  40. ↑ a b Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 858: Szczytniki Stare.
  41. ↑ a b c d e Wrocław nad Odrą, Obiekty ↓, s. Śluzy, Śluza Szczytniki.
  42. ↑ a b c d e f Wrocław nad Odrą, Obiekty ↓, s. Jazy, Jaz Szczytniki.
  43. ↑ a b c Wrocław nad Odrą, Obiekty ↓, s. Jazy, Jaz Psie Pole.
  44. ↑ a b Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 18-19.
  45. ↑ Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 554: MAPA Mosty i kładki wsp..
  46. ↑ a b c d e f g h i j Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 22-23.
  47. ↑ a b c Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 561: Mosty Warszawskie.
  48. ↑ a b c d e Czarnecki, Mostem Warszawskim ... 2013 ↓.
  49. ↑ a b c ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 10 (87. Most Warszawski Zachodni).
  50. ↑ a b ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 10 (88. Most Warszawski Środkowy).
  51. ↑ a b c d e f g h i Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 559-560: Mosty.
  52. ↑ a b c Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 555: Most Szczytnicki.
  53. ↑ a b c ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 8 (73. Most Szczytnicki).
  54. ↑ a b c Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 558: Most Zwierzyniecki.
  55. ↑ a b Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 135: Dąbie.
  56. ↑ a b c d e f g Czarnecki, Miasto stu mostów: ... Zwierzyniecki ... 2013 ↓.
  57. ↑ a b ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 11 (97. Most Zwierzyniecki).
  58. ↑ a b c Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 561: Mosty Trzebnickie.
  59. ↑ a b c d Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 24-25.
  60. ↑ a b c Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 560-561: Mosty Osobowickie.
  61. ↑ a b c Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 26-27.
  62. ↑ a b c d Czarnecki, Miasto stu mostów: ... Osobowicki ... 2013 ↓.
  63. ↑ a b ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 5 (45. Most Osobowicki Północny).
  64. ↑ a b ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 5 (46. Most Osobowicki Południowy).
  65. ↑ a b ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 9 (82. Most Trzebnicki Północny).
  66. ↑ a b c ZDiUM, Mosty 2009 ↓, s. 9 (83. Most Trzebnicki Południowy).
  67. ↑ Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 966: WODY.
  68. ↑ a b c Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 608: Stara Odra.
  69. ↑ a b Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 129: Czarna Woda.
  70. ↑ Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia 2006 ↓, s. 835: Staw Swojczycki.
  71. ↑ Niemiecko-polski słownik ... ↓, s. 10.
  72. ↑ Jan Pyś, Odra 2013 ↓, s. 166, 175-176.
  73. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 3.
  74. ↑ a b Hydronimy cz. 1 ↓, s. 265.
  75. ↑ a b Hydronimy cz. 1 ↓, s. 163.
  76. ↑ a b Bożek, Dubicki i in. 2002 ↓.
  77. ↑ a b Bakuliński i in., Zabytki techniki ŚWW 2007 ↓, s. 9, 15.
  78. ↑ MP, Mosty ↓, s. Most Rakowiecki.
  79. ↑ MP, Mosty ↓, s. Most Warszawski.
  80. ↑ a b c d e f g h Wykaz zabytków 2013 ↓, s. 208.
  81. ↑ a b c d Wykaz zabytków 2013 ↓, s. 209.
  82. ↑ Bakuliński i in., Mosty i przeprawy 2007 ↓, s. 32.
  83. ↑ a b c Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 23-24.
  84. ↑ a b Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 29-30.
  85. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 30-32.
  86. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 9, 30-32.
  87. ↑ a b c d ŚLUZA SZCZYTNIKI ↓.
  88. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 22.
  89. ↑ a b c d Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 18.
  90. ↑ a b Jan Pyś, Co przemawia ... 2007 ↓.
  91. ↑ Bakuliński i in., Zabytki techniki ŚWW 2007 ↓, s. 6.
  92. ↑ Wrocław nad Odrą, Obiekty ↓, s. Przystanie, Przystań AZS Jacht Club.
  93. ↑ Bakuliński i in., Zabytki techniki ŚWW 2007 ↓, s. 8, 11-13.
  94. ↑ Wrocław nad Odrą, Obiekty ↓, s. Pozostałe zabytki, Muzeum Odry FOMT.
  95. ↑ Żegluga pasażerska we Wrocławiu ... 2011 ↓.
  96. ↑ Wrocław nad Odrą, Obiekty ↓, s. Przystanie, Przystań Zwierzyniecka.
  97. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Studium .. Odry, Diagnoza ↓, s. 97.
  98. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 23.
  99. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 24.
  100. ↑ Bakuliński i in., Budowle hydrotechniczne WWW 2007 ↓, s. 25.
  101. ↑ Wrocław nad Odrą, Obiekty ↓, s. Przystanie, Przystań Wioślarska PEGAZ.

