Kosmologia

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „kosmografia”. Zobacz też: Kosmografia (podręcznik).

Kosmologia (z gr. kósmos: porządek, wszechświat oraz lógos: słowo, nauka) – pierwotnie dział filozofii rozpatrujący świat materialny w świetle jego ostatecznych przyczyn.

Termin ten został wprowadzony przez Christiana Wolffa, jednak stał się potem rzadko stosowany, gdyż został wyparty przez zbliżony znaczeniem „filozofia przyrody”^[1]. Kosmologia zaczęła oznaczać głównie naukę empiryczną poszukującą odpowiedzi na pytanie o strukturę i ewolucję Wszechświata^[2]. Natomiast pochodzenie Wszechświata, choć bywa przedstawiane jako ściśle związane z kosmologią, jest obszarem zainteresowania kosmogonii, a nie kosmologii^[3].

Przed powstaniem nowożytnych nauk przyrodniczych, przy wyjaśnianiu zasad rządzących Wszechświatem łączono kwestie jego strony fizycznej z problemami natury metafizycznej (kosmologia religijna). Powstanie ogólnej teorii względności dało podstawę do tworzenia fizycznych modeli Wszechświata, a co za tym idzie do powstania kosmologii fizycznej, obejmującej kosmologię obserwacyjną i kosmologię teoretyczną^[4][5] .

Synonimem kosmologii była kosmografia, która oprócz informacji astronomicznych obejmowała też niektóre z innych nauk przyrodniczych, zwłaszcza nauk o Ziemi^[6]. Termin ten oznaczał także podręcznik opisujący ten dział wiedzy^[7].

Przypisy

Bibliografia

• George F.R.G.F.R. Ellis George F.R.G.F.R., Issues in the Philosophy of Cosmology, „arXiv:astro-ph”, 2008, arXiv:astro-ph/0602280v2  (ang.).
• Krzysztof Maślanka. Refleksje o kosmologii współczesnej: kosmologia wczesnego Wszechświata (I). „Urania”, 1989-03. PTMA. ISSN 0042-0794. OCLC 499973597. 
• Antoni Podsiad: Słownik terminów filozoficznych. Instytut Wydawniczy „Pax”, 2000.

Literatura dodatkowa

• Michał Heller: Ewolucja kosmosu i kosmologii. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04618-X.
• Andrew Liddle: Wprowadzenie do kosmologii współczesnej. Prószyński i S-ka, 2000. ISBN 83-7255-114-6.

Linki zewnętrzne

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Polskojęzyczne

• Wiadomości ogólne o kosmologii. [dostęp 2017-07-12].
• Paradoksy kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].
• Modele kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].
• Testy kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].

Anglojęzyczne

• Cosmology (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10].

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-26]:

• GeorgeG. Gale GeorgeG., Cosmology: Methodological Debates in the 1930s and 1940s, 4 czerwca 2015 . (Kosmologia: debaty metodologiczne w latach 30. i 40. XX w.)
• HansH. Halvorson HansH., HelgeH. Kragh HelgeH., Cosmology and Theology, 5 kwietnia 2017 . (Kosmologia a teologia)