Dynia zwyczajna

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

dyniowce

Rodzina

dyniowate

Rodzaj

dynia

Gatunek

dynia zwyczajna

Nazwa systematyczna

Cucurbita pepo L.
Sp. pl. 2:1010. 1753^[3]

Kategoria zagrożenia (CKGZ)^[4]

najmniejszej troski

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny dyniowatych. Pochodzi z Ameryki Środkowej i południowych stanów USA. W Polsce jest uprawiana, czasami (rzadko) przejściowo dziczeje (efemerofit)^[5].

Morfologia

Łodyga: Płożąca się lub pnąca o długości do 10 m, owłosiona z rozgałęzionymi wąsami czepnymi. U niektórych odmian łodyga krótka, wzniesiona.
Liście: Ulistnienie naprzemianległe, liście duże, sercowate, 5-klapowe, z tępymi zatokami. Mają owłosione brzegi.
Kwiaty: Rozdzielnopłciowe, roślina jednopienna o bezwonnych kwiatach. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo, mają dzwonkowaty 5-ząbkowy kielich, dużą lejkowatą 5-łatkową koronę i 1 słupek. Kwiaty męskie wyrastają pęczkami w kątach liści, mają 5 zrośniętych pręcików. Kwitnienie od czerwca do września.
Owoc: Jagoda. Duża, kulista, gruszkowata, cylindryczna lub dyskowata (w zależności od odmiany), z zewnątrz okryta twardą grubą skorupą, wewnątrz mięsista, o średnicy do 40 cm, koloru zielonego, żółtego lub pomarańczowego. Miąższ włóknisty z licznymi, białawymi nasionami. Owoce wyrastają na kanciastych, twardych szypułkach, co różni ten gatunek od dyni olbrzymiej.
Korzenie: Dobrze rozwinięte, ale płytkie. Z pędów wyrastają korzenie przybyszowe, które przyczepiają pędy do podłoża.

Systematyka

Zbigniew Podbielkowski dzieli odmiany dyni zwyczajnej na następujące grupy^[6]:

Cucurbita pepo convar. microcarpina Greb. – odmiany ozdobne, o licznych drobnych owocach.
Cucurbita pepo convar. pepo L. – odmiany o dużych, owalnych owocach, jadalne, oleiste.
- dynia makaronowa
Cucurbita pepo convar. giromontiina Greb. – odmiany o owocach silnie wydłużonych, jadalnych.
- kabaczek (cukinia)
- odmiana oleista Cucurbita pepo var. oleifera Pietsch.
Cucurbita pepo convar. patissonina Greb. – odmiany o owocach spłaszczonych, jadalnych, tzw. patisony.

Zastosowanie

Roślina uprawna. Jest uprawiana głównie jako warzywo i roślina paszowa. Znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. Jest to jedna z najstarszych roślin uprawowych Nowego Świata. Jej nasiona znajdowały się w grobowcach meksykańskich sprzed 10 000 lat. Indianie jeszcze przed przybyciem Krzysztofa Kolumba uprawiali ją w wielu odmianach, głównie w celach spożywczych, ale również jako roślinę leczniczą, według Jonathana Robertsa wzdłuż wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej aż po Kanadę. Inkowie uprawiali ją od ok. 4000 lat. p.n.e. Do Europy sprowadzili ją Hiszpanie w XVI w.^[7]
Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: nasiona Semen Cucurbitae zawierają m.in. kukurbitacyny, fitosterole, glikozydy, pepenozyd, alkaloid. Są bardzo bogatym źródłem aminokwasów (arginina 3,504 g; kwas asparaginowy 2,156 g; kwas glutaminowy 3,756 g; izoleucyna 1,095 g; fenyloalanina 1,061 g; walina 1,713 g; leucyna 1,808 g; alanina 1,009 g na 100 g), fosforu, żelaza, cynku, a także β-Karotenu (0,228 mg na 100 g)^[8].

W surowym owocu znajdują się znaczne ilości β-Karotenu (2,974 mg na 100 g) oraz witaminy A (0,496 mg)^[8].

