Czarne

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia nazwy Czarne.

Czarne

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac Miejski w Czarnem
Herb
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	człuchowski
Gmina	Czarne
Prawa miejskie	1395
Burmistrz	Piotr Zabrocki
Powierzchnia	46,39 km²
Wysokość	136 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	5983[1][2] 128,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 59
Kod pocztowy	77-330
Tablice rejestracyjne	GCZ
Położenie na mapie gminy Czarne Czarne
Położenie na mapie Polski Czarne
Położenie na mapie województwa pomorskiego Czarne
Położenie na mapie powiatu człuchowskiego Czarne
53°41′02″N 16°56′23″E/53,683889 16,939722
TERC (TERYT)	2203024
SIMC	0977309
Urząd miejski ul. Moniuszki 12 77-330 Czarne
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Czarne (dawniej Hamersztyn^[3][4], niem. Hammerstein^[5]) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie człuchowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czarne.

Według danych z 1 stycznia 2018 Czarne liczyło 5983 mieszkańców^[1].

Położenie

Miasto położone jest nad rzeką Czernicą, w odległości 170 km na południowy zachód od Gdańska.

Pod względem historycznym Czarne znajduje się na Pomorzu Gdańskim^[6].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto leży na pograniczu Doliny Gwdy i Pojezierza Północnokrajeńskiego^[7].

Historia

Miasteczko powstało przy ważnym trakcie wiodącym z Człuchowa do Szczecinka. Starą, słowiańską nazwę wzięło od rzeki Czarnej, obecnie zwanej Czernicą.

Dokument lokacyjny i jednocześnie prawa miejskie Czarne otrzymało od wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada von Jungingena w 1395 r. i odtąd pieczętowało się herbem, w którym mieścił się młot, gwiazda i księżyc. Nowe miasto nazwano Hammerstein. Tu, nad granicą z Księstwem Szczecińskim, Krzyżacy wybudowali zamek, którego załoga miała bronić ważnego szlaku łączącego Pomorze Zachodnie z Pomorzem Gdańskim.

Po zwycięstwie nad Krzyżakami Władysław Jagiełło nadał Czarne dożywotnio Bogusławowi VIII. Zmianę przyniosła wojna trzynastoletnia. W 1454 na prośbę Związku Pruskiego król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu do Polski. Siły związkowe skutecznie broniły się tu przed Krzyżakami w 1454 i 1455, a w 1456 zamek obsadziły wojska polskie. Na mocy postanowień pokoju toruńskiego w 1466 uznano przynależność miasta do Polski. Administracyjnie przynależało do województwa pomorskiego prowincji Prusy Królewskie Korony Królestwa Polskiego. Utworzono tu starostwo, do którego należały wsie: Sokole, Damnica, Domisław, Nadziejewo. W 1627 r. miasto zostało zajęte przez wojska szwedzkie, które zniszczyły część budowli. Przeciw Szwedom ruszyły wojska dowodzone przez hetmana Koniecpolskiego i doszło do bitwy pod Czarnem. Walki o miasto trwały od 12 do 18 kwietnia i zakończyły się polskim zwycięstwem.

Kilka lat później większość mieszkańców Czarnego wyginęła od „morowego powietrza”, a w 1653 r. całe miasto zniszczył pożar.

W czasie potopu szwedzkiego Czarne zdobył królewicz szwedzki Adolf Jan książę Pfalz-Zweibrücken. Po wojnie miasto zostało odbudowane, ale już w 1693 r. ponownie stanęło w płomieniach. Pożarom sprzyjała drewniana zabudowa i dlatego w przeciągu 100 lat miasto paliło się pięciokrotnie. Z roku 1755 pochodzi kościół parafialny bogato zdobiony z wieżą, kryty gontem.

W końcu XVIII w. Czarne zamieszkiwało 720 osób; w wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto zostało przyłączone do Prus. W okresie wojen napoleońskich Czarne zajęły oddziały polskie pod dowództwem gen. Jana Łubieńskiego. W 1878 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Człuchowem i Szczecinkiem. W dziewięć lat później Niemcy urządzili w tym rejonie wielki poligon wojskowy.

W 1899 r. wybudowano okazały budynek, w którym obecnie mieści się Szkoła Podstawowa. Budynek ten w 1925 roku został rozbudowany, dobudowano III piętro.

Na polskiej mapie wojskowej z 1936 r. przy oznaczeniu miasta podano polski egzonim Czarne^[8].

Na terenie poligonu wojskowego Niemcy wybudowali obóz dla jeńców wojennych. W czasie II wojny światowej przekształcony został w Stalag II B Hammerstein. Obecnie na terenie dawnego obozu znajduje się więzienie, jedno z największych w kraju. Po wojnie stacjonowały tu wojska radzieckie, obecnie w mieście znajduje się jednostka wojskowa, a w pobliżu niej poligon.

Czarne zdobyte zostało 26 lutego 1945 przez wojska II Frontu Białoruskiego. Podczas walk zniszczonych zostało około 40% budynków. Miejscowość została w 1945 włączona do Polski, zaś jego w większości niemieckojęzyczna ludność wysiedlona. Po wojnie miasto powoli dźwignęło się z ruin, powstał przemysł spożywczy i okrętowy^[9].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. słupskiego.

Zabytki

Według rejestru zabytków NID^[10] na listę zabytków wpisane są:

• kościół Wniebowzięcia NMP ryglowy z 1757 r. z XIV-wieczną chrzcielnicą, nr rej.: A-164 z 20.02.1959
• ruiny zamku krzyżackiego, a następnie starościńskiego z XIV w., nr rej.: A-163 z 21.02.1959
• cmentarz jeniecki z I wojny światowej, nr rej.: A-369 z 10.09.1998.

Ponadto w Czarnem znajdują się:

• pomnik jeńców wojennych
• pomnik Jana Pawła II
• pomnik-czołg ku pamięci poległych walczących o Czarne.
• pomnik bitwy pod Czarnem (Hamersztynem) 1627^[11].

Demografia

Według danych GUS z 31 grudnia 2008 r. miasto miało 5987 mieszkańców^[12].

• Piramida wieku mieszkańców Czarnego w 2014 roku^[1].

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Miasta partnerskie

• Wienhausen^{[potrzebny przypis]}
• Langlingen^{[potrzebny przypis]}

Zobacz też

• Czarne (stacja kolejowa)
• Cmentarz żydowski w Czarnem
• Sarniak – część miasta
• Garnizonowy Ośrodek Mobilizacyjny w Czarnem

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Czarne (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 743 .