Wanilia płaskolistna
| Ten artykuł od 2018-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | ||
Rząd | szparagowce | ||
Rodzina | storczykowate | ||
Podrodzina | waniliowe | ||
Rodzaj | wanilia | ||
Gatunek | wanilia płaskolistna | ||
Nazwa systematyczna | |||
Vanilla planifolia Andrews Bot.Repos.8:t.538 | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
Zasięg | |||
| |||
|
Wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia Andrews) – gatunek pnącza z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w stanie dzikim w lasach tropikalnych w Ameryce Południowej i Środkowej. Użytkowane są owoce zbierane przed ich dojrzeniem, suszone i preparowane. Zawierają one substancję o charakterystycznym smaku i zapachu – wanilinę.
Rozmieszczenie geograficzne
Gatunek ten występuje naturalnie w strefie tropikalnej Ameryce Południowej i Środkowej. Rośnie między innymi w takich państwach jak Gwatemala, Belize, Kostaryka, Panama, Kolumbia, Wenezuela, Ekwador, Peru oraz Brazylia[4]. W Brazylii został zaobserwowany w stanach: Amazonas, Amapá, Pará, Alagoas, Bahia, Ceará, Maranhão, Paraíba, Pernambuco, Sergipe, Mato Grosso i Rio de Janeiro[5].
Morfologia
- Pokrój
- Liana osiągająca do 10 m długości[6].
- Liście
- Mięsiste[6], sztywne, eliptyczno-lancetowate, całobrzegie, płaskie i jasnozielone.
- Kwiaty
- Duże, pachnące, o woskowym połysku i kolorze zielonkawo-żółtym, płatki od 5 do 7 cm. Kwitną ok. 8 godzin na dobę. Wanilia kwitnie co dwa, trzy lata; okres kwitnienia trwa ok. 2-3 miesiące. W Meksyku okres kwitnienia przypada od maja do sierpnia. Kwiaty są obupłciowe. Najczęściej każdy kłosokształtny kwiatostan składa się z 10-20 kwiatów.
- Owoce
- Zielona, strąkokształtna torebka nasienna zawierająca tysiące nasion[6].
Uprawa
Dawniej wanilię uprawiano współrzędnie z drzewami uprawnymi, które służyły jako naturalne podpory, na przykład z kakaowcem, obrzydlecem (jatrofą), nanerczem. Obecnie stosuje się niskie podpory, ułatwiające ręczne zapylanie.
Do roku około 1800 monopolistą w produkcji wanilii był Meksyk, bowiem tylko tam występowały odmiany pszczół bezżądłowych z rodzajów Melipona i Trigona, zapylających kwiaty tej rośliny (czynią to również niektóre kolibry). Dopiero odkrycie ręcznej metody zapylania umożliwiło powstanie upraw również w innych rejonach. Gatunek uprawiany jest w wielu krajach strefy międzyzwrotnikowej. Największym producentem wanilii na świecie jest Madagaskar.
Najwięksi producenci wanilii (2012) (w tonach) | |
---|---|
Madagaskar | 3 500 |
Indonezja | 3 400 |
Chiny | 1 350 |
Papua-Nowa Gwinea | 400 |
Meksyk | 390 |
Turcja | 290 |
Tonga | 202 |
Uganda | 170 |
Polinezja Francuska | 60 |
Komory | 42 |
Zastosowanie
Roślina przyprawowa: Źródłem przyprawy są strąkokształtne torebki zbierane w fazie niepełnej dojrzałości. Poddawane są w kilku powtórzeniach suszeniu i fermentacji w wyniku czego przybierają ciemnobrązową barwę i powstaje wanilina. W ten sposób powstają tzw. laski wanilii (nazwa handlowa). Poza tym wanilia używana jest w postaci proszku, olejku lub cukru waniliowego (minimum 27% wanilii). Jest stosowana jako popularna przyprawa w cukiernictwie oraz w przemyśle spożywczym i perfumeryjnym, między innymi do produkcji likierów i przyprawiania czekolady. W wielu zastosowaniach jest obecnie zastępowana przez syntetyczną wanilinę.
Roślina lecznicza: Wanilię stosuje w formie nalewki w stanach gorączkowych oraz zaburzeniach trawienia, a także pomocniczo w blednicy.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-01] (ang.).
- ↑ Vanilla planifolia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Vanilla planifolia. Neotropical Flora - Google Map. [dostęp 2017-05-26]. (ang.).
- ↑ Vanilla planifolia Jacks. ex Andrews. [w:] Lista de Espécies da Flora do Brasil [on-line]. Instituto de Pesquisas Jardim Botânico do Rio de Janeiro. [dostęp 2017-05-26]. (port.).
- ↑ a b c Ben-Erik VanB.E.V. Wyk Ben-Erik VanB.E.V., Food plants of the world : an illustrated guide, Portland, Or.: Timber Press, 2005, s. 378, ISBN 0-88192-743-0, OCLC 59360314 .
- Britannica: plant/Mexican-vanilla
- Catalana: 0149725
- EoL: 1127948
- Flora of North America: 242102047
- GBIF: 2803398
- identyfikator iNaturalist: 61393
- IPNI: 262578-2
- ITIS: 43719
- NCBI: 51239
- Plant Finder: 283438
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-211955
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:262578-2
- identyfikator Tropicos: 23501046
- USDA PLANTS: VAPL2