Siły Powietrzne

Siły Powietrzne

Orzeł Sił Powietrznych
Państwo	Polska
Siły zbrojne	Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej
Nazwa skrócona	SP
Data utworzenia	listopad 1918
Znak rozpoznawczy
Proporzec
Liczebność	17 182 (02.2022)[1]
Najwyższe dowództwa
Wojskowe	Inspektorat Sił Powietrznych (podległy Dowództwu Generalnemu RSZ), Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwo Komponentu Powietrznego (podległe Dowództwu Operacyjnemu RSZ), Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Siły Powietrzne (SP) – jeden z pięciu rodzajów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, obok Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej, Wojsk Specjalnych i Wojsk Obrony Terytorialnej. Ich głównymi zadaniami są prowadzenie operacji mających na celu uzyskanie przewagi w powietrzu i wspieranie oddziałów innych rodzajów Sił Zbrojnych. Składają się z Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Wojsk Radiotechnicznych.

Prekursorem Sił Powietrznych było lotnictwo Błękitnej Armii podczas I wojny światowej. Do 1 lipca 2004 roku Siły Powietrzne nosiły nazwę Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej (WLOP), które z kolei utworzono 1 lipca 1990 roku przez połączenie dwóch rodzajów sił zbrojnych: Wojsk Lotniczych i Wojsk Obrony Powietrznej Kraju.

Historia

Lotnictwo II Rzeczypospolitej

 Osobny artykuł: Lotnictwo wojskowe II RP.

1918–1922

 Osobny artykuł: Formowanie lotnictwa wojskowego II RP.

Historia Sił Powietrznych zaczyna się z końcem I wojny światowej. W 1918 roku funkcjonowało kilka polskich eskadr stworzonych w innych państwach. W Rosji istniała eskadra przy oddziałach generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, rozformowana w maju 1918 roku. We Francji pięć eskadr lotniczych powstało przy armii generała Józefa Hallera. Znalazły się w Polsce wraz z wyposażeniem w 1919 roku.

Siły Powietrzne zaczęto tworzyć w listopadzie 1918 roku. Początkowo opierały się na maszynach zdobycznych lub pozostawionych przez armie zaborców (niemiecką lub austriacką). Najwięcej sprzętu zdobyli powstańcy wielkopolscy w bitwie o Ławicę, rozegranej 6 stycznia 1919 roku, w której zdobyto kilkaset rozmontowanych i zakonserwowanych samolotów bojowych i balonów obserwacyjnych. Zdobyty sprzęt miał wartość 200 milionów marek niemieckich i stanowił największy łup wojenny w dziejach polskiego oręża. Na zdobytych samolotach LVG 9 stycznia 1919 roku poznańska eskadra zbombardowała 25-kilogramowymi bombami lotnisko we Frankfurcie nad Odrą, wykonując bombardowanie 6 samolotami, zrzucając łącznie 900 kg bomb^[2]. Na sprzęcie zdobytym na Ławicy walczono później o Lwów podczas walk polsko-ukraińskich oraz podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919–1920. Od 1919 roku kupowano samoloty za granicą. W wyniku tego w 1920 roku Siły Powietrzne posiadały mieszankę samolotów brytyjskich, francuskich, niemieckich, austriackich i włoskich z okresu I wojny światowej. Głównie były to:

• myśliwce: Bristol F.2B Fighter, SPAD XIII, Fokker D.VII, Oeffag D.III, Ansaldo A.1 Balilla, SPAD VII, Albatros D.III, Sopwith Dolphin, Fokker E.V (D.VIII)
• bombowce i rozpoznawcze: Breguet 14, Ansaldo SVA-9, Salmson 2A2, Airco DH.9, Albatros C.X, Albatros C.XII, DFW C.V, LVG C.V i LVG C.VI.

1923–1932

W 1925 roku utworzono Oficerską Szkołę Lotnictwa w Grudziądzu, w 1927 przeniesioną do Dęblina.

Po wojnie z ZSRR przestarzałe samoloty wycofywano, a ich miejsce zajęły nowe, zakupione głównie we Francji. W latach 1924–1926 podstawowym myśliwcem został SPAD 61C1 (280 sztuk), lekkimi bombowcami kolejno: Potez XV (245 sztuk), Breguet XIX (250 sztuk) i Potez XXV (316 szuk), który był produkowany w Polsce na licencji. Cięższe bombowce to Farman F-68BN4 Goliath, a później Fokker F.VIIB/3m, również produkowany w Polsce. Później, na licencji czeskiej, wyprodukowano 50 samolotów Avia BH-33 pod nazwą PWS-A. Lotnictwo morskie do połowy lat trzydziestych używało francuskich łodzi latających, głównie Schreck FBA-17H, LeO H.13, LeO H.135B3 i Latham 43. Od początku lat trzydziestych lotnictwo polskie zaczęto wyposażać w samoloty polskiej konstrukcji, produkowane w Polsce. Pierwszym myśliwcem polskiej konstrukcji był następca PWS-A, samolot PWS-10, którego 80 egzemplarzy używano od 1932 roku.

1933–1938

Galeria

W 1933 roku do służby weszły myśliwce PZL P.7a, wyprodukowane w liczbie około 150 sztuk, a następnie około 50 egzemplarzy PZL P.11a. W latach 1935–1936 jednostki wyposażono w myśliwce PZL P.11c (około 150 sztuk). Niestety, nowoczesne w 1935 roku samoloty cztery lata później były już przestarzałe. Rozwinięcie tych konstrukcji w postaci PZL P.24 było kierowane wyłącznie na eksport. Jedynie PZL.23 Karaś (166 sztuk) i PZL.37 Łoś (36 sztuk) względnie odpowiadały standardom ówczesnej broni. Prototyp PZL.50 Jastrząb nie doczekał się produkcji seryjnej. Podobny los spotkał ciężkie myśliwce PZL.38 Wilk i PZL.48 Lampart.

