Czart wydmowiec
| Thyridanthrax fenestratus | |||
| (Fallén, 1814) | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||
| Typ | stawonogi | ||
| Gromada | owady | ||
| Rząd | |||
| Rodzina | bujankowate | ||
| Podrodzina | Exoprosopinae | ||
| Plemię | Villini | ||
| Rodzaj | Thyridanthrax | ||
| Gatunek | czart wydmowiec | ||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
Czart wydmowiec[1] (Thyridanthrax fenestratus) – gatunek muchówki z rodziny bujankowatych i podrodziny Exoprosopinae. Zamieszkuje krainę palearktyczną, od Europy Zachodniej po Chiny. Osobniki dorosłe odżywiają się nektarem. Larwy są parazytoidami błonkówek z rodzin grzebaczowatych i nękowatych.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1814 roku przez Carla Fredrika Falléna pod nazwą Anthrax fenestrata[2][3]. Jako miejsce typowe wskazano Szwecję[3]. Bywał klasyfikowany w rodzaju Hemipenthes[3].
Morfologia
Owad dorosły
Muchówka o ciele długości od 8 do 13 mm[4].
Głowę ma półkulistą w widoku bocznym i niemal okrągłą patrząc od przodu[5]. Ubarwiona jest ona czarno z brunatnoczarnymi: potylicą, czołem i środkową częścią twarzy. Owłosienie głowy jest krótkie, w większości czarne, żółte włoski rosną na bokach twarzy i krawędzi perystomu. Twarz jest dziobowato przedłużona. Czułki mają człon trzeci o kształcie kulistym i długości większej niż dwa poprzednie[4]. Oczy złożone mają kształt nerkowaty. Wąski ryjek zaopatrzony jest w smukłe labellum i walcowate głaszczki[5].
Tułów jest czarnobrunatny z czerwonobrunatną tarczką[4], porośnięty włoskami czarnymi, brunatnymi i białymi[1]. Czarne łuseczki tułowiowe obrzeżone są białymi łuskami. Ubarwienie przezmianek jest żółte. Skrzydła mają w części nasadowo-przedniej rozległe zaczernienie, w obrębie którego występują przejrzyste okienka. Kolor plumuli jest biały. Odnóża są czerwonożółte z brunatnoczarnymi udami tylnej pary. Mają golenie pozbawione kolców, a stopy pozbawione przylg i zwieńczone prostej budowy pazurkami[4]. Przednia para odnóży jest wyraźnie zredukowana[5].
Odwłok jest krótko-owalny[5]. Oskórek odwłoka jest czarny z brunatnożółto rozjaśnionymi tylnymi krawędziami sternitów[4]. Występują na nim włoski czarne, brunatne, żółte i białe[1]. Tergity pierwszy, trzeci, czwarty, piąty i szósty mają na tylnych brzegach wąskie przepaski z włosków złociście żółtych. Tergity pierwszy, drugi, czwarty i piąty mają białe owłosienie boków. Plamy z białych łusek występują na bokach tergitów trzeciego i czwartego oraz na środku szóstego. Samica ma pokładełko ze złotożółtymi kolcami[4].
Larwa
Larwa ma matowobiałe, chropowate ciało o segmentach pozbawionych wyrostków czy płatów, z nieco tylko wystającymi dobrzusznie częściami tylnymi. Na słabo widocznej głowie zesklerotyzowany jest tylko brązowawy aparat gębowy. Wydatne i ostre żuwaczki mają po trzy skierowane ku tyłowi zęby i dobrze zaznaczone płaty nasadowe. Kształt wargi górnej jest trapezowaty, natomiast warga dolna jest słabo zaznaczona. Dwuczłonowe głaszczki szczękowe mają po trzy narządy zmysłowe, dwa wydłużone i jeden płaski. Czułki są krótkie, dwuczłonowe. Przetchlinki umieszczone są na przedpleczu i przedniej części ostatniego segmentu odwłoka. Ostatni segment odwłokowy ma silnie zwężony wierzchołek z okrągłym odbytem[6].
Ekologia i występowanie
Owad ten zasiedla stanowiska nasłonecznione o piaszczystym podłożu, skąpo porośniętym roślinnością[1]. Owady dorosłe są aktywne od lipca do września[4]. Odżywiają się nektarem. Przysiadają na glebie lub nisko nad nią[1]. Larwy wykazują nadpasożytnictwo. Są parazytoidami gniazdujących w piaszczystym podłożu błonkówek z rodziny grzebaczowatych i nękowatych, w tym szczerklin (Ammophila), nęków (Sphex), Pemphredon fabricii i Trypoxylon deceptorium; błonkówki te same są parazytoidami innych owadów[6][1].
Gatunek palearktyczny[5]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburga, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Białorusi, Ukrainy, Słowacji, Węgier, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Albanii, Grecji oraz europejskiej części Rosji[3][2]. W Afryce Północnej zamieszkuje Maroko, Algierię. Libię i Egipt. W Azji znany jest z Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Uzbekistanu, Turkmenistanu, Tadżykistanu, Kirgistanu, Iranu, Mongolii oraz północnej części Chin[3].
Przypisy
- ↑ a b c d e f Thyridanthrax fenestratus – Czart wydmowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-04-29].
- ↑ a b Thyridanthrax fenestratus (Fabricius, 1794). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-06-28].
- ↑ a b c d e N.L. Evenhuis, D.J. Greathead: World catalog of bee flies (Diptera: Bombyliidae). Revised September 2015. Bishop Museum, 2015. s. 290-532. [dostęp 2019-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ a b c d e f g Przemysław Trojan: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVIII Muchówki – Diptera, zeszyt 24 Bujanki – Bombyliidae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1967.
- ↑ a b c d e Frank M.F.M. Hull Frank M.F.M., Bee flies of the world: the genera of the family Bombyliidae, Washington: Smithsonian Institution Press, 1973, DOI: 10.5962/bhl.title.48406, ISBN 0-87474-131-9 .
- ↑ a b Petr Bogusch, Alena Astapenková, Petr Heneberg. Larvae and Nests of Six Aculeate Hymenoptera (Hymenoptera: Aculeata) Nesting in Reed Galls Induced by Lipara spp. (Diptera: Chloropidae) with a Review of Species Recorded. „PLOS One”. 10 (6), 2015. DOI: 10.1371/journal.pone.0130802.
