Szereg geometryczny – szereg postaci
∑ n = 1 ∞ a q n − 1 {\displaystyle \sum _{n=1}^{\infty }aq^{n-1}\;{}} gdzie a , q ∈ R {\displaystyle {}\;a,q\in \mathbb {R} } a {\displaystyle a} jest pierwszym wyrazem szeregu geometrycznego, a q {\displaystyle q} – ilorazem szeregu geometrycznego .
n {\displaystyle n} -tą sumą częściową jest suma pierwszych n {\displaystyle n} wyrazów szeregu:
S n = a + a q + … + a q n − 1 = ∑ k = 1 n a q k − 1 , n ∈ N . {\displaystyle S_{n}=a+aq+\ldots +aq^{n-1}=\sum _{k=1}^{n}aq^{k-1},\quad n\in \mathbb {N} .} Wartość n {\displaystyle n} -tej sumy częściowej jest równa:
S n = a 1 − q n 1 − q {\displaystyle S_{n}=a{\frac {1-q^{n}}{1-q}}} dla q ≠ 1 , {\displaystyle q\neq 1,} S n = n a {\displaystyle S_{n}=na} dla q = 1. {\displaystyle q=1.} Dowód. Niech q ≠ 1. {\displaystyle q\neq 1.} Wzór jest prawdziwy dla n = 1 , {\displaystyle n=1,} bowiem S 1 = a = a 1 − q 1 1 − q . {\displaystyle S_{1}=a=a{\frac {1-q^{1}}{1-q}}.} Załóżmy indukcyjnie, że wzór jest prawdziwy dla n . {\displaystyle n.} Wówczas
S n + 1 = S n + a q n = ∗ a 1 − q n 1 − q + a q n = a 1 − q n 1 − q + a q n 1 − q 1 − q = a 1 − q n + q n − q n + 1 1 − q = a 1 − q n + 1 1 − q . {\displaystyle S_{n+1}=S_{n}+aq^{n}\ \ {\stackrel {*}{=}}\ \ a{\frac {1-q^{n}}{1-q}}+aq^{n}=a{\frac {1-q^{n}}{1-q}}+aq^{n}{\frac {1-q}{1-q}}=a{\frac {1-q^{n}+q^{n}-q^{n+1}}{1-q}}=a{\frac {1-q^{n+1}}{1-q}}.} W równości oznaczonej gwiazdką „*” wykorzystaliśmy założenie indukcyjne S n = a 1 − q n 1 − q . {\displaystyle S_{n}=a{\frac {1-q^{n}}{1-q}}.} Na mocy twierdzenia o indukcji matematycznej otrzymujemy prawdziwość wzoru dla dowolnego n ∈ N . {\displaystyle n\in \mathbb {N} .}
Jeśli q = 1 , {\displaystyle q=1,} to wszystkie wyrazy szeregu ∑ n = 1 ∞ a q n − 1 {\displaystyle \sum _{n=1}^{\infty }aq^{n-1}} są równe a {\displaystyle a} i n {\displaystyle n} -ta suma częściowa ma postać
S n = a + a + … + a ⏟ n = n a . {\displaystyle S_{n}=\underbrace {a+a+\ldots +a} _{n}=na.} Zbieżność szeregów geometrycznych Szereg geometryczny ∑ n = 1 ∞ a q n − 1 {\displaystyle \sum _{n=1}^{\infty }aq^{n-1}} jest zbieżny wtedy i tylko wtedy, gdy | q | < 1 {\displaystyle |q|<1} lub a = 0. {\displaystyle a=0.} Wówczas suma szeregu dana jest wzorem ∑ n = 1 ∞ a q n − 1 = a 1 − q . {\displaystyle \sum _{n=1}^{\infty }aq^{n-1}={\frac {a}{1-q}}.}
Dowód.
Jeśli | q | < 1 , {\displaystyle |q|<1,} to lim n → ∞ S n = lim n → ∞ a 1 − q n 1 − q = a 1 − q , {\displaystyle \lim _{n\to \infty }S_{n}=\lim _{n\to \infty }a{\frac {1-q^{n}}{1-q}}={\frac {a}{1-q}},} gdyż q n → 0. {\displaystyle q^{n}\to 0.} Jeśli a = 0 , {\displaystyle a=0,} to dla każdego n {\displaystyle n} zachodzi: a n = 0 , {\displaystyle a_{n}=0,} więc S n = 0 , {\displaystyle S_{n}=0,} a zatem lim n → ∞ S n = 0. {\displaystyle \lim _{n\to \infty }S_{n}=0.} Od teraz załóżmy, że a ≠ 0. {\displaystyle a\neq 0.}
Jeśli | q | > 1 , {\displaystyle |q|>1,} to | a q n a q n − 1 | = | q | > 1 {\displaystyle {\Bigg |}{\frac {aq^{n}}{aq^{n-1}}}{\Bigg |}=|q|>1} i na mocy kryterium d’Alemberta szereg ∑ n = 1 ∞ a q n − 1 {\displaystyle \sum _{n=1}^{\infty }aq^{n-1}} jest rozbieżny. Jeśli q = 1 , {\displaystyle q=1,} to lim n → ∞ S n = lim n → ∞ a n = ∞ . {\displaystyle \lim _{n\to \infty }S_{n}=\lim _{n\to \infty }an=\infty .} Jeśli q = − 1 , {\displaystyle q=-1,} to wyraz ogólny szeregu ∑ n = 1 ∞ a q n − 1 {\displaystyle \sum _{n=1}^{\infty }aq^{n-1}} jest postaci a ( − 1 ) n − 1 . {\displaystyle a(-1)^{n-1}.} Zatem ∑ n = 1 ∞ a q n − 1 = a − a + a − a + a − a + … {\displaystyle \sum _{n=1}^{\infty }aq^{n-1}=a-a+a-a+a-a+\ldots } Stąd S n = a , {\displaystyle S_{n}=a,} gdy liczba n {\displaystyle n} jest nieparzysta oraz S n = 0 , {\displaystyle S_{n}=0,} gdy liczba n {\displaystyle n} jest parzysta. Zatem granica lim n → ∞ S n {\displaystyle \lim _{n\to \infty }S_{n}} nie istnieje. Przykład Diagram obrazujący sumę szeregu geometrycznego 1 + 1/2 + 1/4 + \dots równą 2 W nieskończonym szeregu geometrycznym
1 + 1 2 + 1 4 + … = ∑ n = 0 ∞ 1 2 n . {\displaystyle 1+{\frac {1}{2}}+{\frac {1}{4}}+\ldots =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {1}{2^{n}}}.} iloraz q {\displaystyle q} jest równy 1 2 , {\displaystyle {\frac {1}{2}},} zaś a 1 = 1. {\displaystyle a_{1}=1.} Wobec tego zgodnie z powyższym twierdzeniem
∑ n = 0 ∞ 1 2 n = 1 1 − 1 2 = 2. {\displaystyle \sum _{n=0}^{\infty }{\frac {1}{2^{n}}}={\frac {1}{1-{\frac {1}{2}}}}=2.} Wynik ten obrazuje załączona grafika.
Zobacz też Ciągi liczbowe
pojęcia definiujące ciągi ogólne funkcja dziedzina liczby naturalne podzbiór ciągi liczbowe
typy ciągów przykłady ciągów liczb naturalnych inne przykłady ciągów liczb twierdzenia powiązane pojęcia