Do 1939 roku lotnictwo zorganizowane było w 6 pułków:

• 1 pułk lotniczy – Warszawa (1921–1939)
• 2 pułk lotniczy – Kraków (1921–1939)
• 3 pułk lotniczy – Poznań (1921–1939)
• 4 pułk lotniczy – Toruń (1924–1939)
• 5 pułk lotniczy – Lida (1928–1939)
• 6 pułk lotniczy – Skniłów (1925–1939)

1939

 Osobny artykuł: Polskie lotnictwo wojskowe 1939.

24 sierpnia 1939 roku pułki lotnicze zlikwidowano. Eskadry przydzielono do poszczególnych armii oraz brygad. Według danych z 1 września 1939 roku ogólna liczba samolotów wojskowych lotnictwa polskiego wynosiła 745, z czego w oddziałach bojowych 400 maszyn. Pozostałe 345 stanowiło sprzęt rezerwowy.

Skład lotnictwa bojowego:

• brygada bombowa (PZL.37 Łoś)
• brygada pościgowa (PZL P.7 i PZL P.11)
• eskadry liniowe (rozpoznawczo-bombowe) (PZL.23 Karaś)
• Morski Dywizjon Lotniczy (Lublin R.XIII, RWD-14 Czapla)
• eskadry łącznikowe (Lublin R.XIII i RWD-8 towarzyszące poszczególnym armiom)

Z wyjątkiem Łosi sprzęt ten ustępował pod każdym względem samolotom niemieckiej Luftwaffe, a eskadry łącznikowe były niemal bezbronne.

Mimo prawie ośmiokrotnej przewagi liczebnej nieprzyjaciela, w walkach powietrznych poniósł on poważne straty. Już 1 września brygada pościgowa zestrzeliła w rejonie Warszawy 14 samolotów niemieckich, a nazajutrz piloci 142. eskadry (4. pułk lotniczy) w rejonie Chełmży – 7. Ogółem w okresie od 1 do 17 września polscy piloci zestrzelili na pewno 126 samolotów niemieckich, prawdopodobnie jeszcze 10 i uszkodzili 14. Ponadto polskie załogi bombowe zestrzeliły 11 maszyn, a artyleria przeciwlotnicza – kolejne kilkadziesiąt.

Według archiwalnych źródeł niemieckich Luftwaffe straciła bezpowrotnie w kampanii polskiej około 247 samolotów, w tym 91 w wypadkach lotniczych, a niemal tyleż zostało uszkodzonych.

Lotnictwo polskie straciło około 70% sprzętu i wielu lotników. 17 września do Rumunii przeleciały 43 samoloty P.7 i P.11 oraz część Łosi. Pomiędzy 17 a 20 września większość lotników polskich przekroczyła granicę rumuńską i węgierską.

Plany na rozbudowę do roku 1942

Wobec pogarszającej się sytuacji politycznej przed wybuchem wojny, władze polskie postanowiły rozbudować lotnictwo i wprowadzić na wyposażenie nowe typy samolotów krajowej, jak i również zagranicznej produkcji.

Na wiosnę 1940 roku przewidziany był stan sił powietrznych^[3]:

• Eskadry obserwacyjne (razem ok. 250 samolotów)
  • 5 eskadr wyposażonych w samoloty RWD-14 Czapla
  • 13 eskadr wyposażonych w samoloty LWS-3 Mewa
• Eskadry rozpoznawcze (razem ok. 290 samolotów)
  • 10 eskadr wyposażonych w samoloty PZL.23 Karaś
  • 4 eskadry wyposażone w samoloty PZL.46 Sum

• Eskadry myśliwskie i pościgowe (razem ok. 460 samolotów)
  • 10 eskadr wyposażonych w samoloty PZL P.11c
  • 6 eskadr wyposażonych w samoloty PZL. P11g Kobuz
  • 2 eskadry wyposażone w samoloty PZL.50 Jastrząb
  • 8 eskadr wyposażonych w samoloty Morane-Saulnier MS.406 (francuskie)
  • 4 eskadry wyposażone w samoloty Hawker Hurricane Mk.I (brytyjskie)
• Eskadry bombowe (razem ok. 220 samolotów)
  • 9 eskadr wyposażonych w samoloty PZL.37 Łoś
  • 9 eskadr wyposażonych w samoloty Fairey Battle Mk.I (brytyjskie)

• Eskadry morskie (razem ok. 40 samolotów)
  • 3 eskadry różnych typów (w tym 6 włoskich wodnosamolotów CANT Z-506)

Razem więc: 30 eskadr pościgowo-myśliwskich, 18 eskadr bombowych, 14 eskadr liniowych/rozpoznawczych, 18 eskadr obserwacyjnych/towarzyszących, 3 eskadry morskie.

Na rok 1942 zatem przewidziano poniższą organizację sił powietrznych (uchwaloną przez KSUS / Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu):

• Lotnictwo Armijne
  • 2 eskadry liniowe
  • 2 eskadry myśliwskie
  • 2 eskadry współpracy
  • 1 pluton łącznikowy
• Lotnictwo Naczelnego Wodza (rezerwa współpracy)
  • 4 eskadry liniowe
  • 5 eskadr myśliwskich
  • 8 eskadr towarzyszących
  • mobilizowane plutony łącznikowe
• Lotnictwo Samodzielne Naczelnego Wodza
  • 21 eskadr bombowych
  • 10 eskadr pościgowych
  • 14 eskadr liniowych
  • 15 eskadr myśliwskich
  • 18 eskadr towarzyszących

Razem więc: 32 eskadry pościgowo-myśliwskie, 21 eskadr bombowych, 20 eskadr liniowych/rozpoznawczych, 28 eskadr obserwacyjnych/towarzyszących, 1 pluton łącznikowy.

Polskie Siły Powietrzne na Zachodzie

 Osobny artykuł: Polskie Siły Powietrzne na obczyźnie.

1940 (Francja)

 Osobny artykuł: Polskie Siły Powietrzne we Francji.

Po upadku Polski zaczęto tworzyć nowe jednostki we Francji. Jedyną jednostką sformowaną przed atakiem Niemiec na Francję był dywizjon 1/145, wyposażony w myśliwce Caudron CR.714 (przerobione na wojskowe samoloty sportowe, była to jedyna jednostka używająca tych maszyn). Polskich pilotów przydzielano do dywizjonów francuskich i tak zwanych kluczy kominowych. Latali na wielu typach maszyn, jednak najwięcej z nich na myśliwcach Morane-Saulnier MS.406.