Sztuka kulinarna: Miąższ owoców dyni można spożywać utarty drobno jako dodatek do surówek, bądź po ugotowaniu jako dodatek do mięs, albo przerobiony na dżem. Z kwiatów dyni można przyrządzać sałatki^{[potrzebny przypis]}.
Niektóre odmiany są uprawiane jako rośliny ozdobne (tzw. dynia ozdobna).

Wartość odżywcza

Dynia, owoc surowy

(100 g)

Wartość energetyczna

139 kJ (33 kcal)

Białka

1,3 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,8%	2,8%	2,8%	2,8%
M	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%

Węglowodany

7,7 g

szczegółowe informacje

Przyswajalne

4,9 g

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,8%	3,8%	3,8%	3,8%
M	3,8%	3,8%	3,8%	3,8%

1,1 g

1,0 g

2,1 g

0,00 g

0,4 g

2,8 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	11%	11%	13%	13%
M	7,4%	7,4%	9,3%	9,3%

Tłuszcze

0,3 g

szczegółowe informacje

Kwasy tł. nasycone

0,06 g

Kwasy tł. nienasycone

Jednonienasycone

0,02 g

Wielonienasycone

0,13 g

omega-3

0,08 g

α-Linolenowy (ALA)

0,08 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	7,3%	7,3%	7,3%	7,3%
M	5,0%	5,0%	5,0%	5,0%

omega-6

0,05 g

Linolowy (LA)

0,05 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,4%	0,4%	0,5%	0,5%
M	0,3%	0,3%	0,4%	0,4%

Woda

89,9 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,3%	3,3%	3,3%	3,3%
M	2,4%	2,4%	2,4%	2,4%

Witaminy

Witamina C

8,0 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	11%	11%	11%	11%
M	8,9%	8,9%	8,9%	8,9%

Tiamina (B1)

0,05 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,5%	4,5%	4,5%	4,5%
M	4,2%	4,2%	4,2%	4,2%

Ryboflawina (B2)

0,12 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	11%	11%	11%	11%
M	9,2%	9,2%	9,2%	9,2%

Niacyna (B3)

0,5 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,6%	3,6%	3,6%	3,6%
M	3,1%	3,1%	3,1%	3,1%

Witamina B6

0,11 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	8,5%	8,5%	7,3%	7,3%
M	8,5%	8,5%	6,5%	6,5%

Foliany

0,031 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	7,8%	7,8%	7,8%	7,8%
M	7,8%	7,8%	7,8%	7,8%

Kobalamina (B12)

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina A

0,496 mg RAE

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	71%	71%	71%	71%
M	55%	55%	55%	55%

Witamina E

1,03 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	6,9%	6,9%	6,9%	6,9%
M	6,9%	6,9%	6,9%	6,9%

Makroelementy

Fosfor

43 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	6,1%	6,1%	6,1%	6,1%
M	6,1%	6,1%	6,1%	6,1%

Wapń

66 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	6,6%	6,6%	5,5%	5,5%
M	6,6%	6,6%	6,6%	5,5%

Magnez

14 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,5%	4,4%	4,4%	4,4%
M	3,5%	3,3%	3,3%	3,3%

Potas

278 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	5,9%	5,9%	5,9%	5,9%
M	5,9%	5,9%	5,9%	5,9%

Sód

4 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,3%	0,3%	0,3%	0,3%
M	0,3%	0,3%	0,3%	0,3%

Mikroelementy

Jod

0,0014 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,9%	0,9%	0,9%	0,9%
M	0,9%	0,9%	0,9%	0,9%

Żelazo

0,8 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,4%	4,4%	10%	10%
M	10%	10%	10%	10%

Miedź

0,15 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	17%	17%	17%	17%
M	17%	17%	17%	17%

Cynk

0,38 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,8%	4,8%	4,8%	4,8%
M	3,5%	3,5%	3,5%	3,5%

Mangan

0,04 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,2%	2,2%	2,2%	2,2%
M	1,7%	1,7%	1,7%	1,7%

Dane liczbowe na podstawie: ^[8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[9]

Wartość odżywcza

Dynia, pestki łuskane

(100 g)

Wartość energetyczna

2369 kJ (566 kcal)

Białka

24,5 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	53%	53%	53%	53%
M	44%	44%	44%	44%

