Lebiodka pospolita

Ten artykuł dotyczy rośliny oregano. Zobacz też: zespół muzyczny O’reggano.

Lebiodka pospolita

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

lebiodka

Gatunek

lebiodka pospolita

Nazwa systematyczna

Origanum vulgare L.
Sp. pl. 2:590. 1753

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Lebiodka pospolita (Origanum vulgare L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. Rośnie w Afryce Północnej, Europie i Azji^[3]. W Polsce występuje na całym terytorium i jest pospolity. Inna nazwa: dziki majeranek^[4]. Roślina jest silnie aromatyczna i wykorzystywana jako przyprawa pod nazwą oregano^[5].

Morfologia

Pokrój: Bylina o łodygach wyrastających z pełzających kłączy tworzących też rozłogi. Łodygi są wzniesione, proste, owłosione, czterokanciaste, rozgałęzione, o wysokości do 80 cm, czasami nabiegłe purpurowo. Cała roślina wytwarza silny, charakterystyczny zapach^[5].
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście są krótkoogonkowe, górne siedzące. Blaszka o długości 10–40 mm, jajowata, całobrzega, czasem słabo, odlegle ząbkowana. Na liściach występują drobne, przeświecające gruczoły zawierające olejki eteryczne^[5].
Kwiaty: Wyrastają w szczytowych podbaldachach. Są przedprątne, jedno, lub obupłciowe, zapylane przez błonkówki. Ich kielich ma jajowatotrójkątne, zaostrzone ząbki, korona o długości 4–6 mm ma różowoliliowy kolor i jest wargowa. 3 klapy dolnej wargi są okrągłe, warga górna i środkowa klapa dolnej wargi są nieco wycięte. Występują małe przykwiatki, o szerokości większej niż ich długość.
Owoc: Rozłupnia zawierająca 4 brunatne, kulistojajowate rozłupki.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września, czasem do października^[5]. Rośnie w świetlistych zaroślach i lasach, w murawach kserotermicznych i w innych zbiorowiskach w miejscach nasłonecznionych. W górach sięga zwykle do górnego regla^[5], rzadziej do piętra kosodrzewiny. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zbiorowisk okrajkowych Cl. Trifolio-Geranietea, ale rośnie też w płatach roślinności Prunetalia i Festuco-Brometea^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: ziele (Origani Herba). Głównym składnikiem jest olejek eteryczny zwany olejkiem tymolowym, zawierający tymol, karwakrol i seskwiterpeny. Ponadto jako składniki czynne występują garbniki, flawonoidy (apigenina, luteolina), kwas kawowy, kwas ursolowy, kwas rozmarynowy^[6] i fitosterole. W owocach obecny śluz (ok. 6%).
Działanie: wykrztuśne, dezynfekujące, przeciwbiegunkowe, moczopędne, przeciwskurczowe, wiatropędne, odtruwające. Zewnętrznie olejek tymolowy wykorzystuje się do płukania gardła, wzmacniających kąpieli oraz przy trudno gojących się ranach skóry i świądzie. Napar z mieszanki lebiody (zazwyczaj w mieszance z innymi ziołami) działa wiatropędnie i stosowany jest przy atonii jelit, nadmiernej fermentacji jelit, bębnicy, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, niedoczynności wątroby^{[potrzebny przypis]}.
Zbiór i suszenie: zbiera się ziele w okresie kwitnienia i suszy w przewiewnym miejscu (zawieszone w pęczkach)^{[potrzebny przypis]}.

Sztuka kulinarna

Przyprawa

Jako przyprawę wykorzystuje się wysuszone lub świeże liście i kwiatostany rośliny. Oregano cechuje się przyjemnym, gorzkawo-korzennym aromatem^[5].
Często łączone jako przyprawa z bazylią i majerankiem^{[potrzebny przypis]}.
roślina przyprawowa w kuchni wielu narodów, głównie zachodnich. Wchodzi m.in. w skład ziół prowansalskich. Lebiodki używa się do przyprawiania^{[potrzebny przypis]}:
- sosów
- pizzy
- mięsa
- sałatek
- potraw z sera
- potraw z pomidorów
- potraw z fasoli
- potraw z bakłażanów
- owoców morza
- zup
- potraw z makaronu
- pieczonych ziemniaków

Napoje alkoholowe

Używana jest do przyprawiania niektórych wódek, wina wermut, likierów^{[potrzebny przypis]}.

Przemysł drogeryjny

Wchodzi w skład niektórych kosmetyków, jest składnikiem płynów do kąpieli i do płukania ust^{[potrzebny przypis]}.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g AnnaA. Cwener AnnaA., Rośliny kserotermiczne, BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska (red.), Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 100, ISBN 978-83-7073-982-9, OCLC 805383087 .
↑ BorgisB. Sp. BorgisB., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS [online], www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21] .

Bibliografia

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.