1940–1947 (Wielka Brytania)

 Osobny artykuł: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii.

Lotnictwo ludowego Wojska Polskiego

 Osobny artykuł: Lotnictwo ludowego Wojska Polskiego.

Początki lotnictwa ludowego Wojska Polskiego sięgają 7 lipca 1943 roku, kiedy to dowódca 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pułkownik dyplomowany Zygmunt Berling wydał rozkaz dzienny nr 43 o sformowaniu między innymi 1 Samodzielnej myśliwskiej eskadry lotniczej. Na miejsce formowania wybrano lotnisko Grigoriewskoje położone w obwodzie riazańskim na terytorium ZSRR.

20 sierpnia 1943 roku eskadrę rozwinięto do rozmiarów pułku, któremu nadano nazwę: 1 pułk lotnictwa myśliwskiego „Warszawa”.

1 kwietnia 1944 roku przystąpiono do formowania 2 pułku nocnych bombowców „Kraków”. 31 października zorganizowano Dowództwo Lotnictwa Frontu Wojska Polskiego. Wymieniony organ dowodzenia, z gen. Fiodorem Połyninem na czele, powstał w wyniku przemianowania radzieckiego dowództwa 6 Armii Lotniczej.

Po zakończeniu wojny (10 maja 1945 roku), polskie lotnictwo wojskowe przebazowano z terenu Niemiec do stałych miejsc postoju w kraju. Dysponowało wówczas następującymi jednostkami:

• 1 Mieszany Korpus Lotniczy (mp. Łowicz)
  • 1 Dywizja Lotnictwa Bombowego
  • 2 Dywizja Lotnictwa Szturmowego (mp. Łódź)
  • 3 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (mp. Kutno)
  • 1 eskadra lotnictwa łącznikowego
• 4 Mieszana Dywizja Lotnicza (mp. Bydgoszcz)

Jednostki samodzielne

• 12 pułk lotnictwa sanitarnego
• 13 pułk lotnictwa transportowego
• 14 Samodzielny pułk korekcji i zwiadu
• 15 Samodzielny pułk lotniczy
• 17 pułk lotnictwa łącznikowego
• 3 Samodzielna eskadra lotnictwa łącznikowego
• 4 Samodzielna eskadra lotnictwa łącznikowego
• 5 Samodzielna eskadra lotnictwa łącznikowego
• 6 Samodzielna eskadra lotnictwa łącznikowego
• 103 Samodzielna eskadra lotnictwa łącznikowego

Pod koniec 1945 roku na stanie sił powietrznych znajdowały się 643 samoloty (152 Jak-9 wszystkich wersji, 177 Ił-2 wszystkich wersji, 121 Pe-2 wszystkich wersji, 36 UT-2, 138 Po-2, 11 C-47, 4 Li-2, 2 Szcze-2, 1 P-39, 1 Bf 108).

Po wojnie nadal rozwijano polskie lotnictwo. Z ZSRR dostarczono bombowce Pe-2 i Tu-2 (w 1950 roku) oraz bombowce treningowe USB-1 i USB-2. W 1949 roku do służby wprowadzono przebudowane na bombowce treningowe samoloty transportowe Li-2sb. W 1950 roku przeszkolono pierwszych pilotów na samolotach odrzutowych (Jak-17)^[4]; do uzbrojenia weszły transportowce Ił-12 oraz samoloty treningowe Jak-18 i treningowe bombowce UTB-2. W 1951 roku pojawiły się pierwsze odrzutowce – Jak-23 i MiG-15 (również w wersji dwumiejscowej UTIMiG-15), a w 1961 roku następca MiG-a-15 – MiG-17.

Poza dostawami z ZSRR Polska podjęła również produkcję licencyjną: MiG-ów-15 (jako Lim-1, w 1952 roku) i MiG-ów-15bis (jako Lim-2, od 1957 roku). W 1955 roku rozpoczęto produkcję MiG-ów-17 (jako Lim-5). W 1964 roku powstało krajowe rozwinięcie tego samolotu – szturmowy Lim-6bis.

Jedyny odrzutowy bombowiec, Ił-28, wszedł do służby w 1952 roku. Siedem lat później Polska otrzymała niewielką liczbę samolotów MiG-19, a w 1963 roku podstawowym samolotem myśliwskim stał się MiG-21. W 1979 roku do służby trafiła mała liczba samolotów MiG-23, a w roku 1989 – MiG-29.

Od 1949 roku podstawowym samolotem szturmowym był Ił-10 (od 1951 roku również wersja treningowa UIł-10). Począwszy od roku 1965 lotnictwo szturmowe zaczęło używać odrzutowców, początkowo Su-7, następnie Su-20 (1974) i Su-22 (1984).

Jedyny odrzutowy samolot szkolny, PZL TS-11 Iskra, zastąpił tłokowe Junak-2 (w służbie od 1952 roku), Junak-3 (1954) i TS-8 Bies (1958). Następca Iskry, PZL I-22 Iryda, przez pewien czas znajdował się w małej liczbie w wyposażeniu Wojsk Lotniczych, lecz ciągłe problemy sprawiły, że wszystkie Irydy wróciły do fabryki w celu dokonania modyfikacji i obecnie nie znajdują się w wyposażeniu wojska.

Od 1951 roku funkcję samolotu wielozadaniowego spełniał Jak-12, w 1955 roku dołączył do niego An-2, a później również Wilga-35P.

Samoloty transportowe i pasażerskie to kolejno: Ił-14 (od 1955 roku), Ił-18 (1961), An-12B (1966), An-26 (1972), Jak-40 (1973) i Tu-154.

W okresie powojennym polskie lotnictwo zostało również wyposażone w śmigłowce: wielozadaniowy SM-1 (licencja Mi-1) od 1956 roku, wielozadaniowy Mi-4 od 1958 roku, wielozadaniowy SM-2 od 1960 roku, Mi-2 i Mi-8 (później również Mi-17) od 1968 roku, a także szturmowy Mi-24 od 1976 roku. W użyciu znalazły się również amfibijny Mi-14 i ciężki transportowy Mi-6.

