Zawoja

Ten artykuł dotyczy wsi Zawoja. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Zawoja

wieś
Kapliczka zbójnicka w Zawoi Policzne
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	suski
Gmina	Zawoja
Wysokość	514–1725 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	7471
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	34-222[2]
Tablice rejestracyjne	KSU
SIMC	0077356
Położenie na mapie gminy Zawoja Zawoja
Położenie na mapie Polski Zawoja
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zawoja
Położenie na mapie powiatu suskiego Zawoja
49°39′41″N 19°33′38″E/49,661389 19,560556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Zawoja – najdłuższa^[3] wieś w Polsce. Położona jest w województwie małopolskim, w powiecie suskim, w gminie Zawoja^[4][5], na południu kraju przy granicy ze Słowacją. Jest siedzibą gminy, Babiogórskiego Parku Narodowego i jedną z głównych osad Górali Babiogórców^[6].

Miejscowość letniskowa i turystyczna będąca punktem wypadowym na Babią Górę, pasmo Policy i Jałowca.

Położenie

Położona jest u stóp Babiej Góry (1725 m), w dolinie rzeki Skawica oraz na stokach pasm górskich zaliczanych do dwóch regionów geograficznych – do Beskidu Żywieckiego (Pasmo Babiogórskie) i Beskidu Makowskiego (Pasmo Przedbabiogórskie, czyli Jałowieckie)^[7].

Podział

Zawoja jest najdłuższą (ok. 18 km) i największą pod względem powierzchni (100,78 km²^[6]) wsią w Polsce^[3][8].

W obrębie wsi Zawoja istnieje 6 sołectw: Zawoja Górna, Zawoja Centrum, Zawoja Przysłop, Zawoja Dolna, Zawoja Mosorne, Zawoja Wełcza^[9].

 Zobacz więcej w artykule Zawoja (gmina), w sekcji Jednostki pomocnicze.

Pochodzenie nazwy

Nazwa wsi wywodzi się od wołoskiego słowa zavoi i oznacza zakole rzeki^[10] (rum. zăvoiu, lm. zăvoie, por. Zăvoi) lub las nad rzeką^[11].

Historia

Zawoja i leżąca niżej Skawica, której część początkowo stanowiła, leżą w dolinie rzeki Skawicy niosącej wody spod Babiej Góry do Skawy. Pierwsze wzmianki o Skawicy jako o wsi pochodzą sprzed roku 1593^[11]. W roku 1646 w dokumentach lustracyjnych starostwa lanckorońskiego występuje wzmianka o nowo założonej Zawoje^[12][13] jako wsi wolnej od pańszczyzny^[11]. Kolejne wzmianki o Zawoi pochodzą z księgi dochodów proboszczowskich ze wszystkich wsi wchodzących w skład parafii makowskiej. Pod rokiem 1689 widnieje tam Gorna Skawicza alias Zawoja, zaś pod rokiem 1700 wieś Zawoia na Skawiczy^[14].

Dzisiejsze tereny Skawicy i Zawoi stanowiły część starostwa lanckorońskiego i pozostawały we władaniu kolejnych dzierżawców królewszczyzny^[15] (Lanckorońskich do 1512 roku, Jarosławskich, Wolskich do 1578, Bekieszów do 1590, Zebrzydowskich do 1676, Słuszków do 1700, Myszkowskich do 1703, wreszcie Komorowskich^[16], Wielopolskich do 1774^[17]). Odrębną miejscowością Zawoja jest od 31 sierpnia 1836 roku^[11].

Po I rozbiorze i śmierci ostatniego starosty lanckorońskiego w 1774 królewszczyznę przejął skarb austriacki^[18], który w 1839 roku sprzedał ją hrabiemu Filipowi Saint-Genois d’Anneaucourt^[16][12]. Wkrótce w Zawoi powstała kuźnica (ośrodek hutniczy żelaza złożony z 2 pieców i młota wodnego), związana z istniejącą w latach 1845–1863 Hutą Maurycy w Makowie Podhalańskim^[18]. W 1847 roku okolicę nawiedził głód, który doprowadził do powstania ognisk tyfusu i cholery.
Likwidacja serwitutów do pastwisk i poboru drewna w lasach w 1853, doprowadziła do utraty połowy terenów wypasowych, nastąpił upadek gospodarki szałaśniczej^[19].