Bibliografia

  • Grzegorz Bakuliński, Małgorzata Książkiewicz, Stanisław Januszewski, Ryszard Majewicz: Zabytki techniki Śródmiejskiego Węzła Wodnego. [w:] Trasy turystyczne dla m. Wrocławia. Otwarte (przestrzenne) Muzeum Techniki Wrocławia, Część 1. [on-line]. wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. [dostęp 2013-12-20]. (pol.).
  • Grzegorz Bakuliński, Małgorzata Książkiewicz, Stanisław Januszewski, Ryszard Majewicz: Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego. [w:] Trasy turystyczne dla m. Wrocławia. Otwarte (przestrzenne) Muzeum Techniki Wrocławia, Część 2. [on-line]. wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. [dostęp 2013-12-20]. (pol.).
  • Grzegorz Bakuliński, Małgorzata Książkiewicz, Stanisław Januszewski, Ryszard Majewicz: Mosty i przeprawy. [w:] Trasy turystyczne dla m. Wrocławia. Otwarte (przestrzenne) Muzeum Techniki Wrocławia, Część 3. [on-line]. wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. [dostęp 2014-01-21]. (pol.).
  • Anna Bożek, Alfred Dubicki, Marian Dziewanowski, Barbara Kwiatkowska-Szygulska: Raport 2002 - Środowisko, Wody powierzchniowe. [w:] Środowisko Wrocławia - informator 2002 [on-line]. www.eko.org.pl. [dostęp 2014-01-16]. (pol.).
  • Sławomir Czarnecki: Miasto stu mostów: jak przesunięto most Zwierzyniecki. [w:] Historia i ciekawostki [on-line]. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą, 2013-05-31. [dostęp 2014-01-30]. (pol.).
  • Sławomir Czarnecki: Miasto stu mostów: kosztował krocie, miał dwie wieżyczki. Dziś Osobowicki straszy rurociągiem. [w:] Historia i ciekawostki [on-line]. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą, 2013-08-27. [dostęp 2014-01-30]. (pol.).
  • Sławomir Czarnecki: Mostem Warszawskim nie na Warszawę. [w:] Historia i ciekawostki [on-line]. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą, 2013-07-11. [dostęp 2014-01-30]. (pol.).
  • Janusz Fąfara: Śródmiejski Węzeł Wodny Wrocławia. [w:] Artykuły » 01.2 Szlaki żeglowne, porty i budowle wodne [on-line]. www.zegluga.wroclaw.pl – Żegluga śródlądowa wczoraj, dziś, jutro, 2009. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)]. (pol.).
  • Janusz Fąfara: Zapomniany szlak. [w:] Artykuły » 01.2 Szlaki żeglowne, porty i budowle wodne [on-line]. www.zegluga.wroclaw.pl – Żegluga śródlądowa wczoraj, dziś, jutro, 2010. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  • praca zbiorowa pod red. Jana Harasimowicza: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-7384-561-9. ISBN 83-7384-561-5. (pol.).
  • Część VII. Żegluga śródlądowa (diagnoza). W: Tomasz Moś: Program Rozwoju Infrastruktury Transportowej i Komunikacji dla Województwa Dolnośląskiego. Wrocław: bip.umwd.dolnyslask.pl – Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, 2006. (pol.).
  • Dr Jan Pyś: Co przemawia za budową wodnego połączenia śródlądowego sieci AGN - E 30 tzw. Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego (CETC). [w:] Artykuły » 02. Polskie szlaki żeglowne » Trasa E-30 (CETC) [on-line]. www.zegluga.wroclaw.pl – Żegluga śródlądowa wczoraj, dziś, jutro, 2007. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)]. (pol.).
  • Dr Jan Pyś: Odra. Wrocław: 2013. (pol.).
  • Dr Jan Pyś: Odrzańska Droga Wodna europejskie dziedzictwo cz. I. [w:] Artykuły » 01. Historia żeglugi stara i nowsza [on-line]. www.zegluga.wroclaw.pl – Żegluga śródlądowa wczoraj, dziś, jutro, 2007. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)]. (pol.).
  • Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.ś. Jacek Trojanowski - kierownik pracy, dr kpt. ż.ś. Krzysztof Woś, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher: Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007-2013. AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU; strona Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, 2006. [dostęp 2014-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