W 1954 Wojska Lotnicze połączono z Wojskami Obrony Powietrznej Kraju, tworząc Wojska Lotnicze i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju. Nowa formacja skupiała zarówno jednostki lotnicze, jak i przeciwlotnicze. W 1962 rozdzielono je ponownie na Wojska Lotnicze i Wojska Obrony Powietrznej Kraju jako odrębne rodzaje sił zbrojnych. Ta struktura funkcjonowała nieprzerwanie przez 28 lat.

1990–2004

1 lipca 1990 roku ponownie połączono oba elementy, tworząc Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej.

2004–2010

W roku 2006 do uzbrojenia weszły dwa nowe typy maszyn: na początku roku lekki śmigłowiec PZL SW-4, 9 listopada zaś – pierwsze samoloty F-16C/D, które w przetargu na myśliwiec wielozadaniowy pokonały Gripena i Mirage’a 2000.

16 stycznia 2009 roku wycofano ze służby ostatni z 12 samolotów transportowych An-26. 24 marca przekazano pierwszy z pięciu samolotów transportowych C-130 Hercules.

Po 10 kwietnia 2010 roku Ministerstwo Obrony Narodowej wyczarterowało na cztery lata dwa samoloty Embraer 175 od PLL LOT do przewozu najważniejszych osób w państwie; samoloty te są cywilne, obsługują je cywile i nie są oznaczone szachownicą lotniczą^[5].

Po 2011

W 2011 r. wykonano prace, których celami były poprawienie bezpieczeństwa wykonywania zadań lotniczych oraz optymalizacja szkolenia. Wdrożone zostały działania naprawcze i profilaktyczne, którymi objęte zostały wszystkie jednostki organizacyjne lotnictwa Sił Powietrznych oraz pozostałych Rodzajów Sił Zbrojnych. Przeprowadzono gruntowną analizę wszystkich dokumentów normujących szkolenie lotnicze, opracowano nowe dokumenty oraz wprowadzono szereg poprawek i uzupełnień do programów i instrukcji. Zmieniono także organizację bezpieczeństwa i ubezpieczenia lotów podnosząc standard funkcjonowania lotnisk. Pracę nad systemem problematyki bezpieczeństwa zostały zwieńczone opracowaniem czterech dokumentów: „Regulaminu Lotów RL 2010”, „Instrukcji Organizacji Lotów 2010”, „Instrukcji Ruchu Lotniczego Sił Zbrojnych RP” oraz „Instrukcji organizacji lotniczej łączności radiowej Sił Zbrojnych RP – wydanie II”. Dokonano zmian zapisów w instrukcjach użytkowania statków powietrznych, dotyczących ich doposażenia w nowe urządzenia i agregaty. Wprowadzono codzienny nadzór nad pracą służb Hydrometeorologicznej Sił Zbrojnych RP. Zakończono rozbudowę sieci WAN Meteo – RL.

Przeprowadzono ćwiczenia Sił Powietrznych pod kryptonimem „Orzeł-11”, które odbyły się we wrześniu 2011 r. Zasadniczym celem ćwiczeń było przygotowanie dowództw oraz jednostek Sił Powietrznych do realizacji działań bojowych w ramach wydzielonego Komponentu Powietrznego, a także jego zabezpieczenia i wsparcia podczas prowadzenia połączonej operacji obronnej kraju. Ćwiczenie odbyło się przy współdziałaniu z Komponentem Lądowym i Morskim, Inspektoratem Wsparcia Sił Zbrojnych, Żandarmerią Wojskową oraz Polską Agencją Żeglugi Powietrznej. Przeprowadzono je na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wykorzystaniem ośrodków poligonowych w Ustce, Nadarzycach, Drawsku Pomorskim, na poligonach morskich znajdujących się w strefie obrony Marynarki Wojennej oraz w jednostkach uczestniczących^[6].

Siły Powietrzne współorganizowały największe w Polsce pokazy lotnicze Radom Air Show 2011, z udziałem samolotów wojskowych i cywilnych z całego świata. W pokazach wzięło udział 160 statków powietrznych, w tym 116 w pokazie dynamicznym, a 44 w statycznym. Łącznie zaprezentowano 261 lotników i 57 statków powietrznych.

Nastąpiła certyfikacja Komponentu Lotniczego „Jastrząb” składającego się z czterech samolotów F-16 Jastrząb, personelu obsługi oraz ochrony wojsk, jako Sił Zdolnych do Przerzutu w ramach operacji NATO. Komponent lotniczy musiał przejść certyfikację według programu TACEVAL. Program ten ma za zadanie zweryfikowanie zdolności do podjęcia działań bojowych przez okres wyznaczony przez dowództwo NATO, w warunkach ograniczonej pomocy ze strony państwa-gospodarza^[6].

W październiku 2011 r. odbył się kurs szkoleniowo-metodyczny kierowniczej kadry lotnictwa Sił Zbrojnych RP „Zlot 2011”. Celem było kreślenie roli dowódców poszczególnych szczebli dowodzenia podczas realizacji zadań, ocena poziomu umiejętności pilotażowych i bojowych kierowniczej kadry lotnictwa Sił Zbrojnych RP.^[7]

2 września 2016 roku ogłoszone zostały dwie niezależne procedury przetargowe przez Inspektorat Uzbrojenia MON celem pozyskania samolotów do przewozu VIP-ów. Celem zakupu są trzy średnie maszyny, w tym jedna używana i dwie nowe. Wymagana liczba miejsc wynosi nie mniej niż 65 foteli, zasięg minimalny 5500 kilometrów, loty transatlantyckie bez międzylądowania z minimum 30 pasażerami, w konfiguracji do przewozu VIP-ów, posiadanie systemów łączności niejawnej, obrony i ochrony. Samoloty używane mają mieć silniki nie starsze niż 5 lat, a liczbę miejsc w średnich maszynach nie mniejszą niż 132. Zasięg samolotów przy pełnym obciążeniu ma pozwolić na przelot nad Atlantykiem z międzylądowaniem^[8].

