Wojciech Pszoniak
 Wojciech Pszoniak | |||
| Data i miejsce urodzenia | 2 maja 1942 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 19 października 2020 | ||
| Zawód | aktor teatralny i filmowy, pedagog | ||
| Lata aktywności | 1965–2020 | ||
| Zespół artystyczny | |||
| Stary Teatr w Krakowie (1968–1972) Teatr Powszechny w Warszawie (1974–1979) Teatr Ateneum w Warszawie (2001–2006) Teatr Współczesny w Warszawie (2010–2012) | |||
| Odznaczenia | |||
     | |||
 | |||
| |||
| |||
Wojciech Zygmunt Pszoniak (ur. 2 maja 1942 we Lwowie, zm. 19 października 2020 w Warszawie[1][2]) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, pedagog.
W 1990 został uznany przez Gustawa Holoubka, Tadeusza Łomnickiego i Zbigniewa Zapasiewicza za jednego z trzech największych polskich aktorów dramatycznych po 1965 (obok Piotra Fronczewskiego i Andrzeja Seweryna). Międzynarodową sławę przyniosła mu rola Moryca Welta w Ziemi obiecanej Andrzeja Wajdy. Wystąpił w filmach Andrzeja Wajdy: Wesele, Danton i Korczak oraz Jerzego Kawalerowicza: Austeria. Występował również na scenach francuskich i londyńskich. Był wielokrotnie odznaczany i nagradzany za wybitne osiągnięcia na rzecz kultury i sztuki.
Życiorys
Pochodził ze Lwowa, gdzie urodził się i spędził pierwsze dwa lata życia. Pod koniec II wojny światowej jego rodzina musiała wyjechać z tego miasta. Dorastał w Gliwicach, w kamienicy przy ulicy Arkońskiej, w której mieszkał również młodszy o trzy lata Adam Zagajewski[3]. W tym samym mieście, w młodości zaprzyjaźnił się z Tadeuszem Różewiczem. Grał na skrzypcach i klarnecie, uczył się gry na oboju w średniej szkole muzycznej w Bytomiu, udzielał się także w orkiestrze wojskowej i klubie szybowcowym. Występował w teatrach amatorskich i studenckich oraz kabaretach. W 1960 r. był w Gliwicach współzałożycielem (z Jackiem Grucą) Estrady Poetyckiej, która wkrótce przyjęła nazwę Studenckiego Teatru Poezji STEP[4]. W 1961 założył kabaret „Czerwona Żyrafa”. W grudniu 1962 r. uzyskał świetne recenzje za rolę w premierowym przedstawieniu sztuki Tadeusza Różewicza pt. Świadkowie czyli Nasza Mała Stabilizacja w reżyserii Jana Klemensa na scenie gliwickiego Kino-Teatru X[4].
W 1968 ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował na scenach Starego Teatru w Krakowie, Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Powszechnego w Warszawie. W latach 1974–1980 był wykładowcą w warszawskiej PWST. W latach 70. występował także w kabarecie Pod Egidą. Od końca lat 70. grał w teatrach francuskich, m.in. w Nanterre, Montparnasse i Chaillot, a także na scenach londyńskich. W latach 80. wyjechał na stałe do Paryża. Od lat 90. występował zarówno w spektaklach francuskich, jak i w polskich. Wystąpił m.in. w sztukach: Klątwa Stanisława Wyspiańskiego (reż. Konrad Swinarski, 1970), Miłość i gniew Johna Osborne’a (reż. Zygmunt Hübner, 1973), Rewizor Nikołaja Gogola (reż. Jerzy Gruza, 1977), Siedem pięter Dino Buzattiego (reż. Andrzej Barański, 1995), Śmieszny staruszek Tadeusza Różewicza (reż. Stanisław Różewicz, 1997) oraz w wyreżyserowanym przez siebie Dożywociu (2001) Aleksandra Fredry.
