Powiat dziśnieński
| powiat | |
| Państwo |
|
|---|---|
| Województwo | wileńskie |
| Siedziba | Głębokie |
| Powierzchnia | 3968 km² |
| Populacja (1931) • liczba ludności |
|
| • gęstość | 40 os./km² |
Położenie na mapie województwa | |
Powiat dziśnieński – powiat pod Zarządem Cywilnym Ziem Wschodnich od 24 października 1919 r., został włączony do Okręgu Wileńskiego. Tymczasową siedzibą władz powiatu zostało Głębokie[1]. 7 listopada 1920 r. pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych z powiatu wyłączono gminy: Postawy i Łuck do nowo utworzonego powiatu duniłowickiego[2]. Następnie od 19 lutego 1921 r. w województwie nowogródzkim II Rzeczypospolitej[3]. Jego siedzibą było miasto Głębokie. 13 kwietnia 1922 r. wyłączono powiat dziśnieński z województwa nowogródzkiego i przyłączono do Ziemi Wileńskiej[4], z której 20 stycznia 1926 r. utworzono województwo wileńskie[5].
W skład powiatu wchodziło 21 gmin, 2 miasta i 1 miasteczko.
W okresie I Rzeczypospolitej starostwo dziśnieńskie z siedzibą w Dziśnie znajdowało się w województwie połockim Wielkiego Księstwa Litewskiego. W wyniku II rozbioru Polski tereny powiatu (ujezdu) znalazły się w granicach guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego, a od 10 stycznia 1843 r. guberni wileńskiej[6].
Demografia
Według tezy Alfonsa Krysińskiego i Wiktora Ormickiego, terytorium powiatu wchodziło w skład tzw. zwartego obszaru białorusko-polskiego, to znaczy prawosławna ludność białoruska zamieszkiwała jedynie tereny wiejskie, zaś w większych miejscowościach dominowali Polacy[7].
W grudniu 1919 roku powiat dziśnieński okręgu wileńskiego ZCZW zamieszkiwały 193 263 osoby, z których 38,6% zadeklarowało się jako Polacy, 24,0% – Białorusini, 2,7% – Żydzi, 1,0% – Litwini, 33,7% – przedstawiciele innych narodowości (głównie Rosjanie). Na terytorium powiatu znajdowało się 3118 miejscowości, z których 3 miały ponad 1 tys. mieszkańców. Największą z nich była Dzisna z 4445 mieszkańcami[8].
Oświata
W powiecie dziśnieńskim okręgu wileńskiego ZCZW w roku szkolnym 1919/1920 działało 89 szkół powszechnych. Ogółem uczyło się w nich 3266 dzieci i pracowało 112 nauczycieli[9].
Przemysł
W dwudziestoleciu międzywojennym powiat produkował najwięcej lnu w Polsce[10].
Podział administracyjny
Gminy
- Bohiń[11]
- Czeress[11]
- Czerniewicze
- Druja[11]
- Głębokie[12].
- Hermanowicze
- Jazno
- Jody[11]
- Leonpol[11]
- Łużki
- Mikołajów
- Miory[11]
- Nowy Pohost[11]
- Orzechowo[13]
- Plissa
- Prozoroki
- Przebrodzie[11]
- Stefanpol
- Szarkowszczyzna[14]
- Wierzchnie[15].
- Zalesie
- Tumiłowicze[16]
- Dokszyce[16]
- Porpliszcze[16]
- Parafianów[16]
Miasta
- Dzisna
- Głębokie
Miasteczka
Na jego terenie dziś leżą następujące rejony:
Starostowie
I RP
- Barkułab Iwanowicz Korsak (1566)
- Jerzy Mikołajewicz Zenowicz (1577)
- Paweł Pac
- Józef Korsak (1616 – 1643)
- Feliks Jan Pac (1648)
- Ambroży Koziełł-Poklewski
- Michał Koziełł-Poklewski
II RP
- Bronisław Przecieszewski (1922)
- Zygmunt Kowalewski (30 listopada 1923 –)[17]
- Marian Jankowski (28 kwietnia 1930 –)
- Jerzy Albin de Tramecourt (wrzesień 1931 – kwiecień 1932)
- Ludwik Muzyczka (listopad 1933 – marzec 1935)
- Wiktor Suszyński (1936)
Zobacz też
- podział administracyjny II RP
- województwo nowogródzkie (II Rzeczpospolita)
- województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)
Przypisy
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 26, poz. 276.
- ↑ Dz. Urz. ZTPiE z 1920 r. Nr 3, poz. 24.
- ↑ Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93 – Ustawa o unormowaniu stanu prawno-politycznego na ziemiach, przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitej na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie, podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r.
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213.
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29 – Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego.
- ↑ Дисна, уездный город Виленской губернии.
- ↑ Marek Wierzbicki: Stosunki polsko-białoruskie przed wrześniem 1939. W: Marek Wierzbicki: Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-białoruskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939–1941. Wyd. 2. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2007, s. 25–43, seria: Biblioteka historyczna Frondy. ISBN 978-83-88747-76-2.
- ↑ I. Tablice ogólne. W: Zeszyt VII. Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (grudzień 1919). s. 25, 31.
- ↑ Joanna Gierowska-Kałłaur: Rozdział VII. Szkolnictwo na ziemiach podległych Zarządowi Cywilnemu Ziem Wschodnich. W: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). s. 242.
- ↑ Wystawa lniarska w Postawach, „Z bliska i z daleka”, Z. 1 (29), Lwów, styczeń 1936, s. 25 .