W 1878 roku Habsburgowie żywieccy wykupili Zawoję od Maurycego, syna hrabiego Saint Genois d’Anneaucourt^[18][6], a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, zagrożeni parcelacją^[18][16], przekazali ją w 1924 roku Akademii Umiejętności. Od roku 1928 staraniem powstałej Komisji Klimatycznej miejscowość zaczęła nabierać charakteru letniskowego^[12].
W ramach eksploatacja lasów górskich w XIX wieku w Zawoi Wilcznej powstała fabryka zapałek i tartak parowy^[12].
W 1954 r. utworzono Babiogórski Park Narodowy, którego siedzibę zlokalizowano początkowo w Zawoi Markowej^[20].
W latach 1945–1991 funkcjonowała w Zawoi strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza^[21]. 16 maja 1991 strażnicę przejęła Straż Graniczna^[22].
W latach 1975–1998 Zawoja należała administracyjnie do województwa bielskiego.

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[23].

• Kościół parafialny pw. św. Klemensa.
  Obiekt z roku 1888 – powstały w miejscu starszego, małego kościoła. Zbudowano go na planie krzyża. Sufit i chór wspierają żelazne słupy. W osi posiada on czworoboczną wieżę pełniącą rolę dzwonnicy oraz dwie sygnaturki na kalenicy dachu. Polichromię w kościele wykonało w 1930 roku dwóch artystów krakowskich: Zygmunt Milli i Marian Arczyński. Ołtarze – poza barokowym ołtarzem Matki Boskiej – wykonane są w stylu renesansowym^[24].
• kapliczka św. Jana Chrzciciela;
• stara karczma nr 121 a;
• dawny budynek nadleśnictwa nr 1028 oraz budynek gospodarczy;
• dom nr 467 z oborą;
• zespół budownictwa drewnianego na Markowych Rówienkach;
• Markowe Rówienki – dawne schronisko;
• budynek mieszkalno-gospodarczy nr 776.

Turystyka

W Zawoi znajduje się wiele stacji narciarskich. Ośrodek Turystyczno-Narciarski Mosorny Groń, z koleją linową, z czteroosobowymi krzesełkami oraz trasą narciarską, posiada licencję FIS na rozgrywanie krajowych i międzynarodowych zawodów narciarskich.

Piesze szlaki turystyczne

Zawoja Dolna – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP

Zawoja Centrum – Przełęcz Przysłop – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP

Stryszawa Górna – Siwcówka – Przełęcz Kolędówki – Zawoja Centrum – Przełęcz Kucałowa – Chorążowa

Zawoja Mosorne – dojście do pod Mosornym Groniem – dojście do jw.

Zawoja Wilczna – Mosorny Groń – Cyl Hali Śmietanowej

Zawoja Wełcza – Jałowiec – Przełęcz Cicha – Lachowice

Zawoja Wełcza – Zawoja Składy

Zawoja Widły – Zawoja Składy – Zawoja Czatoża – Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra

Przełęcz Jałowiecka – Zawoja Czatoża – Magurka – przełęcz pod Małą Mędralową – Krzyżówki – Korbielów – Przełęcz Glinne

Zawoja Widły – Zawoja Składy – Zawoja Markowa – Markowe Szczawiny

Zawoja Czatoża – Zawoja Markowa – Stary Groń – Zawoja Policzne – Przełęcz Krowiarki

Zawoja Wilczna – Markowe Szczawiny

Atrakcje turystyczne

• Kościół Świętego Klemensa
• Ośrodek Edukacyjny Babiogórskiego Parku Narodowego
• Klasztor Karmelitów Bosych na Przysłopie
• Elektrownia wiatrowa na Przysłopie
• Ośrodek Turystyczno-Narciarski Mosorny Groń w Zawoi z koleją linową na Mosorny Groń
• Trzy piwniczki i dzwonnica loretańska
• Ścieżki edukacyjne Babiogórskiego Parku Narodowego
• Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach
• Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi Markowej
• Centrum Górskie „Korona Ziemi” – multimedialne muzeum górskie
• 2 kwietnia 1969 na północnym stoku Policy rozbił się samolot An-24 PLL LOT^[25]. W katastrofie zginęły 53 osoby (47 pasażerów i 6 członków załogi). Nikt nie ocalał. Zdarzenie upamiętnia pomnik na szczycie góry, wystawiony w jego 40. rocznicę^[26].

Gospodarka

W Zawoi znajdują się liczne stolarnie.

Ludzie związani z Zawoją

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Zawoją.

Zobacz też

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Zawoja

• Katastrofa lotnicza na Policy w 1969
• TSR Góra Kolisty Groń
• TSR Góra Miśkowcowa

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Galarowski: Zawoja. Wrocław: Ossolineum, 1980, seria: Nauka dla wszystkich. ISBN 83-04-00689-8.
• Urszula Janicka-Krzywda: Kultura ludowa Górali Babiogórskich. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2016. ISBN 978-83-62473-68-7.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Zawoi
• Zawoja na starych pocztówkach
• Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona