Zębina

Zębina, dentyna (łac. dentinum) – tkanka leżąca pod szkliwem w obrębie korony zęba i pod cementem w obrębie szyjki i korzenia zęba. Zbudowana jest w ok. 70% z części nieorganicznej w postaci kryształów dwuhydroksyapatytu, w ok. 20% z materii organicznej w postaci kolagen (typu I), mukopolisacharydy, glikozaminoglikany, proteoglikany i fosfoproteiny oraz małe ilości cytrynianu, siarczanu chondroityny, nierozpuszczalnych białek i lipidów; pozostałe 10% stanowi woda^[1]. Zębina jest wytworem odontoblastów, które należą do miazgi zęba i tworzą na jej obwodzie zbitą jednokomórkową warstwę.

Rodzaje zębiny

Uwaga: Podział zębiny wykazuje znaczne różnice ze względu na fizjologię i strukturę zębiny. Niektóre z poniżej wymienionych należą zarówno do grupy drugorzędowej jak i trzeciorzędowej (zębina reakcyjna)

• zębina pierwszorzędowa (pierwotna) – powstaje podczas tworzenia zęba. Występuje w dojrzałym zębie oraz jest słabo zmineralizowana
• zębina drugorzędowa (wtórna) - zębina odkładana po całkowitym ukształtowaniu zęba.
  • drugorzędowa fizjologiczna - Powstająca bez bodźca patologicznego, w wyniku naturalnej funkcji odontoblastów. Jest ona oddzielona od zębiny pierwotnej liną demarkacyjną (ciemnozabarwioną liną ). Odkłada się nierównomiernie na wszystkich ścianach jamy zęba. W odróżnieniu od zębiny pierwotnej odznacza się mniejszą liczbą kanalików odontoblastów, których przebieg jest kręty. Odpowiada m.in. za zmniejszenie rozmiaru jamy zęba wraz z wiekiem.
  • zębina trzeciorzędowa reakcyjna (wtórna patologiczna) – powstaje jako reakcja obronna na patologiczne bodźce zewnętrzne (bakterie, czynniki mechaniczne i chemiczne) - jest mniej regularna niż wtórna fizjologiczna. Może powstawać w wyniku zaplanowanego leczenia stomatologicznego w zabiegu pokrycia pośredniego.
• zębina trzeciorzędowa reparacyjna (sklerotyczna, mostek zębinowy) - w przeciwieństwie do wyżej wymienionych jest wytwarzana przez zróżnicowane komórki odontoblastopodobne. Występuje w przypadku odsłonięcia miazgi zęba (podczas urazu, odsłonięcia przypadkowego klinicznego - łac. denundatio pulpae accidentalis, zranienia miazgi) i w wyniku działania preparatów leczniczych o właściwościach alkalicznych (MTA, Biodentine). Proces jej tworzenie jest poprzedzony tymczasową martwicą miazgi, której liza i przebudowa jest punktem wyjściowym dla wytworzenia "mostku zębinowego". Jest ona zmineralizowaną amorficzną tkanką mającą za cel ochronę miazgi. Jest ona sperforowana przez wtręty komórkowe i tunele, przez co nie zapewnia szczelności jamie zęba. ^[2]

Funkcje zębiny

• ochrania miazgę zęba przed wpływem szkodliwych czynników
• jest bardzo wrażliwa na bodźce; na zmianę temperatury reaguje bólem
• z czasem reakcja na bodźce zmniejsza się, bo kanaliki ulegają zobliterowaniu (zamknięciu)
• bierze udział w metabolizmie szkliwa i cementu

Parametry fizykomechaniczne

Odporność zębiny na zgniatanie wynosi 200-400 MPa^[3], twardość wg Knoopa – 68 kg/mm^2[3] a w skali Mohsa – ok. 2. Wytrzymałość na rozciąganie jest równa 98 MPa^[3], moduł elastyczności – 15-20 GPa^[3], granica plastyczności – 165 MPa^[3]. Przewodność cieplna zębiny wynosi 0,8859 W/m×K^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.brak strony w książce
• Kazimierz Krysiak, Krzysztof Świeżyński: Anatomia zwierząt. T. 2. Warszawa: PWN, 2008. ISBN 978-83-01-13544-7.brak strony w książce
• Jańczuk P.Z., Kaczmarek P.U., Lipski P.M., Stomatologia zachowawcza z endodoncją. Zarys Kliniczny, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014, ISBN 978-83-200-4842-1 (pol.).