Malina właściwa

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

jeżyna

Gatunek

malina właściwa

Nazwa systematyczna

Rubus idaeus L.
Sp.PL.2.:492, 1753

Synonimy

Rubus buschii (Rozanova) Grossh^[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Malina właściwa (Rubus idaeus L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. W stanie dzikim występuje na znacznej części Azji oraz w niemal całej Europie, oprócz Portugalii i Islandii^[3]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Jest uprawiany w wielu regionach świata.

Maliny pojawiają się w źródłach ok. 300 r. p.n.e. Jako pierwszy raz uznał malinę za roślinę uprawną Palladius w IV w. n.e. Pierwsze uprawy malin znane są z przyklasztornych ogrodów i były wprowadzane od późnego średniowiecza, zaś w końcu XVIII w. pojawiły się pierwsze odmiany hodowlane^[4].

Morfologia

Łodyga: Krzew dorastający do 2 m wysokości, z podziemnymi rozłogami. Pędy wydłużone rózgowato i łukowo zwieszone, pokryte kolcami.
Liście: 3-5-7 listkowe, z wierzchu nagie, pod spodem biało kutnerowato owłosione, boczne listki siedzące. Brzeg liścia ostro piłkowany. Liście pędów owocujących zawsze trójlistkowe (nie dotyczy nowych odmian owocujących na pędach jednorocznych).
Kwiaty: Białe, zwisłe, zebrane w luźne grona albo wiechy. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina miododajna.
Owoce: Składa się z licznych, czerwonych, rzadziej żółtych lub ciemnopurpurowych („czarne maliny”) puszysto owłosionych małych pestkowców zebranych w owoc zbiorowy, potocznie zwany „malinami”. W porze dojrzewania lekko oddziela się od stożkowatego dna kwiatowego (w przeciwieństwie do jeżyny). Nasiona o strukturze siatkowatej, pomarszczonej.

Liście
Liście
Kwiaty
Owoce

Biologia i ekologia

Krzew, nanofanerofit. Rośnie w lasach, zaroślach, ziołoroślach, na zrębach, na zboczach. Na niżu i w górach do 2000 m n.p.m. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Epilobietea angustifolii i zespołu roślinności Rubetum idaei^[5]. Roślina z dużymi wymaganiami glebowymi. Rośnie najlepiej na stanowiskach osłoniętych od słońca i lekko zacienionych. Preferuje luźne, niezbyt suche, żyzne i bogate w składniki pokarmowe gleby o lekko kwaśnym odczynie. Malina jest rośliną o dużej odporności na mrozy^[6].

Tworzy mieszańce z jeżyną popielicą (R. × pseudideus (Weihe) Lej.)^[7].

Zastosowanie

Roślina uprawna. Jest uprawiana jako krzew owocowy. Jej uprawa jest w Polsce dość rozpowszechniona. W uprawie znajduje się szereg odmian uprawnych będących mieszańcami międzygatunkowymi. Forma typowa i liczne odmiany owocują na pędach dwuletnich, od niedawna istnieją w uprawie odmiany owocujące na pędach jednorocznych.
Sztuka kulinarna. Owoce są smaczne i pachnące, nadają się do spożycia zarówno na surowo, jak i na przetwory: soki, dżemy, konfitury. Ze względu na obecność związków purynowych powinni ich jednak unikać chorzy na podagrę oraz zapalenie nerek. U niektórych ludzi maliny wywołują uczulenie^[8]. U dziko rosnących malin owoce są bardzo często robaczywe.
Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: owoc Fructus Rubi idaei (Bacca Rubi idaei) bogaty w błonnik^[9] (6,7 g/100 g), polifenole, witaminy A, B1, B2, B3 i C, karotenoidy, tokoferole, wapń, magnez, miedź, potas, cynk, mangan, żelazo, selen^[4], olejek eteryczny, pektyny, pochodne cyjanidyny, a także kwasy organiczne jak choćby: cytrynowy, jabłkowy i salicylowy^[10], kwas asparaginowy (304 mg na 100 g^[9]) oraz kwas glutaminowy (195 mg na 100 g^[9]); także liście – Folium Rubi idaei – duża zawartość witaminy C (300 mg%), garbniki, kwasy organiczne, śluzy, żywice.
- Działanie: owoce mają działanie napotne i przeciwgorączkowe^[4] oraz ogólnie wzmacniające ze względu na zawartość witamin. Podobne działanie, lecz jeszcze silniejsze mają liście, które ponadto działają moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco, oraz poprawiają przemianę materii. Napar z suszu owocowego i liści wykorzystuje się w stanach gorączkowych^[8].
- Występujący w malinach kwas elagowy wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe i przeciwwirusowe^[4].