W październiku 2016 roku zdecydowano, że przetarg na dwa małe samoloty dla VIP-ów wygrywa Gulfstream G550, gdyż druga oferta nie spełnia wymogów. W dniu 15 listopada 2016 roku Szef IU MON gen. bryg. Adam Duda i Jeffrey Crosby, reprezentujący przedsiębiorstwo Gulfstream Aerospace, podpisali umowę na dostawę maszyn^{[9][10][11][12][13]}.

21 czerwca 2017 roku pierwsza maszyna Gulfstream G550 wylądowała na Lotnisku Chopina w Warszawie i została przekazana 1. Bazie Lotnictwa Transportowego^[14]. Samolot otrzymał imię „Książę Józef Poniatowski”. Następny samolot, o imieniu „Generał Kazimierz Pułaski”, został odebrany 29 lipca 2017 roku na lotnisku w Bydgoszczy^[15].

31 stycznia 2020 roku w Dęblinie, szef MON podpisał umowę na zakup 32 wielozadaniowych samolotów piątej generacji F-35 dla Sił Powietrznych^[16]. Wartość umowy wynosi 4,6 mld USD^[17]. Jej przedmiotem jest dostawa 32 samolotów F-35A wraz z pakietem szkoleniowym i logistycznym.

14 kwietnia 2021 Ministerstwo Obrony Narodowej poinformowało o podpisaniu umowy z rządem USA, dotyczącej zakupu 5 używanych samolotów transportowych C-130H Hercules, które uzupełnić mają dotychczas eksploatowane samoloty C-130E. Maszyny zakupiono poprzez procedurę EDA. Samoloty trafią do 33. Bazy Lotnictwa Transportowego^[18][19]. 27 lipca 2022 roku samolot szkolny TS-11 Iskra został oficjalnie wycofany ze służby w Siłach Powietrznych^[20].

Dowódcy polskich sił powietrznych

Szef Sekcji Żeglugi Napowietrznej

• 1918 – ppłk pil. Hipolit Łossowski

Dowódca Wojsk Lotniczych

• 1918–1919 – ppłk pil. Hipolit Łossowski

Inspektorzy Wojsk Lotniczych

• 1919 – ppłk pil. Hipolit Łossowski
• 1919–1920 – gen. bryg. pil. Gustaw Macewicz

Szefowie Departamentu Żeglugi Powietrznej

• 1920–1923 – gen. bryg. pil. Gustaw Macewicz
• 1923–1924 – gen. bryg. pil. François-Lèon Leveque
• 1924–1926 – gen. bryg. pil. Włodzimierz Zagórski
• 1926–1936 – gen. bryg. pil. Ludomił Rayski

Dowódcy Lotnictwa w Ministerstwie Spraw Wojskowych

• 1936–1939 – gen. bryg. pil. Ludomił Rayski
• 1939 – gen. bryg. pil. Władysław Kalkus

Inspektorzy Obrony Powietrznej Państwa

• 1936 – gen. dyw. Gustaw Orlicz-Dreszer
• 1936–1939 – gen. bryg. pil. Józef Zając

Naczelny Dowódca Lotnictwa i OPL, Dowódca Lotnictwa i OPL

• 1939–1940 – gen. bryg. pil. Józef Zając

Dowódca Polskich Sił Powietrznych

• 1940 – gen. bryg. pil. Józef Zając

Inspektorzy Polskich Sił Powietrznych

• 1940–1943 – gen. bryg. pil. Stanisław Ujejski
• 1943 – płk pil. Stanisław Karpiński
• 1943–1944 – gen. bryg. pil. Mateusz Iżycki

Dowódca Polskich Sił Powietrznych

• 1944–1947 – gen. bryg. pil. Mateusz Iżycki

Dowódca Lotnictwa Frontu Polskiego (na Wschodzie)

• 1944–1945 – gen. dyw. pil. Fiodor Pietrowicz Połynin

Dowódca Lotnictwa WP

• 1945–1947 – gen. broni pil. Fiodor Pietrowicz Połynin

Dowódcy Wojsk Lotniczych

• 1947–1950 – gen. bryg. Aleksander Romeyko
• 1950–1954 – gen. broni pil. Iwan Turkiel

Dowódcy Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (samodzielny organ dowodzenia w latach 1951–1954)

• 1951–1952 – gen. bryg. Nikołaj Trawin
• 1952–1954 – gen. bryg. Siergiej Sazonow

Dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju

• 1954–1956 – gen. broni pil. Iwan Turkiel
• 1956–1962 – gen. dyw. pil. Jan Frey-Bielecki

Dowódca Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (w ramach Dowództwa Wojsk Lotniczych i OPL OK)

• 1959–1962 – gen. bryg. pil. Czesław Mankiewicz

Główni Inspektorzy Lotnictwa

• 1962–1963 – gen. dyw. pil. Jan Frey-Bielecki
• 1963–1967 – gen. dyw. pil. Jan Raczkowski

Dowódcy Wojsk Lotniczych

• 1967–1972 – gen. dyw. pil. Jan Raczkowski
• 1972–1976 – gen. dyw. pil. Henryk Michałowski
• 1976–1983 – gen. dyw. pil. Tadeusz Krepski
• 1983–1989 – gen. dyw. pil. Tytus Krawczyc
• 1989–1990 – gen. dyw. pil. Jerzy Gotowała

Dowódcy Wojsk Obrony Powietrznej Kraju

• 1962–1967 – gen. dyw. pil. Czesław Mankiewicz
• 1967–1976 – gen. dyw. pil. Roman Paszkowski
• 1976–1990 – gen. broni Longin Łozowicki

Dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej (po scaleniu WOPK i Wojsk Lotniczych w 1990 roku)^[21]

• 1990–1995 – gen. broni pil. Jerzy Gotowała
• 1995–1999 – gen. dyw. Kazimierz Dziok
• 1999–2002 – gen. broni pil. Andrzej Dulęba
• 2002–2004 – gen. broni pil. Ryszard Olszewski

Dowódcy Sił Powietrznych (zmiana nazwy z WLOP na Siły Powietrzne 1 lipca 2004 r.)

