Dęblin

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Dęblin (ujednoznacznienie).

Dęblin

miasto i gmina
Pomnik Bohaterskich Lotników Dęblińskiej Szkoły Orląt
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	rycki
Prawa miejskie	13 listopada 1954
Burmistrz	Beata Siedlecka
Powierzchnia	38,33[1] km²
Wysokość	115 m n.p.m.
Populacja (2019-12-31) • liczba ludności • gęstość	16 058[2] 418,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 81
Kod pocztowy	08-530
Tablice rejestracyjne	LRY
Położenie na mapie powiatu ryckiego Dęblin
Położenie na mapie Polski Dęblin
Położenie na mapie województwa lubelskiego Dęblin
51°34′00″N 21°51′41″E/51,566667 21,861389
TERC (TERYT)	0616011
SIMC	0955740
Urząd miejski Rynek 12 08-530 Dęblin
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Dęblin – miasto w województwie lubelskim, w powiecie ryckim.

Dęblin położony jest w historycznej Małopolsce, w południowo-zachodniej części ziemi stężyckiej, przy ujściu rzeki Wieprz do Wisły, w szerokiej dolinie rzecznej, która osiąga szerokość 15 km. Dolina ma budowę terasową. Najstarsza terasa położona jest 20 m nad zwierciadłem Wisły.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 16 058 mieszkańców^[2].

W 1629 roku właścicielem wsi w powiecie stężyckim województwa sandomierskiego był Piotr Aleksander Tarło^[3].

Geneza nazwy

W średniowiecznych zapiskach można się spotkać z nazwami Deblin (1505) i Deblyn (1508) co oznacza, że osada nazywana była wtedy Deblinem. W połowie XVI wieku pojawia się obecna nazwa. Nie istnieje żadna potwierdzona dostatecznymi argumentami hipoteza dotycząca jej pochodzenia. W okresie zaborów, po wybudowaniu w 1842 w pobliżu Dęblina twierdzy, miasto nosiło nazwę Iwanogród (ros. Ивангород), na cześć Iwana Paskiewicza, namiestnika Królestwa Polskiego^[4].

W jednym z przedmieść Chicago, Oak Lawn, Illinois, w którym prawie co piąty mieszkaniec jest polskiego pochodzenia, znajduje się ulica Deblin Lane.

Legenda głosi, że nazwa wzięła się od tego, że w Dęblinie rosło dużo dębów, a w rzekach pływały ryby liny.

W latach 1961–1981 pod polską banderą pływał po morzach europejskich drobnicowiec „Dęblin”^[5].

Historia

 Osobne artykuły: Walki o Dęblin i Mińsk Mazowiecki (1920), Podobwód Dęblin-Ryki AK i Walki o przyczółki pod Dęblinem i Puławami.

• 1397 – wzmiankowany jako wieś
• XVIII w. – własność Mniszchów
• pocz. XIX w. – własność ks. Aleksandra Jabłonowskiego
• 1838–1878 – u ujścia Wieprza do Wisły rozpoczęta została budowa twierdzy według projektu rosyjskiego generała Iwana Dehna, twórcy twierdz w Modlinie, Warszawie i Brześciu
• 1840 – car Mikołaj I Romanow podarował dobra dęblińskie Iwanowi Paskiewiczowi, stąd do 1915 obowiązywała nazwa Iwanogród
• 1854 – powstała osada Irena (obecna starówka Dęblina z Rynkiem)
• 1877 – uruchomienie linii kolejowej Warszawa-Lublin
• 1885 – uruchomienie linii kolejowej Łuków-Radom oraz Kolei Iwangorodzko-Dąbrowskiej
• 1893 – powstał jeden z pierwszych oddziałów aeronautycznych wojsk carskich wyposażonych w balony obserwacyjne
• 1914 – w sąsiedztwie twierdzy trwały zacięte bitwy pomiędzy wojskami niemieckimi i austriackimi a rosyjskimi
• sierpień 1920 – wyruszyła kontrofensywa wojsk polskich do Bitwy Warszawskiej
• 1927 – przeniesienie z Grudziądza Oficerskiej Szkoły Lotniczej zwanej „Szkołą Orląt”
• 1929 – założono Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa, obecnie siedziba Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych
• sierpień 1941 – hitlerowcy zakładają na terenie dawnej twierdzy (w Cytadeli, Forcie VII i na stokach Reduty Balonna) obóz dla jeńców radzieckich Stalag 307. Ginie ich ok. 80 tys.^[6]
• lipiec 1944 – oddział AK Mariana Bernaciaka podczas Akcji Burza w Dęblinie samodzielnie uratował przed zniszczeniem ważne obiekty wojskowe i gospodarcze, uchronił mieszkańców przed wywózką i znęcaniem się przez wycofujących się żołnierzy niemieckich
• sierpień 1944 – na skarpie wiślanej ginie kpr. Michał Okurzały, radiotelegrafista z 1. Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, ściągając na siebie ogień artyleryjski (na miejscu jego śmierci ustawiono kopiec pamiątkowy)^[6]
• 1944 – utworzenie obozu specjalnego NKWD^[7].
• 1953 – połączony z Ireną^[8]
• 1954 – Dęblin otrzymał prawa miejskie^[9]
• 2011 – 1 kwietnia powstało Muzeum Sił Powietrznych