  • Bariery i zagrożenia powodziowe. [w:] WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE – Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry [on-line]. www.wbu.wroc.pl – Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu. [dostęp 2014-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
  • Cuda techniki nad Odrą. [w:] Historia i ciekawostki [on-line]. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą, 2011-10-28. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  • Diagnoza stanu. [w:] WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE – Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry [on-line]. www.wbu.wroc.pl – Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu. [dostęp 2014-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
  • Historia Wrocławskiego Węzła Wodnego. [w:] Historia i ciekawostki [on-line]. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą, 2011-09-21. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  • Mosty. Mosty Polskie. [dostęp 2014-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-23)]. (pol.).
  • Mosty. [w:] Obiekty inżynierskie, Obiekty inżynierskie [on-line]. www.zdium.wroc.pl – Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, 2009-10-15. [dostęp 2014-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-18)]. (pol.).
  • Niemiecko-polski słownik nazw ulic. www.wratislavia.net. [dostęp 2014-01-30]. (pol.).
  • Obiekty. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą. [dostęp 2014-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-19)]. (pol.).
  • Poskromić żywioł - rzeka w mieście. [w:] Historia i ciekawostki (Informacje wykorzystane w artykule zaczerpnięte zostały z publikacji Ryszarda Majewicza „Dziedzictwo Wrocławskiego Węzła Wodnego” zawartej w książce „Dziedzictwo morskie i rzeczne Polski” pod red. Stanisława Januszewskiego, Wrocław 2006) [on-line]. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą, 2012-01-12. [dostęp 2014-01-30]. (pol.).
  • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 2019 r. w sprawie śródlądowych dróg wodnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1208).
  • ŚLUZA SZCZYTNIKI. [w:] Realizacje [on-line]. waterservice-pl.com – WATER SERVICE, Spółka z.o.o.. [dostęp 2014-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-09)]. (pol.).
  • Wrocławski Węzeł Wodny. [w:] WWW - drogi i szlaki wodne rz. Odry [on-line]. wroclaw.rzgw.gov.pl – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. [dostęp 2014-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)]. (pol.).
  • Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), ISBN 83-239-9607-5 .
  • Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31 grudnia 2013 r., woj. dolnośląskie. www.kobidz.pl – Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. [dostęp 2014-02-05]. (pol.).
  • Zabytki przy Odrze, rzeka Odra we Wrocławiu. atrakcje-wroclawia.pl.tl – Atrakcje Wrocławia. [dostęp 2014-01-16]. (pol.).
  • Żegluga pasażerska we Wrocławiu wczoraj i dziś. [w:] Historia i ciekawostki (Informacje wykorzystane w artykule zaczerpnęłam z publikacji Mariana Kosickiego „Żegluga turystyczna i sportowa na Wrocławskim Węźle Wodnym” zawartej w książce „Dziedzictwo morskie i rzeczne Polski” pod red. Stanisława Januszewskiego, Wrocław 2006.) [on-line]. wroclawnadodra.pl – Wrocław nad Odrą, 2011-12-21. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).

Linki zewnętrzne

  • Odra we Wrocławiu. dolny-slask.org.pl – Wratislaviae Amici. [dostęp 2014-01-23]. (pol.).
  • Wrocławski Węzeł Wodny. Foto Polska. [dostęp 2014-01-23]. (pol.).
  • p
  • d
  • e
porty, nabrzeża, przystanie
stocznie
stopnie wodne na Odrze
elektrownie wodne
śluzy na Odrze
jazy na Odrze
śluzy na Oławie
jazy na Oławie
stopnie wodne na Bystrzycy
Inwestycje hydrotechniczne

Herb Wrocławia