Wartość odżywcza

Malina

(100 g)

Wartość energetyczna

180 kJ (43 kcal)

Białka

1,3 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,8%	2,8%	2,8%	2,8%
M	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%

Węglowodany

12,0 g

szczegółowe informacje

Przyswajalne

5,3 g

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,1%	4,1%	4,1%	4,1%
M	4,1%	4,1%	4,1%	4,1%

Cukry (jedno- i dwucukry)

4,9 g

1,7 g

2,2 g

1,0 g

6,7 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	27%	27%	32%	32%
M	18%	18%	22%	22%

Tłuszcze

0,3 g

szczegółowe informacje

Kwasy tł. nasycone

0,01 g

Kwasy tł. nienasycone

Jednonienasycone

0,01 g

Wielonienasycone

0,06 g

omega-3

0,03 g

α-Linolenowy (ALA)

0,03 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,7%	2,7%	2,7%	2,7%
M	1,9%	1,9%	1,9%	1,9%

omega-6

0,03 g

Linolowy (LA)

0,03 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,3%	0,3%	0,3%	0,3%
M	0,2%	0,2%	0,2%	0,2%

Woda

85,8 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,2%	3,2%	3,2%	3,2%
M	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%

Witaminy

Witamina C

31,4 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	42%	42%	42%	42%
M	35%	35%	35%	35%

Tiamina (B1)

0,018 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	1,6%	1,6%	1,6%	1,6%
M	1,5%	1,5%	1,5%	1,5%

Ryboflawina (B2)

0,062 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	5,6%	5,6%	5,6%	5,6%
M	4,8%	4,8%	4,8%	4,8%

Niacyna (B3)

0,26 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	1,9%	1,9%	1,9%	1,9%
M	1,6%	1,6%	1,6%	1,6%

Witamina B6

0,06 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,6%	4,6%	4,0%	4,0%
M	4,6%	4,6%	3,5%	3,5%

Foliany

0,03 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	7,5%	7,5%	7,5%	7,5%
M	7,5%	7,5%	7,5%	7,5%

Kobalamina (B12)

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina A

0,003 mg RAE

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,4%	0,4%	0,4%	0,4%
M	0,3%	0,3%	0,3%	0,3%

Witamina D

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina E

0,48 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,2%	3,2%	3,2%	3,2%
M	3,2%	3,2%	3,2%	3,2%

Makroelementy

Fosfor

33 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,7%	4,7%	4,7%	4,7%
M	4,7%	4,7%	4,7%	4,7%

Wapń

35 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,5%	3,5%	2,9%	2,9%
M	3,5%	3,5%	3,5%	2,9%

Magnez

20 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	6,5%	6,3%	6,3%	6,3%
M	5,0%	4,8%	4,8%	4,8%

Potas

203 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,3%	4,3%	4,3%	4,3%
M	4,3%	4,3%	4,3%	4,3%

Sód

2 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,1%	0,1%	0,2%	0,2%
M	0,1%	0,1%	0,2%	0,2%