Zabytki

Zabytki w Dęblinie^[10]:

• Twierdza Dęblin – fortyfikacje na prawym brzegu Wisły (forty na lewym brzegu znajdują się na terenie woj. mazowieckiego)
• Cytadela w Dęblinie
• Pozostałości fortu I „Nadwiślanka” w Nadwiślance, gm. Stężyca
• Fort II „Mierzwiączka” w Mierzwiączce
• Pozostałości fortu III „Dęblin” w Dęblinie
• Pozostałości fortu IV „Borowa” w Borowej, gm. Puławy
• W parku Zespół pałacowy (córka właściciela Dęblina, Jerzego Mniszcha – Maryna Mniszchówna była żoną cara Dymitra Samozwańca I, a po jego śmierci poślubiła Dymitra Samozwańca II)
• Cmentarz wojenny Balonna – założony przez Rosjan w czasie I wojny światowej. Znajduje się na nim 450 grobów (186 imiennych): żołnierzy carskich i austriackich (w tym polskich legionistów) z czasów Wielkiej Wojny, wojny polsko-bolszewickiej, stacjonującego w Dęblinie 15 pułku piechoty „Wilków” oraz polskich i czechosłowackich lotników^[11]
• Cmentarz komunalny – groby nieznanego żołnierza i symboliczne pomnik ofiar faszyzmu
• Brama Lubelska i brama Warszawska
• Pomnik lotników
• Muzeum Sił Powietrznych
• Kościół pw. Chrystusa Miłosiernego (pierwotnie cerkiew w Łosicach z I poł. XVIII w.), przeniesiona do Dęblina w 1928–1929
• Zespół Dworca Kolei Nadwiślańskiej
• Synagoga w Dęblinie – zbudowana w połowie XIX wieku, przy ulicy Okólnej. Podczas II wojny światowej zdewastowana przez hitlerowców. Po wojnie budynek synagogi służył jako łaźnia miejska, następnie przebudowano ją na magazyn. Obecnie nieistniejąca – na jej miejscu stoi sklep AGD-RTV.

Okoliczna przyroda

Na lewym brzegu Wisły, kilkanaście kilometrów od Dęblina, znajduje się jeden z większych kompleksów leśnych w Polsce – Puszcza Kozienicka. Większość jej drzewostanu – głównie w części wschodniej – stanowi sosna. Występują w niej też dęby i graby. W części zachodniej rosną lasy mieszane z jodłą, brzozą, grabem, świerkiem, osiką i jesionem. Miejscami zachowały się nieliczne jawory i modrzewie^[12].

Na prawym brzegu Wisły, na północ od Dęblina występują bory sosnowe i sosnowo-dębowe, a w podmokłych dolinach łęgi, najczęściej wierzbowo-topolowe i jesionowo-olszowe. Na tym terenie do większych kompleksów leśnych należą lasy garwolińskie, ciągnące się wzdłuż nadwiślańskiej krawędzi Wysoczyzny Żelechowskiej. Na lewym brzegu Wieprza w północno-zachodniej części Wysoczyzny Lubartowskiej rosną lasy gołębskie.

Struktura powierzchni

Dęblin ma obszar 38,51 km² (2002)^[13], w tym:

• użytki rolne: 28%
• użytki leśne: 15%

Miasto stanowi 6,26% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2014^[14]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	17876	100	8456	51	8437	49
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	464		227		236

• Piramida wieku mieszkańców Dęblina w 2014 roku^[15].

Gospodarka

Na początku lat 90., wraz z całym krajem, Dęblin przeszedł okres zasadniczych przemian gospodarczych. Duże państwowe przedsiębiorstwa, związane z obronnością kraju, zwalniały pracowników i zmniejszały produkcję. Obecnie obiekty w niektórych wojskowych zakładach są w pełni wykorzystywane i odnajmowane dęblińskim przedsiębiorcom. W mieście powstało około tysiąca nowych prywatnych podmiotów gospodarczych. Otworzono między innymi przedsiębiorstwa przemysłu dziewiarskiego, konfekcyjnego, materiałów budowlanych, przetwórstwa owocowo-warzywnego. Przedsiębiorstwo komunalne przekształcone w spółkę z o.o. również notuje systematyczny wzrost^{[potrzebny przypis]}. Najwięcej osób zatrudnionych jest w przemyśle na rzecz wojska, tj. w Wojskowych Zakładach Lotniczych Nr 3 oraz w Wojskowych Zakładach Inżynieryjnych.