Na ekranie debiutował w bułgarskim serialu Proizszestwia na Sljapata ulica (1965). W filmie polskim natomiast w 1970 – Twarz anioła (reż. Zbigniew Chmielewski). Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Zagrał m.in. tytułową rolę w Diable (reż. Andrzej Żuławski, 1972), rolę Mieszka I w Gnieździe (reż. Jan Rybkowski, 1974), doktora Marglewskiego w Szpitalu przemienienia (reż. Edward Żebrowski, 1978), postać Siedelmayera, dyrektora cyrku w Arii dla atlety (reż. Filip Bajon, 1979), zagrał Josełe w Austerii (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982) oraz Kamińskiego w Strajku (reż. Volker Schlöndorff, 2007). Wystąpił także w filmach Andrzeja Wajdy: w roli dziennikarza i Stańczyka w Weselu (1972), Moryca w Ziemi obiecanej (1974), Robespierre’a w Dantonie (1983) i tytułowej roli w Korczaku (1990). Zagrał m.in. Władysława Gomułkę w filmie Czarny czwartek, opowiadającym o wydarzeniach grudniowych. Wystąpił również w filmie 1920 Bitwa Warszawska, w reżyserii Jerzego Hoffmana oraz filmach Mniejsze zło Janusza Morgensterna i Mała matura 1947 Janusza Majewskiego. Nagrywał także dla Teatru Polskiego Radia.
Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[5] oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku[6].
Mieszkał na stałe we Francji, zawsze podkreślając swoje przywiązanie do Polski. W jednym z wywiadów powiedział:
Mieszkając na Zachodzie, nigdy nie traciłem kontaktu z Polską. Tu ciągle mam mieszkanie, własny NIP i PIT. Tu mam przyjaciół. Rodzice wychowywali mnie w przekonaniu, że Polska jest najlepszym i najpiękniejszym krajem. Dzięki podróżom po świecie zrozumiałem, że to nie do końca prawda, że są kraje piękniejsze i zasobniejsze. Ale miłość do ojczyzny jest jak miłość do matki. Kochać ją trzeba i szanować za to, że jest. Im bardziej biedna i umęczona, tym większej wymaga miłości[7].
Wojciech Pszoniak
Publikował felietony na portalu Koduj24.pl[8][9].
Zmarł 19 października 2020 w wieku 78 lat, wskutek choroby nowotworowej[10]. 3 listopada, po mszy pogrzebowej, która odbyła się w kościele Środowisk Twórczych, urna z prochami artysty została złożona na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[11] (kwatera GII-tuje-3)[12].
Życie prywatne
Był żonaty z Barbarą Pszoniak. Miał dwóch starszych braci: o 12 lat Jerzego oraz o 11 lat Antoniego Pszoniaka, który również był aktorem[13].
Filmografia
- 1965: Произшествие на сляпата улица – francuski inspektor policji
- 1970: Twarz anioła – ojciec Tadka
- 1971: Piłat i inni – Jeszua Ha-Nocri
- 1972: Diabeł – diabeł
- 1972: Ostatni liść – Berman
- 1972: Przeprowadzka – inżynier Andrzej Nowicki
- 1972: Wesele –
- 1973: Królowa Elżbieta (serial telewizyjny, odc. 3) – książę Alencon (głos, polski dubbing)
- 1974: Czterdziestolatek (serial telewizyjny, odc. 3) – homoseksualista w kawiarni
- 1974: Gniazdo – Mieszko I
- 1974: Ziemia obiecana – Moryc Welt
- 1976: Skazany – Ryszard Bielczyk
- 1976: Motylem jestem, czyli romans 40-latka – redaktor Oswald z telewizji
- 1976: Parada oszustów (cykl telewizyjny) –
- doktor Grewe (odc. 1),
- Maksymilian Taadjen (odc. 2),
- ślepiec (odc. 3)
- 1977: Rekolekcje – Marek
- 1977: Sprawa Gorgonowej – profesor
- 1978: Szpital przemienienia – doktor Marglewski
- 1979: Aria dla atlety – Siedelmayer
- 1979: Golem – więzień
- 1980: Olimpiada ’40 – Otto Schultze
- 1981: Limuzyna Daimler-Benz – Bogdański
- 1981: Okno – kelner
- 1981: Spokojne lata – Śliz
- 1982: Austeria – Rudy Josełe
- 1982: Danton – Maximilien de Robespierre
- 1984: Przekątna gońca – Felton
- 1985: Gorzkie żniwa – Cybulkowski
- 1986: Nienawidzę aktorów – Hercule Potnik
- 1986: Mit meinen heissen Tranen – Kajetan
- 1988: Dwoje – Walkowicz
- 1988: Nokturn – Kajetan / ksiądz
- 1988: Czerwona Wenecja – Antonio Vivaldi
- 1988: Zabić księdza – grający w brydża