Węglowodany

18,0 g

szczegółowe informacje

Przyswajalne

12,7 g

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	9,8%	9,8%	9,8%	9,8%
M	9,8%	9,8%	9,8%	9,8%

1,1 g

0,0 g

1,4 g

5,3 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	21%	21%	25%	25%
M	14%	14%	18%	18%

Tłuszcze

45,8 g

szczegółowe informacje

Kwasy tł. nasycone

8,48 g

Kwasy tł. nienasycone

Jednonienasycone

14,19 g

Wielonienasycone

20,88 g

omega-3

0,18 g

α-Linolenowy (ALA)

0,18 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	16%	16%	16%	16%
M	11%	11%	11%	11%

omega-6

20,7 g

Linolowy (LA)

20,7 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	173%	173%	188%	188%
M	122%	122%	148%	148%

Woda

6,8 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,3%	0,3%	0,3%	0,3%
M	0,2%	0,2%	0,2%	0,2%

Witaminy

Witamina C

0,0 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Tiamina (B1)

0,21 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	19%	19%	19%	19%
M	18%	18%	18%	18%

Ryboflawina (B2)

0,32 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	29%	29%	29%	29%
M	25%	25%	25%	25%

Niacyna (B3)

1,7 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	12%	12%	12%	12%
M	11%	11%	11%	11%

Witamina B6

0,1 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	7,7%	7,7%	6,7%	6,7%
M	7,7%	7,7%	5,9%	5,9%

Foliany

0,06 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	15%	15%	15%	15%
M	15%	15%	15%	15%

Kobalamina (B12)

,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina A

0,038 mg RAE

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	5,4%	5,4%	5,4%	5,4%
M	4,2%	4,2%	4,2%	4,2%

Witamina D

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina E

26,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	173%	173%	173%	173%
M	173%	173%	173%	173%

Makroelementy

Fosfor

1170 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	167%	167%	167%	167%
M	167%	167%	167%	167%

Wapń

43 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,3%	4,3%	3,6%	3,6%
M	4,3%	4,3%	4,3%	3,6%

Magnez

540 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	174%	169%	169%	169%
M	135%	129%	129%	129%

Potas

810 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	17%	17%	17%	17%
M	17%	17%	17%	17%

Sód

18 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	1,2%	1,2%	1,4%	1,5%
M	1,2%	1,2%	1,4%	1,5%

Mikroelementy

Żelazo

15,0 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	83%	83%	188%	188%
M	188%	188%	188%	188%

Miedź

1,57 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	174%	174%	174%	174%
M	174%	174%	174%	174%

Cynk

7,5 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	94%	94%	94%	94%
M	68%	68%	68%	68%

Mangan

1,00 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	56%	56%	56%	56%
M	43%	43%	43%	43%

Dane liczbowe na podstawie: ^[8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[9]

Wartość odżywcza

Olej z pestek dyni

(100 g)

Wartość energetyczna

3700 kJ (884 kcal)

Białka

0 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Węglowodany

0 g

Tłuszcze

100,0 g

szczegółowe informacje

Kwasy tł. nasycone

18,5 g

Kwasy tł. nienasycone

Jednonienasycone

25,00 g

Wielonienasycone

53,8 g

omega-3

0,4 g

α-Linolenowy (ALA)

0,4 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	36%	36%	36%	36%
M	25%	25%	25%	25%

omega-6

53,4 g

Linolowy (LA)

53,4 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	445%	445%	485%	485%
M	314%	314%	381%	381%

Woda

0 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Dane liczbowe na podstawie: ^[8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[9]

Uprawa

Uprawiana jest z nasion. Roślina światłolubna i ciepłolubna (optymalna dla niej temp. to +25 °C), o bardzo dużym zapotrzebowaniu na wodę. Jeśli jest intensywnie nawożona, rośnie nawet na jałowych piaskach. W dobrych warunkach rozpoczyna kwitnienie po 40-60 dniach od zasiewu^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-03] (ang.).
↑ Cucurbita. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
↑ Cucurbita pepo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ ^a ^b Dolnosląski festiwal dyni. [dostęp 2007-11-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 302.479.676. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ ^a ^b ^c Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

Bibliografia

Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017. ISBN 978-83-200-5311-1.