Sofija Gubajdulina

Sofija Gubajdulina

Софи́я Асгáтовна Губaйду́лина

Sofija Gubajdulina (lipiec 1981)
Imię i nazwisko	Sofija Asgatowna Gubajdulina
Data i miejsce urodzenia	24 października 1931 Czystopol
Pochodzenie	tatarskie
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna, muzyka współczesna
Zawód	kompozytorka
Wydawnictwo	Deutsche Grammophon, Chandos, Philips, Sony Classical, BIS Records, Berlin Classics
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Sofija Asgatowna Gubajdulina, ros. Софи́я Асгáтовна Губaйду́лина (ur. 24 października 1931 w Czystopolu) – rosyjska kompozytorka pochodzenia tatarskiego^[1] [2] .

Życiorys

Pochodzenie

Urodziła się w Czystopolu, w Tatarskiej ASRR, w rodzinie o złożonym pochodzeniu etnicznym, mającej związki z tradycją judaistyczną, prawosławną, katolicką i muzułmańską (jej dziadek był mułłą)^[3]. Wychowała się w Kazaniu, tyglu kulturowym o wielowiekowej tradycji muzycznej^[4]. Wszystko to miało wpływ na późniejszy aspekt mistyczny charakteru jej muzyki^[2] .

Wykształcenie

Studiowała w konserwatorium w Kazaniu u Grigorija Kogana (fortepian) i u Alberta Lemana (kompozycja), uzyskując dyplom w 1954. Następnie w latach 1954–1959 kontynuowała studia w Konserwatorium Moskiewskim pod kierunkiem Nikołaja Piejki, a w 1963 ukończyła aspiranturę u Wissariona Szebalina^[1] [5][2] . Mimo że jej dyplomowa kompozycja została uznana za nieodpowiednią z powodu jej alternatywnego brzmienia, uzyskała wsparcie od Dmitrija Szostakowicza, który oceniając jej końcowy egzamin zachęcił ją do kontynuowania tej „błędnej drogi”^[6].

Kariera

Od ukończenia studiów jest w zasadzie kompozytorem niezależnym, choć przez rok (1969–1970) pracowała w moskiewskim eksperymentalnym studiu muzyki elektronicznej. W 1975 wraz z Wiaczesławem Artiomowem i Wiktorem Suslinem założyła w 1975 zespół Astrea, który specjalizował się w improwizacji na rzadkich instrumentach ludowych – rosyjskich, kaukaskich i środkowoazjatyckich^[7][2] .

W listopadzie 1979 decyzją VI Zjazdu Związku Kompozytorów ZSRR została wpisana na czarną listę jako jedna z Siódemki Chriennikowa za włączenie jej kompozycji do programów festiwali muzycznych w Kolonii i Wenecji bez zgody kierownictwa Związku. Tym samym została pozbawiona możliwości publikacji i występów publicznych. Ton potępienia nawiązał do I Zjazdu w 1948, podczas którego represjonowani byli m.in. Siergiej Prokofjew, Dmitrij Szostakowicz i Nikołaj Miaskowski^[6][8].

Renoma w Stanach Zjednoczonych

W 1987 po raz pierwszy odwiedziła Stany Zjednoczone jako gość Sound Celebration w Louisville^[9][10]. Potem wielokrotnie powracała zapraszana przez amerykańskie festiwale muzyki poważnej jako ich wyróżniony kompozytor, m.in. Boston „Making Music Together” (1988), Vancouver „New Music” (1991), Tanglewood (1997), Marlboro (2016)^[10].

Muzyka Gubajduliny była entuzjastycznie przyjmowana w USA, zarówno przez publiczność, jak i krytykę, była również bardzo atrakcyjna dla wykonawców^[10]. Wielu wiodących artystów i zespołów wykonywało jej utwory, m.in. Kronos Quartet, Arditti Quartet, skrzypek Gidon Kremer, fagocista Walerij Popow, wiolonczelista Mstisław Rostropowicz, dyrygenci Giennadij Rożdiestwienski i Simon Rattle^[2] .

Wiele czołowych amerykańskich orkiestr, zespołów i solistów zamawiało u niej kompozycje, a następnie dawało im amerykańskie prawykonania. Na przykład Pro et Contra wykonane przez Louisville Orchestra (1989), Kwartet smyczkowy nr 4 w nowojorskim prawykonaniu przez Kronos Quartet (1994), Dancer on a Tightrope na skrzypce i fortepian, zagrany w Waszyngtonie przez Roberta Manna i Ursulę Oppens (1994), Koncert na altówkę napisany dla Jurija Baszmieta i wykonany przez niego z Chicagowską Orkiestrę Symfoniczną pod dyrekcją Kenta Nagano (1997), Two Paths na 2 altówki solo i orkiestrę w wykonaniu Filharmonii Nowojorskiej pod dyrekcją Kurta Masura oraz Light of the End wykonane przez Bostońską Orkiestrę Symfoniczną, kierowaną również przez Masura^[10].

Wśród dużej liczby nagród, wyróżnień i zaszczytów, na szczególną uwagę zasługuje Koussevitzky Music Foundation Commission award – prestiżowa nagroda będąca równocześnie zamówieniem Fundacji na skomponowanie utworu, która została przyznana Gubajdulinie w 2010. Wśród laureatów tej nagrody byli tacy wybitni kompozytorzy, jak Igor Strawinski, Béla Bartók, Benjamin Britten, Aaron Copland, John Cage i John Adams^[11].