• 2004–2005 – gen. broni pil. Ryszard Olszewski
• 2005–2007 – gen. broni pil. Stanisław Targosz^[22]
• 2007–2010 – gen. broni pil. Andrzej Błasik^[23]
• 2010–2013 – gen. broni pil. Lech Majewski^[24]

Inspektorzy Sił Powietrznych

• gen. dyw. pil. Jan Śliwka (1 stycznia 2014 – 28 stycznia 2016^[25])
• gen. bryg. pil. Tomasz Drewniak (28 stycznia 2016 – 17 listopada 2016)^[25][26]
• płk/gen. bryg. pil. Cezary Wiśniewski (18 listopada 2016 – 17 kwietnia 2017)^[26][27][28]
• cz.p.o. gen. bryg. pil. Mirosław Jemielniak (10 kwietnia 2017 – 31 maja 2018)^[29][30]
• gen. bryg. pil. Mirosław Jemielniak (1 czerwca 2018 – 30 sierpnia 2018)^[30][31][32]
• cz.p.o. gen. bryg. pil. Jacek Pszczoła (31 sierpnia 2018 – 19 października 2018)^[32][33]
• gen. bryg./gen. dyw. pil. Jacek Pszczoła (19 października 2018 – 31 stycznia 2023)^[34]
• gen. bryg./gen. dyw. pil. Ireneusz Nowak (1 marca 2023 – nadal)^[35][36]

Podstawy prawne

Podstawami prawnymi utworzenia powietrznego segmentu polskich Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej są Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz akty prawne niższego rzędu, w tym przede wszystkim ustawa o obronie Ojczyzny z dnia 11 marca 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 2305). Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy o obronie Ojczyzny, w skład Sił Zbrojnych wchodzą jako ich rodzaje: Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna i Wojska Specjalne, zaś na podstawie art. 15 ust. 3 tej samej ustawy, Siłami Powietrznymi dowodzi Dowódca Sił Powietrznych^[37]. Przepis ten nie narusza jednak postanowień prawa w zakresie cywilnego zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, sprawowanego za pośrednictwem Ministra Obrony. Ustawa z 21 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Obrony Narodowej oraz niektórych innych ustaw zlikwidowała stanowisko Dowódcy Sił Powietrznych. Od 1 stycznia 2014 r. dowódcami rodzajów Sił Zbrojnych są Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych i Dowódca Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych, którym podlegają poszczególne jednostki wojskowe SP.

Flagi lotnictwa wojskowego

Współczesne (od 1993 r.)

• 
  Flaga WLOP (do 2004).
  Flaga Sił Powietrznych (od 2004).
• 
  Flaga lotnisk i lądowisk wojskowych.
• 
  Flaga lotnisk i lądowisk Marynarki Wojennej.
• 
  Flaga Dowódcy Sił Powietrznych (2011–2013).

Historyczne

• 
  Flaga wojskowych portów lotniczych (1930–1938).
  Flaga PSP (1940–1947).
• 
  Flaga wojskowych portów lotniczych (1938–1945).
• 
  Flaga lotnictwa wojskowego PRL (1955–1959).
• 
  Flaga lotnictwa wojskowego PRL (od 1959).
  Flaga WLOP (do 1993.)
• 
  Flaga lotnisk i lądowisk Marynarki Wojennej PRL.
  (1959–1990).
• 
  Flaga lotnictwa morskiego WOP PRL (1959–1990).

Organizacja

• Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych w Warszawie^[38]
  • Centrum Operacji Powietrznych w Warszawie-Pyrach
• Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych w Warszawie^[39]
  • Szefostwo Służby Ruchu Lotniczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie^[40]
  • 1 Skrzydło Lotnictwa Taktycznego
  • 2 Skrzydło Lotnictwa Taktycznego
  • 3 Skrzydło Lotnictwa Transportowego
  • 4 Skrzydło Lotnictwa Szkolnego
  • 3 Brygada Radiotechniczna
  • 3 Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej
  • Centrum Rozpoznania i Wsparcia Walki Radioelektronicznej
  • Szefostwo Służby Hydrometeorologicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie-Pyracho
  • Centrum Szkolenia Sił Powietrznych w Koszalinie
  • 6 Batalion Chemiczny (poprzez 4 Pułk Chemiczny)
  • Centrum Szkolenia Inżynieryjno-Lotniczego
  • Szefostwo Służby Ruchu Lotniczego Sił Zbrojnych RP
  • 21 Centralny Poligon Lotniczy w Nadarzycach^[41]
  • Centralny Poligon Sił Powietrznych w Ustce^[42]

Dowództwo

Z dniem 1 stycznia 2014 na podstawie ustawy o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Obrony Narodowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 852) dowództwo Sił Powietrznych uległo likwidacji, a jego zadania przejęło Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych.

