Figura retoryczna

Ten artykuł dotyczy retoryki. Zobacz też: figura retoryczna w muzyce.

Figura retoryczna (figura stylistyczna, postać mowy) – środek ekspresji językowej wzmacniający emocjonalność, obrazowość języka, polegający na stosowaniu ozdobnych zwrotów lub wyrażeń.

Ze względu na pełnione funkcje wyróżniane są:

• figurae ad delectandum – figury retoryczne, które urozmaicając styl mają sprawiać przyjemność odbiorcy; należą do nich: apostrofa, hypotypoza, prozopopeja, etopeja
• figurae ad docendum – figury retoryczne pouczające; należą do nich: sustenatio, communicatio, correctio
• figurae sententiarum – figury retoryczne służące kwiecistości stylu; należą do nich: repetitio, conversio, complexio, conduplicatio, gradatio, synonimia, traductio, polisyndeton, reticentia, adiunctio, disiunctio, paronomasia, similiter cadens, similiter desinens.

Inny podział to:

• figury myśli, polegające na zmianie znaczeń
• figury słowne, zestawiające brzmienia wyrazów
• figury namiętności, mające wywoływać emocje
• gramatyczne, modyfikujące składnię
• zwroty retoryczne, stosowane w celu wzmocnienia wyrazu wypowiedzi

Podział ten nie jest ścisły, ponieważ ta sama figura może pełnić równocześnie różne funkcje.

Przegląd figur retorycznych

• adiunctio = (przyłączenie)
• alegoria
• aliteracja
• aluzja = napomknienie
  • brzmieniowa
  • historyczna
  • literacka
  • mitologiczna
• amplifikacja = rozszerzenie
• communicatio = gr. anakoinosis = odwołanie się do słuchaczy
• anakolut
  • anantopodon
• anastrofa = epanastrofa
• animizacja = ożywienie
• annominacja
• antygradacja = antyklimaks
• antymetabola = anatylepsja = łac. commutatio
• antyteza
  • antymetateza = odwrotnia = łac. reversio
• aporia (gr.) = łac. dubitatio = powątpiewanie
• apostrofa = metabaza
• asyndeton
• brachylogia = brewilokwencja
• chiazm
• correctio (łac.) = poprawienie się = gr. epanortesis = sprostowanie
• deprecatio = błaganie
• dialogizm
• dysjunkcja = łac. disiunctio
• elipsa = wyrzutnia
• emfaza
• enallage
• enumeracja = wyliczenie
• epanodos = epanodus
• epexegesis = apozycja
• epifonem
• epifraza
• epitet = określenie poetyckie
• erotema
• eufemizm
• eufuizm
• gra słów
• gradacja = stopniowanie
  • klimaks
• hendiadys
• hiperbola = łac. superlatio = przesadnia
• homoioteleuton = łac. similiter desinens = podobieństwo zakończeń
• hypallage
• hyperbaton
• hysteron-proteron = histerologia = uwcześnienie
• inwersja = hiperteza = metateza = przestawnia = szyk przestawny
• inwokacja = wezwanie
• ironia = łac. dissimulatio
• katachreza
• litota = gr. litotes
• metabola
• metafora = gr. metaphora = łac. translatio = przenośnia
• metalepsja
• metonimia = łac. denominatio = zamiennia
  • antonomazja = łac. pronominatio
• morfizacja = upostaciowienie
• nagromadzenie = accumulatio = congeries
• niedomówienie = niedopowiedzenie
• oksymoron = antylogia = epitet sprzeczny
• onomatopeja = dźwiękonaśladownictwo = harmonia naśladowcza
• opisanie = hypotypoza = gr. hypotyposis = łac. descriptio
• opuszczenie = paralipsa = pominięcie = łac. praeteritio
• paronomazja
• personifikacja = uosobienie
• peryfraza = omówienie
• pleonazm = tautologia
• polisyndeton
• porównanie = łac. comparatio
• powtórzenie
  • anadiploza = łac. geminatio, conduplicatio = palilogia = podwojenie
  • anafora = epanafora = łac. repetitio
  • diafora
  • epanalepsa = gr. epanalepsis = powtórzenie bezpośrednie
  • epifora = epistrofa = łac. conversio
  • poliptoton = figura etymologiczna
  • symploka = łac. complexio
• prolepsis = łac. anteoccupatio = antycypacja, uprzedzenie kontrargumentacji
• przejścia = łac. transitiones
• przekleństwo = łac. imprecatio
• przysięga = łac. obsecratio
• retardacja = opóźnienie
• similiter cadens
• sustenatio = napięcie
• syllepsis
• symbol
• synekdocha = łac. comprehensio = ogarnienie
  • pars pro toto
  • totum pro parte
• synonimia
• tapeinoza = łac. deminutio
• wyznanie = łac. confessio
• zaklęcie = łac. obsecratio
• zamilknięcie = aposjopeza = łac. reticentia
• zeugma
• zezwolenie = łac. concessio
• zwroty retoryczne
  • wykrzyknienie retoryczne = gr. eophonesis = łac. exclamatio
  • pytanie retoryczne = łac. interrogatio

Zobacz też

Zobacz hasło figura retoryczna w Wikisłowniku

• środki stylistyczne
• chwyt literacki