Transport

Dęblin posiada wiele połączeń drogowych i kolejowych. Rangę miasta podnosi usytuowane w nim wojskowe lotnisko Dęblin-Irena. Obecnie lotnisko służy przede wszystkim szkoleniu pilotów.

Dęblin ma liczne połączenia kolejowe, m.in. z Lublinem, Warszawą, Otwockiem, Radomiem, Bydgoszczą, Białą Podlaską, Łukowem, Przemyślem, Szczecinem i Kielcami. Funkcjonuje również komunikacja prywatna. Główne linie to Dęblin PKP – Dęblin Rynek, Dęblin – Stawy – Ryki – Lublin, Dęblin – Ryki – Otwock – Warszawa oraz Dęblin – Puławy.

Dęblin jest ważnym węzłem kolejowym. Przebiegają przezeń: linia kolejowa 7 Warszawa Wschodnia – Dorohusk (przez Lublin) i linia 26 do Radomia (przez Pionki). Dziennie na stacji zatrzymuje się kilkadziesiąt pociągów regionalnych i międzyregionalnych.

 Zobacz też: Dęblin Towarowy.

Przez miasto przechodzą drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 48 Kock – Dęblin – Tomaszów Mazowiecki
• droga wojewódzka nr 801 Warszawa – Dęblin – Puławy

Oświata

Szkoły podstawowe^[16]

• Szkoła Podstawowa Nr 2 im. -Władysława Broniewskiego
• Szkoła Podstawowa Nr 3 im. Marii Curie Skłodowskiej
• Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Bohaterów Lotnictwa Polskiego
• Szkoła Podstawowa Nr 5 im. gen. Władysława Sikorskiego

Szkoły średnie^[17]

• Liceum Ogólnokształcące im. 15 P.P. „Wilków”
• Zespół Szkół Zawodowych Nr 1 im. gen. Franciszka Kleeberga
• Zespół Szkół Zawodowych Nr 2 im. Marii Dąbrowskiej
• Ogólnokształcące Liceum Lotnicze im. F. Żwirki i S. Wigury

Szkoły wyższe

• Lotnicza Akademia Wojskowa

 Zobacz też: Szkoła Podoficerska Sił Powietrznych w Dęblinie.

Wspólnoty wyznaniowe

Większość mieszkańców Dęblina stanowią katolicy. W mieście działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:

• parafia św. Piusa V
• parafia Chrystusa Miłosiernego
• parafia wojskowa Matki Boskiej Loretańskiej

• Kościół Chrześcijan Baptystów:

• zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów

• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan:

• zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan^[18]

• Świadkowie Jehowy:

• zbór Dęblin (Sala Królestwa ul. Ogrodowa 18A)^[19]

Sport

Największym klubem sportowym w miejscowości jest występujący aktualnie w A klasie MKS „Orlęta 1925” Dęblin. Orlęta 1925 są kontynuatorem tradycji założonego w 1925 roku Wojskowego Klubu Sportowego Orlęta Dęblin. Na dzisiaj we wszystkich sekcjach klubu zrzeszonych jest ponad 200 osób w tym 100 dzieci. Drużyna szachowa Czarni Dęblin z powodzeniem występuje w II Lidze Seniorów. W miejscowości działa również klub piłkarski Gabaryty Dęblin. Drużyna występuje obecnie w B klasie. Działa też klub tenisa stołowego U-MKTS LOB Dęblin, którego dwa zespoły występują obecnie w IV Lidze Lubelskiej.

 Zobacz też: Stadion Czarnych Dęblin.

Miasta partnerskie

• – Rumia, Polska
• – Drohobycz, Ukraina
• – Sedrina, Włochy

Sąsiednie gminy

Puławy, Ryki, Stężyca, Sieciechów.

Zobacz też

• Stawy (Dęblin)
• gmina Irena
• Dęblin (gromada w powiecie garwolińskim)

Przypisy

Bibliografia

• Przybyszewski Stanisław M., Historia garnizonu Dęblin w latach 1832–1939, Wydawnictwo Ajaks, Pruszków 2004

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Dęblin

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Iwangród

• Iwangród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 310 .
• Dęblin (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 18 .
• Irena (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 300 .
• Towarzystwo Przyjaciół Dęblina
• Historia Żydów w Dęblinie na portalu Wirtualny Sztetl
• Mapy i zdjęcia satelitarne
  • Interaktywna mapa miasta. deblin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-09)].
  • Interaktywna mapa powiatu ryckiego. mapa-powiat.infogov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-30)].
• Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona