Stary Łupków

Stary Łupków

osada
Widok na stację kolejową
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Komańcza
Wysokość	605 m n.p.m.
Liczba ludności	22
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-543[2]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0354360[3]
Położenie na mapie gminy Komańcza Stary Łupków
Położenie na mapie Polski Stary Łupków
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Stary Łupków
Położenie na mapie powiatu sanockiego Stary Łupków
49°14′51″N 22°03′33″E/49,247500 22,059167[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Stary Łupków – osada, dawna wieś położona w południowo-wschodniej Polsce w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza^[3][4].

W Starym Łupkowie znajduje się tunel kolejowy wybudowany w 1874 pod Przełęczą Łupkowską, łączący polską i słowacką sieć kolejową.

Położenie geograficzne

Stary Łupków leży na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów Zachodnich, u stóp przełęczy Łupkowskiej, nad potokiem Łupka zwanym też Smolniczek, dopływem Osławy.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia

Ta sekcja od 2011-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Wieś została założona w 1526 na prawie wołoskim przez braci Olechnę i Iwaśka ze Szczawnego w przywileju wymieniania jako Zubkow^[5]. Tereny te prawdopodobnie były już wówczas zamieszkane^[6].

Przez osadę w 1619 r. przechodzili lisowczycy. 20 listopada 1619 r. lisowczycy, pod dowództwem Walentego Rogawskiego (w sile 10 tysięcy), nie prowadząc taborów, nie musieli szukać dogodnego przejścia przez góry i wybrali nie strzeżoną przez wojska Jerzego I Rakoczego Przełęcz Łupkowską i dzięki temu przeszli na tyły jego wojska i zaskoczyli, lekceważących ich, Węgrów. 21 listopada doszło do zwycięskiej dla lisowczyków bitwy pod Zavadą.

Do roku 1772 wieś leżała w województwie ruskim, ziemia sanocka. Od 1772 Łupków należał do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego w Galicji.

W Powstaniu Krakowskim 22 lutego 1846 r. od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic Kalnicy i Leska, miał atakować Sanok Jerzy Bułharyna, dowodzący siłami miejscowymi i słowackimi. Po kilku potyczkach przy dojściu do Zahutynia i nie mając wsparcia, od północy, wycofał się na Węgry.

W połowie 1872 roku zbudowano trasę kolejową pod nazwą Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna, która połączyła – poprzez Przełęcz Łupkowską – ówczesną Galicję z Węgrami, a docelowo Budapeszt ze Lwowem. Pod Przełęczą wybudowano tunel o długości 416 m. Po zbudowaniu kolei, w sąsiedztwie Łupkowa powstała osada kolejarska, nazwana obecnie Nowy Łupków. W czasie I wojny światowej w 1915 roku doszło do uszkodzenia tunelu przy wycofywaniu się wojsk austro-węgierskich. Od listopada 1918 do stycznia 1919 istniała tu Republika Komańczańska.

Staraniem PTT w Sanoku pod koniec marca 1938 w tzw. „Wartowni” przy tunelu otwarto schronisko^[7].

W czasie II wojny światowej tunel kolejowy był dwa razy uszkodzony – 1 września 1939 r. Wojsko Polskie uniemożliwiło wykorzystanie tunelu przez najeżdżającą armię niemiecką. Przełęcz tę Niemcy przekroczyli dopiero 12 września 1939 r.

W czasie wycofywania się przed Armią Czerwoną w 1944 r. tunel zaminowali Niemcy i po raz kolejny wysadzono w powietrze.

W latach międzywojennych wieś zaczęła się rozwijać jako letnisko i zimowisko oraz powstało schronisko turystyczne. Wiosną 1946 tereny te były obszarem walk z UPA. 25 marca 1946 siły UPA zaatakowały strażnicę WOP i posterunek straży kolejowej w Łupkowie; atak odparto, lecz następnie wojska wraz z polską ludnością przeszły na stronę słowacką wobec braku możliwości dalszej obrony^[6]. Wieś obecnie jest mocno wyludniona, pozostał budynek stacji kolejowej, kilka starych domów oraz pewna liczba nowo wybudowanych.

Parafia łacińska w Bukowsku do 1947. Osada sąsiaduje ze słowackim historycznym regionem Zemplín.

Transport

Znajduje się tutaj stacja kolejowa w Łupkowie oraz od lat 80. XX wieku studenckie schronisko turystyczne. Do roku 1914 przez tunel w Łupkowie prowadziła linia kolejowa oraz przejście graniczne Galicji i Królestwa Węgier.

Galeria

• 
  Widok na Semakowski Wierch i schronisko "Radosne Szwejkowo"
• 
  Schronisko „Chata na Końcu Świata”
• 
  Na dawnym cmentarzu
• 
  Pozostałości pomnika I wojny światowej
• 
  Dworzec kolejowy
• 
  Wlot do tunelu kolejowego
• 
  Widok na Przełęcz Łupkowską
• 
  Schronisko „Radosne Szwejkowo”

Zobacz też

Zobacz kolekcję cytatów o Łupkowie w Wikicytatach

• Przełęcz Łupkowska
• Nowy Łupków
• Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna
• Stacja kolejowa w Łupkowie
• Tunel kolejowy w Łupkowie
• Zakład Karny Łupków
• Schronisko w Łupkowie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Łupków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 284 .
• Wszystko o Łupkowie: O Schronisku, nieistniejącej wsi, stacji PKP.. lupkow.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-19)].
• P. Kołpak, E. Karpacz, Inwentarz nagrobków i pomników na dawnym cmentarzu w Starym Łupkowie (Gmina Komańcza), "Roczniki Bieszczadzkie", t. 28, 2020, s. 203-227