- 1988: Le testament d’un poète juif assassiné – sędzia
- 1988: Lata jak sandwicze – Max
- 1989: Coupe-Franche – Gyuri
- 1990: Korczak – Janusz Korczak
- 1990: Monsieur – Kaltz
- 1991: Gawin – Pierre / Xerkes
- 1992: Kiedy rozum śpi – Ottenhagen
- 1992: Wiatr ze wschodu[14] – pułkownik Lew Czeko
- 1992: Le bal des casse-pieds – Groboniek
- 1993: J’aime pas qu’on m’aime – Sammy
- 1994: Hańba i chwała – doktor
- 1994: The Deep Blue Sea – pan Miller
- 1995: Wielki tydzień – radca Zamojski
- 1997: Brat naszego Boga – nieznajomy
- 1999: L’atelier – Monsieur Leon
- 2000: Bajland – Jan Rydel, kandydat na prezydenta
- 2000: Deuxième vie – ojciec Vincenta
- 2001: Chaos – Pali
- 2001: Garderoba damska – bufetowy Miecio
- 2003: Zmowa milczenia – arcybiskup
- 2004: Vipère au poing Żmija w garści – ks. Wolica
- 2005: Oliver Twist – Fagin (głos, polski dubbing)
- 2006: Oficerowie (serial telewizyjny) – Czesław Pieczur
- 2006: Strajk – Kamiński
- 2007: Nadzieja – Benedykt Weber
- 2008: Teraz albo nigdy! (serial telewizyjny) – Witold Koprowicz
- 2009: 39 i pół (serial telewizyjny, odc. 17) – pułkownik Stefan Dawidziuk
- 2009: Rocky i Łoś Superktoś – Borys Badenow (głos, polski dubbing)
- 2009: Mniejsze zło – pacjent
- 2010: Mistyfikacja – fryzjer
- 2010: Sprawiedliwi (serial telewizyjny, odc. 6-7) – Jakub Kohn
- 2010: Mała matura 1947 – major Trzaska
- 2010: Kret – Garbarek
- 2011: Czarny czwartek – Władysław Gomułka
- 2011: Wygrany – Profesor Karloff
- 2011: 1920 Bitwa warszawska – generał Maxime Weygand
- 2011: Ballada o Nessie – narrator (głos, polski dubbing)
- 2012: Cassos – pan Lotz
- 2014: Dziecko Rosemary (miniserial) – monsieur Wees
- 2015: Józef Czapski 1896–1993. Świadek wieku – lektor (głos)
- 2015: Carte blanche – profesor okulista
- 2015: Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy – Felicjan Zuppe
- 2017: Gdybyś mu zajrzał w serce – Polak[15]
Wyróżnienia
Odznaczenia
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2011[16]
- Złoty Krzyż Zasługi – 1975
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2007[17]
- Oficer Orderu Narodowego Zasługi – Francja, 2008[18]
- Komandor Orderu Sztuki i Literatury – Francja, 2018[19]
Nagrody
- Role teatralne
- 1975: Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za wybitne osiągnięcia aktorskie w teatrze i filmie
- 2001: nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr” za sezon 2000/2001: role Leona w Pracowni krawieckiej Jean-Claude’a Grumberga w Teatrze Telewizji oraz François Pignona w Kolacji dla głupca Francisa Vebera w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
- Role filmowe
- 1975: nagroda na 2. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za pierwszoplanową rolę męską Moryca Welta w Ziemi obiecanej
- 1983: nagroda Światowego Festiwalu Filmowego w Montrealu za rolę Robespierre’a w Dantonie
- 1991: nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii za tytułową kreację aktorską w filmie Korczak
- 2015: nagroda na 40. Festiwalu Filmowym w Gdyni za drugoplanową rolę męską w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy
- 2016: Orzeł za najlepszą drugoplanową rolę męską w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy
Inne
- 1997: odciśnięcie dłoni na Promenadzie Gwiazd podczas II Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach
- 1998: odsłonięcie gwiazdy Pszoniaka w Alei Gwiazd na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi
- 2012: podczas obchodów swoich 70. urodzin z rąk prezydenta Gliwic, Zygmunta Frankiewicza, odebrał honorowe obywatelstwo miasta Gliwice
- 2015: Splendor Splendorów[20][21]
- 2017: Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktora NieZwykłego na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu[22]
Przypisy
- ↑ Nie żyje Wojciech Pszoniak [online], TVN24, 19 października 2020 [dostęp 2020-10-19] (pol.).