Uzbrojenie i wyposażenie

Wojska Lotnicze

Zdjęcie	Nazwa	Pochodzenie	Wersja	Liczba	Służba od	Uwagi
Samoloty szkolno-treningowe (AJT)
	PZL-130 Orlik	Polska	TC-II Advanced	28	1992	Do szkolenia podstawowego i zaawansowanego. Modernizacja do standardu TC-II Advanced do 2022[43].
	M-346 Bielik	Włochy	M-346	16[44]	2016	Do szkolenia zaawansowanego (na MRCA 4,5 i 5 gen.). Aktualizacja software systemu awionicznego w 2022.
Lekkie samoloty bojowe (LCA). Wielozadaniowe samoloty bojowe (MRCA)
	FA-50	Korea Południowa	FA-50GF Block 10 FA-50PL Block 20	12[45] 0/36	2023 2025-2028	Planowana jest modernizacja (po 2025) FA-50GF do FA-50PL (m.in. radar AESA Raytheon PhantomStrike)[46].
	F-16	Stany Zjednoczone	F-16C Block 52+ F-16D Block 52+	36[47] 12[47]	2006	Planowana jest modernizacja (od 2025) do F-16V[48](m.in. radar AESA).
	F-35	Stany Zjednoczone	F-35A Block 4	4/32	2026-2030	Umowa 2020[49]. Dostawy 2024-2025 (kilka szt. do bazy w US, gdzie będą szkolić się piloci z PL) i docelowo 2026-2030 (do baz w PL). 4 szt. wyprodukowane dla Polski obecnie są w USA w celach szkoleniowych.
	Su-22	ZSRR	M4K UM3K	12[50] 6[50]	1984	W służbie do ~2025. Docelowo będą wycofane lub/i przekazane Ukrainie.
	MiG-29	ZSRR	MiG-29M 9.12A MiG-29UBM 9.51	11 3[51][52]	1989	W służbie do ~2027 są egz. z ZSRR i Czech. Zmodyfikowane do działania w przestrzeni powietrznej NATO, wyposażone w izraelski komputer misji, wielofunkcyjny wyświetlacz, system IFF Mode 5 czy systemy nawigacyjne TACAN i ILS (na maszynach 1-miejscowych z interogatorem). Docelowo będą wycofane lub/i przekazane Ukrainie (przekazano egz. z Niemiec).
Samoloty AEW&C
	Saab 340 AEW&C	Szwecja	Saab 340B AEW-300	1/2[53]	2024	Używane, kupione od Szwecji, umowa 2023[54]. Inne oznaczenie to S 100D Argus (ASC-890).
Samoloty transportowe
	M28 Bryza	Polska	M28B[55] M28PT/GC[55]	24	2002
	CASA C-295	Hiszpania	M	16	2003	Jeden (o numerze bocznym 019 – zakupiony w roku 2007) utracono w 2008 w katastrofie lotniczej w Mirosławcu.
	C-130 Hercules	Stany Zjednoczone	E H	5 3/5[56]	2009	Przekazane przez USA w ramach bezzwrotnej pożyczki na cele wojskowe.
	Gulfstream G550	Stany Zjednoczone		2	2017
	Boeing 737-800	Stany Zjednoczone	NG NG BBJ2	1 2	2017 2021 2021	Samolot o numerze fabrycznym 61358 w listopadzie 2017 zakupiony przez MON[57]. 29 października wylądowała 3 i ostatnia maszyna VIP[58].
Śmigłowce
	SW-4 Puszczyk	Polska		24	2006
	Mi-2	ZSRR  Polska	RL[59] P[60] T[60] D[61] R[61] URP-G[61] Sz[61]	16[62]	1973
	W-3 Sokół	Polska	W-3T W-3P W-3RL W-3WA W-3W SAR W-3WA SAR	4 1 6 4 1 1	1993-1996	[63][64]
	W-3 Sokół	Polska	W-3WA	7	2008-2013	Zmodyfikowane do transportu VIP[63][65].
	Mi-8 Mi-17	ZSRR  Rosja	Mi-17-1V[66] Mi-17[67] Mi-8RL[59] Mi-8PS[59]	5 3 3 1	1973-2011	Śmigłowce Mi-17 znajdują się na wyposażeniu PJOS w Powidzu, zaś śmigłowce Mi-8 przystosowane do ratownictwa lądowego pełnią służbę w 3GPR w Krakowie.
	Mi-8	ZSRR	Mi-8PS Mi-8T	3 2	1977-1983	Zmodyfikowane do transportu VIP[68][65][69][70].
Bezzałogowe aparaty latające (UAV)
	Aeronautics Orbiter	Izrael	Orbiter	15 zestawów	2007[71]	W każdym zestawie po 3 aparaty[72]. Na wyposażeniu 12 Bazy Bezzałogowych Statków Powietrznych[73].
	Bayraktar TB2	Turcja	TB2	3/4 zestawów	2022	W każdym zestawie po 6 aparatów. Na wyposażeniu 12 Bazy Bezzałogowych Statków Powietrznych w Mirosławcu[74].
	MQ-9 Reaper	Stany Zjednoczone	MQ-9A	1 zestaw	2023	Wyleasingowane w ramach pilnej potrzeby operacyjnej[75].

Amunicja

Podstawowymi rodzajami uzbrojenia Sił Powietrznych są amunicja służąca do zwalczania z powietrza celów powietrznych oraz do zwalczania celów lądowych.

Cele powietrzne

Cele lądowe

Zasobniki

Wojska Obrony Przeciwlotniczej

Zdjęcie	Nazwa	Pochodzenie	Wersja	Liczba	Uwagi
Przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe
	PPZR Grom	Polska	Grom	400	Zasięg: 500 - 5500 m. Pułap: 10 - 3500 m.
	PPZR Piorun	Polska	Piorun	1020	Zasięg: 400 - 6500 m. Pułap: 10 - 4000 m. Umowa 2016 (420 wyrzutni + 1300 pocisków)[87]. Aneks 2022 (600 wyrzutni + 3500 pocisków)[88].
Artyleria przeciwlotnicza. Przeciwlotnicze systemy rakietowo-artyleryjskie
	Armata ZU-23-2 ZUR-23-2	ZSRR  Polska		brak danych	Zasięg: ~2500 m.
	PSR-A Pilica	Polska	Pilica	6/22 zestawy	1 zestaw to (10 pojazdów): 6 x jednostka ogniowa, 1 x stanowisko dowodzenia, 1 x stacja radiolokacyjna, 2 x pojazd amunicyjny. Zasięg do: ~2500 m dla ZUR-23-2SP Jodek, 5500/6500 m dla PPZR Grom/Piorun. Wyposażenie 3 Warszawskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej[89].
Rakietowe systemy przeciwlotnicze
	SPZR Poprad	Polska	Poprad	2[90]	Zasięg: do 5500/6500 m dla PPZR Grom/Piorun. 2 egzemplarze pochodzą z partii próbnej, na wyposażeniu Centrum Szkolenia Sił Powietrznych[91][92][93].
	PZR S-125	ZSRR  Polska	S-125 Newa-SC	11 zestawy	1 zestaw to 3 wyrzutnie. Zasięg: do 25000 m[94]. Pułap: do 18000 m. 20 wyrzutni przekazano Ukrainie *.
	Patriot PAC-3	Stany Zjednoczone  Polska	PAC-3 MSE	2/8 zestawy	1 zestaw to 8 wyrzutni. Zasięg: do 150km. Pułap: do 20km. Wyposażenie 3 Warszawskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej[95][96].