Twórczość

Należy do najbardziej wyróżniających się kompozytorów rosyjskich jej pokolenia^[1] . W swoich kompozycjach wykorzystuje bardzo zróżnicowanie środki skonstruowane na całkiem odmiennych zasadach, celowo je ze sobą kontrastując, na przykład zagęszczoną chromatykę zestawia z czystą diatoniką, minimalistyczne ostinata z pochodami klastrów. Dzięki takim zabiegom osiąga indywidualnie traktowaną dramaturgię swoich dzieł^[1] [2] .

Gubajdulina jest jedynym rosyjskim kompozytorem po Aleksandrze Skriabinie, eksperymentującym ze światłem i kolorem wprowadzonym do partytury muzycznej. W Alleluja (1990) opracowała nowy system relacji między kolorem a muzyką, różniący się od systemu stosowanego przez Skriabina. W Prometeuszu Skriabina kolory są przedmiotem trwałej zmiany, ponieważ każda nuta współdziała z określonym kolorem. W Alleluja Gubajduliny każdy wprowadzony kolor jest trwały i zmienia jedynie swoją intensywność, zgodnie z dynamiką utworu (crescendo, diminuendo). Gwałtowna zmiana koloru – jako potężny środek wyrazu – jest wykorzystywana tylko raz, w części 6. w scenie Apokalipsy. W systemie Gubajduliny kolory odgrywają ważną konstruktywną rolę, organizującą formę muzyczną. Wprowadzając każdy kolor w proporcjach określonych procentowo, Gubajdulina ekstrapoluje te proporcje w muzyce^[12] .

Swoim utworom instrumentalnym nadaje symboliczne tytuły, jak na przykład w skomponowanym dla Gidona Kremera koncercie skrzypcowym Offertorium (1980), w którym jako cytat wprowadza temat z Musikalisches Opfer Bacha w rozbitej punktualistycznie instrumentacji^[1] [2] . W jej muzyce wyczuwalne są intensywne wpływy mistycznych tradycji religijnych, w szczególności prawosławia. Razem z Henrykiem Mikołajem Góreckim, Arvo Pärtem i Johnem Tavenerem zalicza się ją do nurtu „nowej muzyki religijnej”^[13][2] .

Odznaczenia

• 1990 – Zasłużony Działacz Sztuk RFSRR
• 1992 – Państwowa Nagroda Federacji Rosyjskiej
• 1999 – Order Pour le Mérite (Niemcy)^[14]
• 2002 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
• 2010 – Order Przyjaźni (Rosja)^[15]

Nagrody i wyróżnienia

• 1987 – Prix de Monaco
• 1989 – Międzynarodowa Nagroda Fonograficzna im. Kusewickiego (Koussevitzky International Recording Award – KIRA), za Offertorium
• 1991 – Premio Franco Abbiato (Włochy), za III Kwartet smyczkowy (1987)
• 1991 – Heidelberger Künstlerinnenpreis (Niemcy)
• 1989 – Międzynarodowa Nagroda Fonograficzna im. Kusewickiego (KIRA), za symfonię Stimmen...verstummen...
• 1995 – Nagrodę Miasta Brunszwik im. Ludwiga Spohra (Ludwig-Spohr-Preis)
• 1997 – Kulturpreis des Kreises Pinneberg (Niemcy)
• 1998 – Praemium Imperiale (Japonia)
• 1999 – Nagroda Fundacji Muzycznej Léonie Sonning (Kopenhaga)
• 1999 – Preis der Stiftung Bibel und Kultur (Niemcy)
• 2001 – Medal Goethego (Goethe-Medaille) (Weimar)
• 2002 – Polar Music Prize (Sztokholm)
• 2005 – honorowe członkostwo w Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury
• 2005 – Europäischen Kulturpreis
• 2007 – Triumph Prize (Rosja)
• 2007 – Bachpreis der Freien und Hansestadt Hamburg
• 2007 – „The Compatriot of the Year 2007” (Moskwa)
• 2009 – doctor honoris causa Uniwersytetu Yale
• 2010 – Koussevitzky Music Foundation commission award
• 2011 – honorowy tytuł „Doctor of Humane Letters” Uniwersytetu Chicagowskiego
• 2013 – Złote Lwy – Biennale w Wenecji, za całokształt pracy twórczej
• 2016 – Premios Fundación BBVA Fronteras del Conocimiento (Hiszpania)
• 2017 – tytuł Honorary Doctor of Music w New England Conservatory of Music (Boston)

Wybrane kompozycje

(na podstawie materiałów źródłowych^[1] [6][7])

Muzyka filmowa

Przypisy

Bibliografia

• Adam Walaciński: Gubajdulina Sofija. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 3: EFG część biograficzna. Kraków: PWM, 1987. ISBN 83-224-0344-5. (pol.).
• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 446. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
• Valentina Kholopova: Gubaydulina, Sofiya Asgatovna. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. B. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.).
• Larry Sitsky: Music of the Twentieth-Century Avant-Garde: A Biocritical Sourcebook. Westport, London: Greenwood Press, 2002, s. 187. via Questia. ISBN 0-313-29689-8. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Sofia Gubaidulina w bazie AllMusic (ang.)
• Sofiya Gubaydulina w bazie IMDb (ang.)
• Obszerniejsza nota biograficzna w języku angielskim
• biogram, spis utworów w jęz. niem.. mugi.hfmt-hamburg.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-17)].
• Sofija Gubajdulina w bazie Animator.ru