Gwiazdnica

Gwiazdnica

Gwiazdnica trawiasta
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	goździkowate
Rodzaj	gwiazdnica
Nazwa systematyczna
Stellaria L. Sp. Pl. 421. 1753
Typ nomenklatoryczny
Stellaria graminea[3], wcześniej Stellaria holostea L.[4][3]
Synonimy Alsine Tourn. ex L. Alsinula Dostál Ballarion Raf. Bigelowia Raf. Fimbripetalum (Turcz.) Ikonn. Hylebia Fourr. Larbrea A.St.-Hil. Leucostemma Benth. ex G.Don Malachium Fr. ex Rchb. Micropetalon Pers. Myosanthus Desv. Myosoton Moench Plettkea Mattf. Spergulastrum Michx. Stellularia Hill Tytthostemma Nevski[5]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Gwiazdnica (Stellaria L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Obejmuje 173 gatunki szeroko rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy^[5]. Rośliny te występują w różnych siedliskach – w formacjach zaroślowych, trawiastych i mokradłowych^[6]. Niektóre gatunki są chwastami w uprawach, zwłaszcza gwiazdnica pospolita Stellaria media. Gatunek ten ma też znaczenie użytkowe – jest rośliną jadalną (spożywany jest w Japonii i był w Starożytności w obszarze śródziemnomorskim) i leczniczą^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj ma charakter kosmopolityczny – ma bardzo rozległy zasięg geograficzny, przy czym najbardziej zróżnicowany jest w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej^[8]. W Europie rośnie 17 gatunków, z czego w Polsce 10^[9]. W Azji rosną 64 gatunki, z czego 28 jest endemitami Chin^[10]. W Ameryce Północnej spotykanych jest 29 gatunków^[8]. Brak jego przedstawicieli tylko na niektórych obszarach w strefie międzyzwrotnikowej – w Amazonii, w zachodniej Afryce Równikowej, na Borneo i licznych wyspach Oceanii^[5].

Gatunki flory Polski^[11]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[11], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[5]

• gwiazdnica bagienna, g. bagnowa Stellaria uliginosa Murray ≡ Stellaria alsine Grimm
• gwiazdnica blada Stellaria pallida (Dumort.) Piré ≡ Stellaria apetala Ucria
• gwiazdnica błotna, g. sina Stellaria palustris (Murr.) Retz.
• gwiazdnica długolistna Stellaria longifolia Muhl. ex Willd.
• gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum L.
• gwiazdnica grubolistna Stellaria crassifolia Ehrh.
• gwiazdnica pospolita Stellaria media (L.) Vill.
• gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea L.
• gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea L. ≡ Rabelera holostea (L.) M.T.Sharples & E.A.Tripp
• gwiazdnica zaniedbana Stellaria neglecta Weihe

Na wykazie gatunków krajowych w osobnym rodzaju ujęta jest kościenica wodna^[11], współcześnie jednak włączana do tego rodzaju jako Stellaria aquatica (L.) Scop.^[12][13]

Morfologia i biologia

Pokrój

Rośliny jednoroczne i byliny, zwykle płożące, nagie, o pędach do 30 cm długości, rzadziej dłuższych i owłosionych^[6].

Liście

Naprzeciwległe, całobrzegie^[6].

Kwiaty

Białe, o 5 głęboko wciętych płatkach przez co często sprawiają wrażenie, jakby płatków było 10^[14]. Kielich o 5 wolnych działkach. Pręcików 5 do 10. Zalążnia górna^[6]. Słupek zwieńczony jest trzema, rzadziej czterema, a wyjątkowo (S. aquatica) pięcioma szyjkami^[14].

Owoce

Torebki otwierające się 6 klapami, rozdzielającymi się zwykle na całej długości dojrzałego owocu^[14].

Rodzaje podobne

Kwiaty z rodzaju rogownica Cerastium mają płatki rozcięte zwykle co najwyżej do 1/3 ich długości, 5 szyjek słupka i torebki zwykle wygięte i otwierające się tylko na szczycie 10 ząbkami. Kwiaty z rodzaju mokrzyca Minuartia mają płatki całobrzegie i ząbków na szczycie owocu tyle ile szyjek słupka – zwykle trzy. Pseudostellaria ma cechy pośrednie między Stellaria i Cerastium, wyróżnia się trzema lub mniejszą liczbą zalążków w zalążni, podczas gdy ww. rodzaje mają ich 10 i więcej^[14].

Systematyka

Homonimy^[4]

Stellaria Grassé et A. C. Hollande = Astronympha Grassé, Stellaria Séguier = Callitriche Linnaeus

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie goździkowatych należy do podrodziny Alsinoideae plemienia Alsineae^[15].

W obrębie plemienia rodzaj tworzy grupę siostrzaną względem kladu obejmującego rodzaje rogownica Cerastium, menchia Moenchia, mokrzycznik Holosteum i Dichodon. Podziały taksonomiczne oparte na cechach morfologicznych uznanych za diagnostyczne dla rodzajów z plemienia Alsineae, takie jak liczba znamion czy klap na otwierającym się owocu, okazały się mieć charakter sztuczny i nie odzwierciedlały relacji filogenetycznych. Analizy molekularne wykazały, że gatunek uznawany przez znaczną część XX wieku za typowy dla rodzaju – gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea usytuowany jest w pozycji bazalnej dla kladu obejmującego wszystkie wyżej wymienione rodzaje (dlatego gatunek ten przeniesiony został do rodzaju Rabelera jako R. holostea, a jako typowy dla Stellaria wybrany został S. graminea)^[3][14]. Z kolei do rodzaju gwiazdnica w wyniku analiz molekularnych, potwierdzonych też wnioskami z analiz cech morfologicznych i z zakresu embriologii, włączono kościenicę wodną (Stellaria aquatica, dawniej Myosoton aquaticum). Takson ten okazał się zagnieżdżony w obrębie sekcji Petiolares, w której jest blisko spokrewniony z gwiazdnicą pospolitą Stellaria media i gajową Stellaria nemorum^[14][16][17].

Wykaz gatunków^[5]

Przypisy