Mikroelementy

Jod

0,003 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,0%	2,0%	2,0%	2,0%
M	2,0%	2,0%	2,0%	2,0%

Żelazo

0,8 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,4%	4,4%	10%	10%
M	10%	10%	10%	10%

Miedź

0,19 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	21%	21%	21%	21%
M	21%	21%	21%	21%

Cynk

0,36 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	4,5%	4,5%	4,5%	4,5%
M	3,3%	3,3%	3,3%	3,3%

Mangan

0,32 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	18%	18%	18%	18%
M	14%	14%	14%	14%

Dane liczbowe na podstawie: ^[11]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[12]

Według Pulsu Biznesu w roku 2012 ze zbiorem 127 tys. ton Polska była największym producentem malin na świecie^[13]. Dane FAO za rok 2012 podają, że największym producentem jest Rosja ze 133 tys. ton rocznie, a następnie Polska ze średnim plonem 127 tys. ton^[14].

Choroby i szkodniki

W okresie od kwietnia do czerwca samice pryszczarka malinowca (Lasioptera rubi) składają jaja na pędach. Larwy, które się z jaj wykluwają, żerują i powodują tworzenie się na pędach wyrośli. Powoduje to słabszy wzrost, łamanie się pędów i zmniejszenie plonowania. Uszkodzone pędy należy wyciąć i spalić.
Od maja do czerwca pod odstającą korę pędów składają jaja samice pryszczarka namalinka łodygowego (Resseliella theobaldi Barnes). Larwy żerują gromadnie, wygryzając tkanki pędów. W miejscu żerowania pojawiają się brunatne przebarwienia. Miejsca te częściowo zamierają i są przyczyną intensywniejszego rozwoju grzyba Didymella applanata. Uszkodzone pędy przedwcześnie zasychają. Należy stosować zabiegi chemiczne w okresie lotu muchówek.
Choroby maliny:
- bakteryjne: guzowatość korzeni^[15].
- grzybowe: antraknoza maliny, biała plamistość liści maliny, mączniak prawdziwy maliny, przypąkowe zamieranie pędów maliny, rdza maliny, szara pleśń, werticilioza maliny, zamieranie podstawy pędów maliny, zgnilizna korzeni maliny^[16]
- wirusowe: chloroza nerwów liści maliny, kędzierzawka maliny, krzaczasta karłowatość maliny, mozaika maliny, pierścieniowa plamistość maliny, utajona pierścieniowa plamistość truskawki na malinie, żółtaczka nerwów liści maliny, żółta plamistość liści maliny^[16].
- Inne: karłowatość maliny^[17].

Osobny artykuł: Choroby maliny.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
↑ ^a ^b ^c ^d DominikaD. Wnęk DominikaD., Maliny, „Medycyna Praktyczna”, 29 lipca 2017 [dostęp 2017-08-11] (pol.).
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Agata Krzepińska: Malina właściwa. 2013. [dostęp 2013-06-27]. (pol.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
↑ ^a ^b ^c HannaH. Kunachowicz HannaH. i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 615, ISBN 978-83-200-5311-1 .
↑ Anna Guttman: MALINY – działają jak lekarstwo. 2013. [dostęp 2013-02-10]. (pol.).
↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 615, ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ „Puls Biznesu”: Republika malinowa. wyborcza.biz. [dostęp 2015-06-10]. (pol.).
↑ FAOSTAT – Crops Production. [dostęp 2015-06-10]. (ang.).
↑ Barbara H.B.H. Łabanowska Barbara H.B.H. (red.), Metodyka integrowanej ochrony maliny dla producentów, Skierniewice, Instytut Ogrodnictwa 2013 .
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, s. 1-133, ISBN 978-83-948769-0-6 [dostęp 2023-08-18] .
↑ JózefJ. Rusnak JózefJ. (oprac.), Ochrona malin przed chorobami, Karniowice: Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, 2011, ISBN 83-60394-37-7 [dostęp 2017-08-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-12] .