Wojska Radiotechniczne i Radioelektroniczne

Zdjęcie	Nazwa	Pochodzenie	Liczba	Uwagi
Stacje radiolokacyjne
	RAT-31DL	Włochy	3	Trójwspółrzędny radar dalekiego zasięgu przeznaczony do kontroli obszaru powietrznego, BACKBONE[97][98].
	NUR-12M	Polska	3	Trójwspółrzędny radar dalekiego zasięgu przeznaczony do kontroli obszaru powietrznego. BACKBONE[99].
	NUR-12ME	Polska	7	Trójwspółrzędny radar kontroli obszaru powietrznego[100].
	NUR-15/M	Polska	18/25	Trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna średniego zasięgu. W ramach dotychczasowych umów zamówiono 25 radarów. Do grudnia 2021 roku dostarczono 17 stacji radiolokacyjnych[101][102][103][91][104][105][106].
	NUR-31/M/MK	Polska		Radar kontroli obszaru powietrznego średniego zasięgu. Przeznaczony do zastąpienia przez NUR-15M[107][108].
	NUR-41	Polska		Radar przeznaczony do pomiaru wysokości obiektów powietrznych. Przeznaczony do zastąpienia przez NUR-15M[109][108].
	ZDPSR Soła	Polska	1	Trójwspółrzędny radar przeznaczony do kontroli obszaru powietrznego, wykrywania i śledzenia tras obiektów wykrytych w danym obszarze, krótkiego zasięgu. Na wyposażeniu Centrum Szkolenia Sił Powietrznych[110][111].
	GCA-2000/GCA-2000M	Stany Zjednoczone	14	Radiolokacyjne systemy precyzyjnego wspomagania lądowania (PAR). Dla całości SZRP zakupiono 5 stacji w wersji GCA-2000 oraz 9 w wersji GCA-2000M. Na wyposażeniu lotnisk[112][113][114].
Walka elektroniczna
	Gunica	Polska		Stacje rozpoznania pokładowych systemów elektronicznych PRP-25M i PRP-25S.[115]

 Zobacz więcej w artykule Uzbrojenie i sprzęt bojowy Wojsk Lądowych, w sekcji Lotnictwo Wojsk Lądowych.

 Zobacz więcej w artykule Uzbrojenie i sprzęt bojowy Wojsk Specjalnych, w sekcji Statki powietrzne.

 Zobacz więcej w artykule Marynarka Wojenna, w sekcji Lotnictwo Marynarki Wojennej.

 Zobacz więcej w artykule Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, w sekcji Wyposażenie Akademickiego Ośrodka Szkolenia Lotniczego WSOP.

 Osobny artykuł: Lista śmigłowców Wojska Polskiego.

Bazy lotnicze

1

8

12

21

22

23

31

32

33

41

42

43

44

44

49

56

Legenda
Bazy lotnicze Sił Powietrznych:
Szkolnego: 41, 42
Taktycznego: 12, 21, 22, 23, 31, 32
Transportowego: 1, 8, 33
Bazy lotnicze innych rodzajów Sił Zbrojnych RP:
Marynarki Wojennej: 43, 44
Wojsk Lądowych: 49, 56

Baza	Miasto	Wyposażenie
1 Baza Lotnictwa Transportowego	Warszawa	Mi-8, PZL W-3, Gulfstream G550, Boeing 737
8 Baza Lotnictwa Transportowego	Kraków	CASA C-295, PZL M28, Mi-2, Mi-8
12 Baza Bezzałogowych Statków Powietrznych	Mirosławiec	Aeronautics Orbiter, Bayraktar TB2, MQ-9 Reaper
21 Baza Lotnictwa Taktycznego	Świdwin	Su-22M4, Su-22UM3K[116]
22 Baza Lotnictwa Taktycznego	Malbork	MiG-29
23 Baza Lotnictwa Taktycznego	Mińsk Mazowiecki	FA-50
31 Baza Lotnictwa Taktycznego	Poznań	F-16
32 Baza Lotnictwa Taktycznego	Łask	F-16
33 Baza Lotnictwa Transportowego	Powidz	C-130E, C-130H, PZL W-3[117], PZL M28, Mi-17
41 Baza Lotnictwa Szkolnego	Dęblin	Mi-2, PZL SW-4, Aermacchi M-346
42 Baza Lotnictwa Szkolnego	Radom	PZL-130, PZL M28

 Osobne artykuły: Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej, 43 Baza Lotnictwa Morskiego i 44 Baza Lotnictwa Morskiego.

 Osobne artykuły: 1 Brygada Lotnictwa Wojsk Lądowych, 49 Baza Lotnicza i 56 Baza Lotnicza.

 Zobacz więcej w artykule 25 Brygada Kawalerii Powietrznej, w sekcji Struktura organizacyjna brygady.

Zespoły akrobacji lotniczej

• Zespół akrobacyjny Orlik
• Zespół pokazowy Skorpion
• Zespół pokazowy F-16 Tiger Demo Team^[118][119]
• Zespół pokazowy Fulcrum Drivers Demo Team^[120][121]
• Zespół pokazowy M-346 Demo Team

Zobacz też

• Polskie Siły Powietrzne na obczyźnie
• F-16 w Polskich Siłach Powietrznych

Przypisy

Bibliografia

• Jan Liwiński, Jak to drzewiej bywało, „Skrzydlata Polska”, nr 11 (1996), s. 32–34, ISSN 0137-866x.
• Bombowce WP z okresu przed II wojną światową. weu1918-1939.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-20)].
• PiotrP. Jakuboszczak PiotrP. (red.), Kronika Wojska Polskiego 2018, Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2019, s. 172, ISSN 1734-2317 .
• ArturA. Gałecki ArturA. (red.), Kronika Wojska Polskiego 2017, Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2018, 88; 266, ISSN 1734-2317 .
• ArturA. Gałecki ArturA. (red.), Kronika Wojska Polskiego 2016, Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2017, s. 23, ISSN 1734-2317 .

Linki zewnętrzne

• Grupa Historyczna Lotnictwa Polskiego
• Personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940