Wielki Piątek

Ten artykuł od 2024-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wielki Piątek

Jezus Chrystus umierający na krzyżu
Dzień	2 dni przed Wielkanocą
w 2023	7 kwietnia (zachód) 14 kwietnia (wschód)
w 2024	29 marca (zachód) 3 maja (wschód)
w 2025	18 kwietnia (zachód) 18 kwietnia (wschód)
Typ święta	chrześcijańskie
Religie	katolicyzm, prawosławie, protestantyzm
Zwyczaje	post ścisły
Znaczenie	Męka i śmierć Jezusa Chrystusa
Podobne święta	Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa

Wielki Piątek – dzień Wielkiego Tygodnia upamiętniający śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu.

Kościół rzymskokatolicki

Chociaż w kalendarzowy Wielki Piątek Kościół łaciński nie sprawuje liturgii eucharystycznej, to w sensie duchowym do obchodów wielkopiątkowych zaliczana jest Msza Wieczerzy Pańskiej (odprawiana wieczorem w Wielki Czwartek). Wyjątkowo, w 2009 roku Stolica Apostolska wyraziła zgodę na sprawowanie przez kard. Tarcisio Bertone w tym dniu mszy świętej pogrzebowej za ofiary trzęsienia ziemi w rejonie L’Aquili we Włoszech. Wielki Piątek jest dniem zadumy nad Męką Chrystusa, skupienia, powagi, wzmożonej pobożności i gorliwych praktyk religijnych. Tego dnia obowiązuje post ścisły. W Wielki Piątek odprawiane są nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W Kościele Katolickim dzień ten może wypaść pomiędzy 20 marca a 23 kwietnia^{[potrzebny przypis]}.

Liturgia Męki Pańskiej

 Osobny artykuł: Liturgia Męki Pańskiej.

Wielkopiątkowa liturgia jest pamiątką zwycięstwa odniesionego przez umęczonego i ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa. W tym dniu używa się czerwonych szat liturgicznych symbolizujących miłość^[1] zwyciężającą na krzyżu. W tym dniu nie używa się instrumentów muzycznych, ani dzwonków. Nie ma także pieśni na wejście. Na początku celebrans przez chwilę leży krzyżem przed ołtarzem. W tym czasie wierni klęczą. Dalej następuje Liturgia Słowa Bożego – w jej skład wchodzą dwa czytania, psalm (bez organów) oraz opis Męki Pańskiej z Ewangelii św. Jana. Po kazaniu następuje Adoracja Krzyża, podczas której kapłani, służba liturgiczna i wierni całują rany Jezusa na krzyżu. Po niej następuje Komunia święta, a po jej zakończeniu następuje modlitwa nad ludem (bez błogosławieństwa i rozesłania). W Polsce i niektórych krajach na zakończenie liturgii Jezus pod postacią eucharystyczną zostaje przeniesiony do specjalnie przygotowanej kaplicy adoracji (zwanej na tę okazję w tradycji ludowej Grobem Pańskim), gdzie zaczyna się Adoracja Najświętszego Sakramentu.

Nowenna do Miłosierdzia Bożego

W Wielki Piątek w Kościele rzymskokatolickim rozpoczyna się nowenna do Miłosierdzia Bożego. Nowenna ta stanowi przygotowanie do Święta Miłosierdzia (Niedzieli Miłosierdzia Bożego), które przypada w pierwszą niedzielę po Wielkanocy^[2].

Kościoły mariawickie

W tradycji mariawickiej Wielki Piątek to dzień zadumy, żałoby i rozważania Męki Chrystusa. Obowiązuje post ścisły, wielu mariawitów podejmuje się postu wyłącznie o wodzie. W kościołach i kaplicach mariawickich odbywa się całodzienna adoracja Przenajświętszego Sakramentu, odprawiane są nabożeństwa pasyjne: Drogi Krzyżowej i Gorzkich Żali, podczas których śpiewane są wszystkie trzy części połączone z czytaniem Męki Pańskiej. Obowiązuje fioletowy kolor liturgiczny.

W Kościele Starokatolickim Mariawitów praktykowana jest liturgia katolicka usystematyzowana po Soborze Trydenckim, zmodyfikowana przez arcybiskupa Jana Marię Michała Kowalskiego w latach 20. XX wieku. W tym dniu nie sprawuje się ofiary Mszy świętej, jedynie liturgię uprzednio poświęconych darów.

Charakterystycznym elementem liturgii mariawickiej jest ubieranie grobu Pańskiego w głównym ołtarzu, który ma być tak ubrany, aby uwaga wiernych zwrócona była na Przenajświętszym Sakramencie wystawionym do adoracji. Liturgia wielkopiątkowa i wielkosobotnia sprawowana jest przy prowizorycznie urządzonym bocznym ołtarzu. Okna w kościele mogą być zasłonięte ciemnym materiałem (zwyczaj ten praktykowany jest zwłaszcza w diecezji lubelsko-podlaskiej).

