Zaraza macierzankowa

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

zarazowate

Rodzaj

zaraza

Gatunek

zaraza macierzankowa

Nazwa systematyczna

Orobanche alba Stephan ex Willd
Sp. Pl. 3: 450 1800^[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Zaraza macierzankowa^[4] (Orobanche alba Stephan ex Willd.) – gatunek rośliny z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).

Zasięg występowania

Występuje w Afryce Północnej (Algieria i Maroko), Azji Zachodniej (Afganistan, Turcja, Iran), na Kaukazie, w Turkmenistanie i Chinach (regiony Syczuan i Tybet) oraz w południowo-zachodniej, południowej, środkowej i wschodniej Europie, a także w Szwecji i na wyspach brytyjskich^[5]. W Polsce jest bardzo rzadka. Podano jej występowanie na niewielu stanowiskach na Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, na Podkarpaciu i w Karpatach. W Karpatach występuje w Pieninach, Beskidzie Sądeckim i w Bieszczadach. W Pieninach opisano jej występowanie w Wąwozie Homole (1954 r.), pod Trzema Koronami (2001 r.) i na polanie Zaosice. W Beskidzie Sądeckim w 1962 roku została znaleziona w Żegiestowie nad doliną Popradu. Najwięcej stanowisk podano z Bieszczadów: Brzegi Górne, Bukowe Berdo, Przysłup, Halicz, Tarnica, Krzemień, Wyżniański Wierch, Beskid, Czeremcha, Połonina Caryńska, Zwór koło Bereżek, Moczarne, Szeroki Wierch. Podana została także z Kozińca w Paśmie Polańczyka i Dobrej w paśmie Chwaniowa (Góry Sanocko-Turczańskie)^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, pojedyncza, gruba i mięsista, o wysokości 10–70 cm. Dołem zgrubiała. Jest gruczołowato owłosiona i przeważnie ma czerwonobrunatny kolor^[7].
Liście: Przekształcone w bezzieleniowe łuski, w dolnej części łodygi liczne, w górnej rzadkie^[7].
Kwiaty: Kwiaty grzbieciste, siedzące, bez podkwiatków. Podłużnie jajowate lub lancetowate łatki kielicha są wolne i zazwyczaj tak długie, jak rurka korony, czasami tylko nieco dłuższe. Mają 1–3 wyraźne nerwy, które po wyschnięciu brunatnieją. Korona ma kolor biały lub jasnożółty z czerwono nabiegłymi brzegami i długość 10–28 mm. Łatki na wardze dolnej są ząbkowane, na górnej odstające. Sama zaś korona jest na grzbietowej krawędzi nieco zagięta, nad wargą górną nieco załamana, a na szczycie zwrócona w górę. Górna część korony wygląda jak kropkowana, a to przez to, że pokryta jest fioletowymi lub purpurowymi gruczołkami, które często osadzone są na trzonku. Pręciki wyrastają 1–2 mm powyżej nasady korony. W dolnej części są owłosione, wyżej obficie pokryte gruczołami. Słupek jest również obficie ogruczolony, a jego znamiona mają purpurowy kolor^[7].

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Kwitnie od maja do sierpnia. Jest rośliną bezzieleniową i, jak wszystkie zarazy, pasożytem. Jej żywicielami są rośliny z rodzaju macierzanka oraz inne z rodziny jasnotowatych, m.in. klinopodium pospolite i lebiodka pospolita. W Karpatach rośnie na suchych i słonecznych zboczach na kserotermicznych murawach, suchych łąkach i pastwiskach, na połoninach, w świetlistych zaroślach oraz w szczelinach skał i na półkach skalnych. Preferuje podłoże wapienne. W Bieszczadach rośnie po najwyższe szczyty^[6]. Liczba chromosomów 2n = 38^[8].

Zagrożenia i ochrona

W latach 2004–2014 roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną, od 2014 roku podlega częściowej ochronie gatunkowej^[9]. Duża część jej stanowisk znajduje się na chronionych obszarach parków narodowych. Te, które znajdują się w naturalnych zbiorowiskach, można uznać za niezagrożone, jednakże te, które znajdują się na siedliskach półnaturalnych (polany, łąki, pastwiska itp.) są zagrożone przez sukcesję wtórną. W tych przypadkach należy stosować ochronę czynną: usuwanie zadrzewień i koszenie^[6]. Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-08].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-04-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.