- ↑ DawidD. Dróżdż DawidD., Nie żyje Wojciech Pszoniak. Wybitny aktor miał 78 lat [online], wyborcza.pl, 19 października 2020 [dostęp 2020-10-19] .
- ↑ Adam Zagajewski „W cudzym pięknie”, Kraków 1998, s.148-151
- ↑ a b Teatr STEP na stronie "Gliwickich Metamorfoz" [1]
- ↑ Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-05] .
- ↑ BarbaraB. Sowa BarbaraB., Kto wszedł do komitetu poparcia Komorowskiego, a kto z niego wypadł? Cała Lista [online], Dziennik.pl, 16 marca 2015 [dostęp 2015-03-21] .
- ↑ Jan Bończa-Szabłowski, Marzena Podgórska, Wojciech Pszoniak (autor słów): Wszystkich kochać nie potrafię. e-teatr.pl (oryg. w „Rzeczpospolitej”), 2006-01-26. [dostęp 2020-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-05)].
- ↑ Ruszył serwis informacyjny koduj24.pl. kodmalopolska.pl. [dostęp 2020-07-24]. (pol.).
- ↑ O nas. koduj24.pl. [dostęp 2020-07-24]. (pol.).
- ↑ Wojciech Pszoniak nie żyje. Aktor miał 78 lat [online], Onet Kultura, 19 października 2020 [dostęp 2020-10-19] (pol.).
- ↑ Pogrzeb Wojciecha Pszoniaka. Bliscy pożegnali wybitnego aktora. onet.pl. [dostęp 2020-11-03].
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ Arkadiusz Bartosiak, Łukasz Klinke, Marcin Meller. Wywiad z Wojciechem Pszoniakiem. „Playboy”, 2009. Wywiadowcy.pl.
- ↑ Wiatr ze wschodu
- ↑ Si tu voyais son coeur. filmweb.pl. [dostęp 2018-04-06].
- ↑ M.P. z 2011 r. nr 107, poz. 1082 – pkt 1.
- ↑ Medale „Gloria Artis” dla Kabaretu Pod Egidą [online], teatry.art.pl, 17 kwietnia 2007 [dostęp 2010-05-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-14] .
- ↑ COMMUNAUTE – Wojtek Pszoniak, homme de cinéma et de théâtre [online], lepetitjournal.com, 1 grudnia 2008 [dostęp 2020-10-19] (fr.).
- ↑ Przemówienie z okazji wręczenia Komandorii Orderu Sztuki i Literatury (6 marca 2018) [online], pl.ambafrance.org, 8 marca 2018 [dostęp 2020-10-19] .
- ↑ Znamy laureatów Wielkich Splendorów 2015 [online], Polskie Radio, 7 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-10] .
- ↑ Teatr Polskiego Radia: Splendory 2015 rozdane [online], GazetaPrawna.pl, 7 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-10] .
- ↑ Aktorzy Niezwykli otrzymają Kamienie Optymizmu [online], Radio Kielce [dostęp 2021-05-29] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Wojciech Pszoniak w bazie IMDb (ang.)
- Wojciech Pszoniak w bazie Filmweb
- Wojciech Pszoniak w bazie filmpolski.pl
- Wojciech Pszoniak, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09] .
- Wojciech Pszoniak na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- p
- d
- e
| 1990–1999 |
|
|---|---|
| 2000–2009 |
|
| 2010–2019 |
|
| 2020–2029 |
|
- p
- d
- e
Kontrola autorytatywna (osoba):
Encyklopedia internetowa:
- PWN: 3964238
- ETP: 1296
Identyfikatory zewnętrzne:
- FilmPolski.pl: 11920