Główne nabożeństwo rozpoczyna się od chwili milczenia oraz prostracji (leżenia krzyżem) kapłana i służby liturgicznej. Następnie kapłan podchodzi do bocznego ołtarza i czyta proroctwo z księgi Ozeasza, a następnie fragmenty księgi Habakuka, po czym czytana jest Męka Pańska według św. Łukasza.

Po zakończeniu Liturgii Słowa rozpoczyna się odmawianie Modlitwy Powszechnej Kościoła, podczas której śpiewane są wezwania i modlitwy:

1. za Kościół powszechny, za Dzieło Wielkiego Miłosierdzia, za Związek Mariawitów.
2. za przełożonych, biskupów, cały stan duchowny, poślubionych Bogu, za wszystkich czcicieli Przenajświętszego Sakramentu i cały lud Boży.
3. za wszystkie państwa, stany i władze.
4. o zjednoczenie wszystkich Kościołów chrześcijańskich i zjednoczenie całego rodzaju ludzkiego w Jezusie Chrystusie.

Po odśpiewaniu modlitw następuje Uczczenie Krzyża Świętego, podczas którego kapłan zdejmuje ornat i po trzykroć śpiewa: „Oto drzewo krzyża” odsłaniając fragmenty pasyjki, na co chór odpowiada: „Do którego Zbawiciel świata, był przybity” a lud dodaje klękając „Pójdźcie pokłońmy się”. Następnie kapłan zanosi krzyż na miejsce przygotowane przed ołtarzem, a zdjąwszy obuwie, oddaje pokłon krzyżowi przez trzykrotne przyklęknięcie i ucałowanie pasyjki. Następnie ministranci i lud oddają pokłon krzyżowi. W czasie adoracji krzyża śpiewa się „Ludu mój, ludu” na przemian z Suplikacjami.

Po uczczeniu krzyża zapala się świece na bocznym ołtarzu, a kapłan ubrany w ornat intonuje pieśń: Krzyżu Święty, nade wszystko i udaje się procesjonalnie do ciemnicy po Przenajświętszy Sakrament, który przenosi do bocznego ołtarza śpiewając: „Któryś za nas cierpiał rany”. Przy bocznym ołtarza odprawiana jest Msza Prekonsekracyjna, która rozpoczyna się od okadzenia ołtarza, następnie odmawiane są modlitwy po ofiarowaniu darów, Ojcze nasz, prośba o wybawienie od wszelkiego zła, modlitwa przed Komunią, którą w tym dniu przyjmuje wyłącznie kapłan i to tylko pod postacią chleba. Po puryfikacji przenosi się Przenajświętszy Sakrament do grobu Pańskiego, który okrywa się tiulem. Podczas procesji śpiewa się: „Jezu Chryste Panie miły”, a następnie odmawia się z wiernymi nieszpory^[3].

W Kościele Katolickim Mariawitów nabożeństwo wielkopiątkowe łączy się, podobnie jak w Wielki Czwartek z adoracją Przenajświętszego Sakramentu. Porządek nabożeństwa jest następujący: śpiewa się „Niechaj będzie pochwalony” bez wystawienia Przenajświętszego Sakramentu. Następnie sprawowana jest uroczysta Msza Święta o Krwi Przenajdroższej Zbawiciela z formularza 23 sierpnia i czytanie Męki Pańskiej według św. Łukasza (rozdziały 22 i 23). Po Mszy Świętej odmawiana jest litania do Najsłodszego Sera Pana Jezusa, koronka do Miłosierdzia Bożego, wezwania i modlitwy wielkopiątkowe. Na koniec śpiewa się Jezu Chryste Panie miły. Po nabożeństwie nie ma błogosławieństwa Przenajświętszym Sakramentem. O ile Przenajświętszy Sakrament wystawiony jest nieustannie, monstrancję po Mszy świętej nakrywa się welonem, który pozostawia się aż do rezurekcji. Po południu odprawiane jest nabożeństwo pasyjne^[4].

Kościół prawosławny

W tradycji Kościoła prawosławnego Wielki Piątek zajmuje szczególne miejsce w okresie Wielkiego Tygodnia. Według zasad Typikonu (księgi zajmującej się sprawami porządkowymi w Cerkwi) dzień ten rozpoczyna się w czwartek wieczorem, kiedy to o godz. 2 nocy (20.00) rozpoczyna się uroczysta jutrznia, podczas której czytanych jest 12 fragmentów z Ewangelii, wspominających wydarzenia od Wieczerzy Pańskiej aż do pogrzebu Jezusa. Podczas tego nabożeństwa wierni, trzymając zapalone gromnice, stoją przed Ewangelią i Golgotą – wielkim krzyżem z przedstawieniem Ukrzyżowanego Chrystusa oraz Matki Bożej i Jana Ewangelisty po jego bokach. W Wielki Piątek nie odprawia się Liturgii świętej (eucharystycznej), gdyż jest to dzień, kiedy Bóg składa samego siebie w ofierze. Następnego dnia rano o godz. 4 dnia (10.00) celebrowane są Godziny Królewskie (pryma, tercja, seksta, nona i typika) autorstwa św. Cyryla Aleksandryjskiego, podczas których w szczególny sposób wspominane są momenty ukrzyżowania i śmierci Chrystusa. Czytane są wtedy również fragmenty ze Starego Testamentu^{[potrzebny przypis]}.