- ↑ a b c d e f g h 1 stycznia 1926 r. została wyłączona z powiatu dziśnieńskiego i przyłączona do powiatu brasławskiego (Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472).
- ↑ 1 kwietnia 1929 do gminy przyłączono 11 miejscowości z gminy Norzyca w powiecie postawskim (Dz.U. z 1929 r. nr 14, poz. 119).
- ↑ 1 kwietnia 1923 r. została zniesiona a jej obszar włączony do gminy Prozoroki (Dz.U. z 1923 r. nr 28, poz. 172).
- ↑ 1 kwietnia 1929 do gminy przyłączono 5 miejscowości z gminy Kozłowszczyzna w powiecie postawskim (Dz.U. z 1929 r. nr 14, poz. 119).
- ↑ 1 kwietnia 1929 z gminy wyłączono 19 miejscowości i włączono do gminy Kozłowszczyzna w powiecie postawskim (Dz.U. z 1929 r. nr 14, poz. 119). Gminę zniesiono 11 kwietnia 1929 roku, a jej obszar włączono do gmin Głębokie, Zalesie i Kozłowszczyzna (Dz.U. z 1929 r. nr 22, poz. 224).
- ↑ a b c d 1 stycznia 1926 r. przyłączona do powiatu dziśnieńskiego z powiatu postawskiego (Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472).
- ↑ II. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 grudnia 1923 do 1 stycznia 1924 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 21, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
Bibliografia
- Zeszyt VII. Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (grudzień 1919). Lwów – Warszawa: Książnica Polska T-wa Naucz. Szkół Wyższych, 1920, s. 50, seria: Prace geograficzne wydawane przez Eugenjusza Romera.
- Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 447. ISBN 83-88973-60-6.
Linki zewnętrzne
- Powiat dziśnieński, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 297 .
- p
- d
- e
Powiat dziśnieński (do 1945)
- Siedziba powiatu – Głębokie
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta (1919–45) | |
| Gminy wiejskie (1919–45) |
|
- p
- d
- e
Województwo nowogródzkie (II Rzeczpospolita)
- miasto wojewódzkie – Nowogródek
| Powiaty ziemskie |
|
|---|
- p
- d
- e
Ziemia Wileńska (II Rzeczpospolita)
- miasto wojewódzkie – Wilno
| Powiat miejski | |
|---|---|
| Powiaty ziemskie |
|
- p
- d
- e
Województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)
- miasto wojewódzkie – Wilno
| Powiat miejski | |
|---|---|
| Powiaty ziemskie |
|
- p
- d
- e
Bohiń (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Bohiń
- p
- d
- e
Czerniewicze (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Czerniewicze
| Wsie |
|
|---|---|
| Kolonia |
|
| Folwarki |
|
- p
- d
- e
Głębokie (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Głębokie
| Wsie |
|
|---|---|
| Zaścianek |
|
| Kolonia |
|
| Folwarki |
|
| Majątek |
|
| Koszarka kolejowa | |
| Leśniczówki |
|
| Osada |
|
| Osada kolejowa |
|
| Plebania |
|
- p
- d
- e
Jody (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Jody
- p
- d
- e
Leonpol (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Leonpol
- p
- d
- e
Łużki (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Łużki
| Miasteczko |
|
|---|---|
| Wsie |
|
| Zaścianek |
|
| Kolonia | |
| Folwarki |
|
| Majątek |
|
| Leśniczówka |
|
- p
- d
- e
Mikołajewo (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Gmina Mikołajewo
- p
- d
- e
Miory (gmina) (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Miory
| Miasteczko | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Zaścianek |
|
| Kolonie | |
| Folwarki |
|
| Majątki |
|
| Karczma | |
| Leśniczówka |
|
| Osada |
|
| Osada młyńska |
|
| Futor |
|
- p
- d
- e
Gmina Nowy Pohost (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Nowy Pohost
| Miasteczko | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Zaścianek |
|
| Kolonie |
|
| Folwarki |
|
| Majątki |
|
| Dwór |
|
| Leśniczówka |
|
| Osada |
- p
- d
- e
Gmina Orzechowo (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Orzechowno
| Miasteczko |
|
|---|---|
| Wsie |
|
| Kolonie |
|
| Folwarki |
|
| Majątki |
|
| Osada kolejowa |
|
| Osada |
|
| Koszarka kolejowa |
|
- p
- d
- e
Gmina Plisa (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Plisa
- p
- d
- e
Gmina Prozoroki (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Prozoroki
- p
- d
- e
Gmina Przebrodzie (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Przebrodzie
- p
- d
- e
Gmina Stefanpol (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Stefanpol
| Miasteczko | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Zaścianek |
|
| Kolonie |
|
| Folwarki |
|
| Majątki |
|
| Parcele |
|
- p
- d
- e
Gmina Szarkowszczyzna (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Szarkowszczyzna
| Miasteczko | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Zaścianek |
|
| Kolonie |
|
| Folwarki |
|
| Majątki |
|
| Osada młyńska |
|
| Osada fabryczna |
|
| Osada |
|
| Osada wojskowa |
|
- p
- d
- e
Gmina Wierzchnie (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Wierzchnie
| Miasteczko | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Zaścianek |
|
| Kolonie |
|
| Folwarki |
|
| Majątki |
|
| Leśniczówka |
|
| Plebania |
|
| Osada kolejowa |
|
| Osada wojskowa |
|
- p
- d
- e
Gmina Zalesie (II Rzeczpospolita)
- Siedziba gminy – Zalesie
| Miasteczko | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Zaścianek | |
| Kolonie |
|
| Folwarki |
|
| Majątki | |
| Leśniczówka |
|
| Futory |
|
| Osada |
|