Wieczorem, o godz. 10 dnia (16.00) odprawiane są uroczyste wielkie nieszpory (wieczernia) rozpoczynające już właściwie Wielką Sobotę. Na początku czytane są proroctwa, i kompozycja składająca się z opowiadania różnych Ewangelistów. Gdy chór śpiewa sticherę: „Ciebie obleczonego światłością niczym szatą, zdjęli z drzewa Józef z Nikodemem...”, kapłan okadza całun (gr. epitaphion. cs. płaszczanica, wyhaftowany lub wypisany na ikonie wizerunek Chrystusa złożonego do grobu) leżącą na prestole. Potem, na pamiątkę zniesienia Jezusa z krzyża, następuje uroczyste przeniesienie płaszczanicy do środkowej części świątyni, gdzie zostaje ona umieszczona na specjalnie przygotowanym stole symbolizującym grób. Na zakończenie nabożeństwa kapłani i wierni składają pokłon i całują płaszczanicę. Adoracja trwa aż do początku nabożeństwa paschalnego: często przed prawosławnymi świątyniami ustawiają się tego dnia ogromne kolejki^{[potrzebny przypis]}.

Dla wiernych jest to (obok Wigilii Bożego Narodzenia) najściślejszy dzień postny w kalendarzu liturgicznym – każdy, komu pozwala na to zdrowie, powinien powstrzymać się od przyjmowania pokarmów przez cały dzień, aż do pokłonienia się płaszczanicy na wieczornym nabożeństwie. Nierzadko ten ścisły post nie kończy się w piątkowy wieczór, a zachowywany jest przez Wielką Sobotę aż do wielkanocnego śniadania po nocnej Liturgii^{[potrzebny przypis]}.

W Wielki Piątek wieczorem, lub w nocy z piątku na sobotę, odprawiana jest też jutrznia wielkosobotnia, w czasie której odbywa się uroczysta procesja z płaszczennicą. Symbolizuje ona złożenie Chrystusa w grobie^{[potrzebny przypis]}.

Kościoły protestanckie

Wielki Piątek obchodzony jest również jako jedno z największych świąt przez wiele Kościołów protestanckich. Na podstawie umów między Państwem a niektórymi Kościołami protestanckimi, wiernym niektórych Kościołów protestanckich przysługuje w Wielki Piątek dzień wolny od nauki lub pracy (bez prawa do wynagrodzenia lub za odpracowaniem w inny dzień wolny od pracy), jako że jest to szczególny dzień modlitwy i skupienia, ale bez zbytniego akcentowania żałoby^{[potrzebny przypis]}.

Wielki Piątek jest dniem ustawowo wolnym od pracy dla wyznawców:

• Kościoła Ewangelicko-Reformowanego^[5],
• Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego^[6],
• Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego^[7],
• Kościoła Chrześcijan Baptystów^[8],
• Kościoła Zielonoświątkowego^[9].

Tak w zborach ewangelickich, jak i ewangelikalnych, w tym dniu odbywają się uroczyste nabożeństwa, podczas których śpiewane są pieśni, czytane są pasyjne fragmenty z Pisma Świętego, w kazaniu Słowa Bożego wspominana jest męczeńska śmierć Chrystusa na krzyżu, a także sprawowana jest Wieczerza Pańska^{[potrzebny przypis]}.

Kościół ewangelicko-augsburski

Dla największego Kościoła protestanckiego w Polsce, Kościoła ewangelicko-augsburskiego (luterańskiego), Wielki Piątek jest najważniejszym świętem w pobożności ewangelickiej. Podczas liturgii wielkopiątkowej szczególne znaczenie ma spowiedź i liturgia komunijna, po kazaniu śpiewane są w dialogu z duchownym Improperia („Ludu mój ludu, cóżem ci uczynił”), milkną dzwony, a krzyż ołtarzowy zasłonięty jest kirem. W tych regionach kraju, w których duchowni noszą tzw. albę śląską (komża), w Wielki Piątek na znak żałoby używana jest tylko czarna toga z białymi befkami. Dla luteran Wielki Piątek jest kwintesencją tajemnicy życia i śmierci oraz kluczowej dla tego Kościoła teologii krzyża (theologia crucis), która rozważana jest zawsze w połączeniu z radosnym wydarzeniem Poranka Wielkanocnego^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

• Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa

Przypisy

Zobacz hasło Wielki Piątek w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Wielki Piątek